نقش و کارکردهای فناوری ارتباطات و اطلاعات به عنوان محور بسیاری از تحولات جهانی امری انکار ناپذیر است. ICT به عنوان یکی از مهمترین ابزارها و بسترهای توسعه همه جانبه زمینه های لازم را برای اداره و مدیریت اطلاعات از طریق تولید، پردازش، توزیع و مبادله اطلاعات فراهم می آورد.
دست یابی به یک چهارچوب هماهنگ و جامع از اطلاعاتِ دقیق و بهنگام نیازمند آن است که ابزارهای لازم برای طی جریان تولید تا مبادله اطلاعات در اختیار کاربران آن قرار گیرد از این رو باید با شناخت کاملی از اجزا و ساختارهای تشکیل دهنده ICT نسبت به ایجاد یا تقویت پایه های لازم در جهت گسترش این فناوری اقدام شود.
در این بین شناخت جایگاه جهانی ایران در عصر ارتباطات و میزان رشد ابزارهای فناوری ارتباطات و اطلاعات در مقایسه با سایر کشورها می تواند راهکارهای مناسبی را در جهت توسعه شاخصهای این فناوری در اختیار برنامه ریزان کشور ما بگذارد و هشدارهای لازم را مورد افتادن در ورطه شکاف دیجیتالی که امروزه گریبان گیر اکثر کشورهای در حال توسعه شده است به ما بدهد.
براساس برنامه توسعه تعیین شده از جانب سازمان ملل متحد برای تجزیه و تحلیل توسعه ICT در کشورهای مختلف چهار شاخص کلی مورد توجه و بررسی قرار می گیرد. این شاخصها شامل موارد زیر می باشند:
1- شاخص قابلیت اتصال
2- شاخص دسترسی
3- شاخص کابری
4- شاخص آزادسازی
هر یک از شاخصهای مذکور دارای ابزارها و ابعاد گوناگونی می باشند که با تجزیه و تحلیل و بررسی هریک ازآنها می توان به میزان توسعه فناوری ارتباطات و اطلاعات در یک کشور پی برد. این ابعاد عبارتند از :
شاخص قابلیت اتصال شامل وضعیت زیر ساختهای فیزیکی برای ICT ازقبیل:
1-پهنای باند اتصال به اینترنت،
2 -تعداد رایانه های شخصی،
3 -ضریب نفوذتلفن ثابت و همراه.
شاخص دسترسی شامل مشخصه های دسترسی از قبیل:
1-تعداد کاربران اینترنت
2-متوسط دریافت
3-هزینه تماس و غیره.
شاخص کاربری شامل محاسبه تبادل اطلاعات از طریق مخابرات و مراکز تبادل اطلاعات اینترنتی شاخصهای آزاد سازی شامل انجام دگرگونی های ساختاری برای انطباق و جذب ICT و با توجه به تبادلات و رقابت های اینترنتی در بخش مخابرات و ارتباطات کشور.
بر اساس شاخص های ذکر شده کشورهای جهان به سه گروه: کشورهای در پی توسعه (مثل ایران، پرو، سوریه)،کشورهای در حال توسعه(مثل امارات متحده عربی) وکشورهای توسعه یافته یا پیشتاز درفناوری ارتباطات و اطلاعات(مثل نروژ،آمریکا،ایسلند) تقسیم بندی می شوند. در این مجال سعی می شود با نگاهی تحلیلی-آماری شاخص های توسعه ICT در ایران مورد بررسی قرار گیرند.

