روزنامه شرق، یکشنبه ۱۴ دی ۱۳۸۲ - ۱۱ ذیقعده ۱۴۲۴ - ۴ ژانویه ۲۰۰۴

سحر نمازی خواه: سی سال پیش، در سال ۱۹۷۴ میلادی، چینی ها توانستند زلزله هفت و سه دهم ریشتری ایالت لئائو- نینگ را پیش بینی کنند. آنها همچنین با پیش بینی زلزله ۱۹۷۵ های- چنگ، به رغم خراب شدن ۹۰ درصد خانه های مسکونی، تنها یک کودک زخمی در فهرست تلفات خود ثبت کردند.

می گویند چینی ها مطلع ترین مردم جهان به علم زلزله هستند. از ۷۸۰ سال پیش از میلاد بر این حادثه اشراف داشتند. مخترع نخستین زلزله سنج هم یک چینی بود؛ «چانگ»؛ یک ریاضی دان، ستاره شناس و جغرافی دان که سال ۱۳۹ میلادی از دنیا رفت. اما تکیه بر این پیشینه ها دلیل اصلی موفقیت این ملت در مقابله با زلزله نیست. آنها سه دهه است که بر ترویج «فرهنگ مقابله با زلزله» متمرکز شده اند.

اقشار مختلف چین، حتی کشاورزان، کارگران، معلمان و تلفنچی ها در برنامه های پیش بینی و مهار زلزله مشارکت دارند. نخستین محوری که در جلب مشارکت مردم چین در نظر گرفته شد، جای دادن مردم ساده در کنار دانشمندان و مسئولان اجرایی در امر زلزله بود. هر صنف آموخته در حرفه خود برای مواجهه با زلزله به چه سنگرهای تدافعی باید مجهز باشد و هرکس تا چه حد در حرفه خود، برای کاهش خسارت های زلزله، پراهمیت است.

کودکان چین در ابتدایی ترین سال های تحصیل، زلزله خیزی کشورشان را باور می کنند. یاد می گیرند برای جلوگیری از تکرار زلزله شاسنی که در ۱۵۵۶، با ۸۲۰ هزار قربانی، مرگ بارترین زلزله جهان شناخته شد، تا چه حد باید بر خروش های این پدیده بی رحم آگاه باشند. آنها آموخته اند حتی تغییرات رفتاری جانوران و گیاهان را جدی بگیرند، به میزان شیب زمین و ترک های منطقه مسکونی شان دقت کنند و با ۱۸ هزار پژوهشگر حرفه ای زلزله که در دورافتاده ترین روستاهای چین مشغول تحقیق و زلزله نگاری منطقه هستند «همکاری خاموش» داشته باشند.

دولت داران چین هم باور کرده اند که پیش بینی زلزله امری شدنی و ممکن است و برای روی نگرداندن مردم از دولت و امنیت بخشی حقیقی به زیست آنان، باید آنچه را روی می دهد برای همه توضیح داد و تک تک افراد را در مقابله با زلزله مشارکت داد. آنها تأکید دارند کسانی را که در معرض این خطر قرار دارند را «باید» آموزش داد.

اما در ایران که شاهد کهن ترین زلزله ثبت شده جهان بوده،  وضعیت چگونه است. ایرانی که با زلزله ۱ دی ۲۳۵ (خورشیدی) دامغان و ۲۰۰ هزار کشته، زلزله ۳ فروردین ۲۷۲ اردبیل با ۱۵۰ هزار کشته، زلزله ۲۷ آبان ۱۱۰۵ تبریز با ۷۷ هزار کشته و زلزله ۲۹ تیر ۱۳۶۹ رودبار با ۵۰ هزار کشته در فهرست «کشورهای دارای زلزله های مرگ بار» جهان ثبت شده است. با زلزله ۵ دی ۱۳۸۲ بم و حداقل ۴۰ هزار کشته هم نام خود را در این فهرست مرگ بار، مشهورتر کرد.

چهارشنبه پیش، جمعی از پژوهشگران زلزله گردهم آمدند و برای چندمین بار اعلام کردند دور نیست روزی که شهرهای کرمان، تهران، جیرفت، گناباد و بجیستان خراسان تجربه ای سهمگین تر از بم را از سر بگذراند. این پژوهشگران،  همان هایی بودند که زلزله بم را پیش بینی کردند و بر میزان تخریب و تلفات انسانی آن نیز هشدار داده بودند. حال با اخطاری بیش از پیش، زلزله های بعدی را به مسئولان مملکتی گوشزد می کنند و ناامید از آنچه که بایسته انجام است، به دفترهای پژوهشی خود باز می گردند. آنان با در دست داشتن سیاه برگ های ثبت شده ۷۸ زمین لرزه تنها طی امسال در ایران باید با مسئولانی سخن بگویند که نه تنها علم زلزله را باور ندارند بلکه از فرهنگ زلزله نیز کم اطلاع هستند. این مسئولانی دلسوز عادت کرده اند تنها پس از مواجهه با بحران، برخیزند. شعار «مشارکت» را آموخته اند اما برای تحقق این مشارکت اندوخته علمی ندارند. حتی علم سیاست نیز نمی دانند. با درک چنین اوضاع مدیریتی کشور است که باید دولت را کنار گذاشت و چشم به سوی پژوهشگران و شخصیت های علمی در کنار رسانه ها بازکرد. پژوهشگران باید گستره تحقیقات خود را عمیق  تر کنند، مناطق لرزه نگاری را تا روستاهای دور هر منطقه افزایش دهند و بی واسطه دولت، با همکاری رسانه ها، نتایج مشاهدات خود را از تغییرات زمین های هر منطقه، شفاف در اختیار مردم بگذارند.

در این سو مردم در قالب تشکل های غیردولتی آموزشی، فرهنگی و اجتماعی به ترویج فرهنگ مقابله با زلزله و دیگر حوادث غیرمترقبه بپردازند. این آگاه سازی باید عاری از هرگونه وحشت آفرینی و هراس افکنی در دل شهروندان باشد. کافی است زلزله را نه به عنوان قهر خداوندی بلکه به عنوان تغییرات طبیعی زمین که هر چند وقت بروز پیدا می کند به مردم معرفی کرد و راه های مقابله علمی با این پدیده را به آنان آموزش داد. رسانه ها نیز به عنوان حلقه واسط بین پژوهشگران و مردم باید صادقانه ترین و در عین حال آرامش بخش ترین روش را برای انتقال این اخبار پیگیری کنند. از امروز اگر پژوهشگران، رسانه ها و مردم آغاز به کار کنند، شاید، یک دهه دیگر نوار امنیتی دور مناطق زلزله  خیز ایران محکم شود.