«think tanks» ها نوعی موسسه تحقیقاتی یا محافل فکری هستند که در حاشیه دولت شکل می‌گیرند و به آن خط می‌دهند.
آنها تفاوت ماهوی با احزاب سیاسی، نهادهای مدنی و کالج‌های دانشگاهی و موسسات پژوهشی مرسوم دارند.
در این موسسات، اعضای برجسته دولتهای سابق، دیپلماتهای بازنشسته، اساتید دانشگاه، سیاستمداران کهنه‌کار و نظامیان قدیمی حضور دارند.
در عین حال زبده‌ترین کارشناسان سیاسی، نظامی و بین‌المللی در آنها عضو هستند.
آنها اگرچه بیشتر در زمینه مسائل سیاست خارجی به مطالعه و تحقیق و برگزاری نشست‌های تخصصی، انتشار کتب ومقالات و ارایه رهنمود به دولتمردان می‌پردازند، اما در عین حال موسسات مشابهی هم هستند که در زمینه‌های تخصصی دیگر مانند اقتصاد بین‌الملل مطالعه و تحقیق می‌کنند.
معمولا راهکارها و رهنمودهای این think tanksها مورد توجه جدی دولتها قرار می‌گیرد و به آن به مثابه دستاورد یک همفکری عمیق وکارشناسی و آینده‌نگری مبتنی بر منافع ملی نگریسته می‌شود.
در کشورهای پیشرفته اروپایی و آمریکا، این موسسات نقش محوری در تعیین خط‌مشی‌های کلان سیاسی و بین‌المللی دولتها ایفا می‌کنند.
اما در بسیاری از کشورها از جمله ایران، به این پدیده چندان توجه نشده است.
درحالیکه به گفته یکی از اساتید دانشگاه تنها در زمینه «مطالعات استراتژیک» در آمریکا 400 موسسه مطالعاتی وتحقیقاتی وجود دارد، در ایران به زحمت آمار موسسات مطالعاتی مشابه از تعداد انگلشتان یک دست فراتر می‌رود.
نام موسساتی مانند «امریکن اینتر پرایز»، «هریتج»، «واشنگتن»، «میدل ایست فروم»، «همری» یا شوراهایی مثل «شورای مستقل روابط خارجی» همواره در خبرها توام با ارایه دیدگاههایی خطاب به دولتمردان آمریکا آمده است یا نامه‌هایی که مثلا 40 یا 50متفکر برجسته خطاب به روسای دولتهای آمریکا یا انگلیس منتشر می‌کنند.
اما آیا تا به حال اندیشیده‌ایم که این موسسات یا think tanksها چگونه تشکیل شده‌اند؟ چگونه رشد یافته‌اند؟ هزینه‌های آنها چگونه تامین می‌شود؟چه نقشی درساختار حکومتهای غربی دارند؟نحوه جذب نیروهای نخبه در آنها چگونه است؟ مکانیزم کارکرد آنهاچیست؟
در ایران با نگاهی به فهرست موسسات مشابه از قبیل دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی (وابسته به وزارت خارجه) مرکز مطالعات استراتژیک(وابسته به مجمع تشخیص مصلحت نظام) دفتر مطالعات استراتژیک( وابسته به ریاست جمهوری) مرکز پژوهشهای مجلس (وابسته به مجلس) مرکز مطالعات سیاسی(وابسته به وزارت کشور ) مرکز مطالعات بازرگانی( وابسته به وزارت بازرگانی) و مرکز مطالعات شورای نگهبان (وابسته به شورای نگهبان) می‌‌توان دریافت که اکثریت این موسسات از نظر تشکیلات، سازماندهی، جذب نیرو، بودجه و هزینه و مدیریت، وابسته به نهادهای حکومتی «govermental organization» هستند و لذا هیچگاه نتوانسته‌اند یا نخواسته‌اند مستقل از نهادهای حکومتی و دولتی تحقیق و مطالعه کرده و راهکار ارایه دهند.
نهادهای دانشگاهی ما نیز به لحاظ پژوهشی و تحقیقی به خصوص در عرصه مطالعات استراتژیک و سیاست خارجی و بین‌الملل آنچنان نحیف و ضعیف هستند که نه کسی آنها را جدی می‌گیرد نه خودشان آن را باور دارند.
شاید نتوان از موسسات پژوهشی مستقل از حکومت که در سالهای اخیر دستاوردهای مطالعاتی قابل عرضه‌ای داشته است به بیش از یک موسسه اشاره نمود لذا به نظر می‌رسد که برای پیشبرد بهتر اهداف ملی کشور به ویژه در بخش سیاست خارجی نیاز به تقویت این موسسات بیش از گذشته احساس می‌شود.

تاریخ انتشار در سایت: ۴ مرداد ۱۳۸۳منبع: / سایت / خبرنگار ۱۳۸۳/۰۵/۰۴
نویسنده : حمید ضیایی پرور