1- تعداد شناسه(Domain) اینترنتی ثبت شده
تعداد سایتهای اینترنتی راه اندازی شده در کشور می تواند یکی از شاخصهای توسعه کاربرد ابزارهای اطلاع رسانی باشد. کشور ما با جمعیت جوانی که دارد در دو ساله گذشته سیر رشد بسیار بالا و باور نکردنی ای را در ثبت شناسه های اینترنتی داشته است. اغلب ارگان ها و سازمان های دولتی، اکثر شرکتهای خصوصی و بسیاری از افراد حقیقی اقدام به استفاده از سرویس های اینترنتی در جهت ثبت شناسه و اجاره فضا کرده اند و برنامه های اطلاع رسانی خود را از این طریق دنبال می کنند. متاسفانه یا خوشبختانه هنوز آمار دقیق و روشنی از شناسه های ثبت شده برای ایرانیان به علت حجم روز افزون ثبت در اختیار نیست.

2- تعداد رایانه های شخصی
میزان اقبال عمومی به استفاده از رایانه در کارهای شخصی و افزایش تعدادPC در میان مردم و در تمام سطوح سنی وموقعیتهای مختلف جغرافیایی می تواند به عنوان یکی از شاخصه های کاربردی شدن ICT مورد توجه قرار گیرد. طبق آخرین آمار موجود در کشور ما با جمعیتی در حدود هفتاد میلیون نفر تعداد هفت میلیون دستگاه رایانه وجود دارد. یکی دیگر از ابعاد این شاخص را می توان به میزان واردات رایانه های شخصی به کشور اختصاص داد. که قطعاُ کشور ما در این مورد درصد بالایی را بخود اختصاص خواهد داد هرچند که در چند ساله اخیر سیرایجاد خطوط مونتاژ رشد چشمگیری داشته است.

3- تعداد خطوط تلفن
این عامل کاملاً به عنوان یک عامل محدود کننده برای اتصال و دسترسی به اینترنت محسوب می شود. از سوی دیگر می توان ظرفیت توسعه خطوط اینترنت را بر این اساس برآورد نمود. عموماُ ایجاد شبکه های تلفن به هزینه های بالایی نیاز دارد به طوری که مقدار این عامل ارتباط مستقیم با درآمد سرانه ملی و منابع دولتی دارد. توزیع جغرافیایی در خصوص مقدار این عامل بسار اهمیت دارند.

4-تعداد کاربران اینترنت
در خصوص تعداد کاربران اینترنت تعداد کاربرانی که از یک اشتراک اینترنت استفاده می کنند مورد توجه قرار می گیرد. اما در کشور درحال توسعه ای چون ایران انواع دیگری غیر از اشتراک مثل استفاده از کافی نتها و نیز دسترسی های شراکتی در محاسبات لحاظ می شوند.

5-نرخ مکالمات تلفنی محلی
نرخ مکالمات تلفنی عامل مهمی برای دسترسی کاربران است. بدیهی است در صورت بالا بودن نرخ مکالمات تلفنی استفاده از اینترنت برای عموم مردم مقرون به صرفه نخواهد بود.و این در حالی است که کاربران اینترنت در قبال اتصال به شبکه باید دو هزینه تلفن و هزینه دسترسی به شبکه را بپردازند. با این حال تمهیداتی مثل کاهش نرخ خدمات تلفن و کارتهای اینترنتی در بعضی ساعات شب می تواند عامل موثری در جذب کاربران به استفاده از شبکه باشد.
در این میان نباید از این نکته غافل ماند که به علت نبود یا کمبود کیفیت خدمات اینترنت در برخی شهرها کابران اقدام به خرید و استفاده از سرویس های شهرهای بزرگی مثل تهران می کنند که این خود موجب افزایش هزینه های تلفن می شود.

6- تولید ناخالص ملی
سرانه درآمد مردم یک عامل تعیین کننده در استفاده از اینترنت محسوب می شود. قدرت خرید سخت افزار و استطاعت مالی فرد برای پرداخت هزینه ارتباط مشخص کننده امکان برقراری ارتباط اینترنتی می باشد.

7-رقابت در عرصه مخابرات
در بسیاری از کشورها که بخش خصوصی، مسئول ارائه خدمات مخابراتی می باشد. شرکتهای مختلف با کم کردن قیمتها، ارائه سرویس های ویژه برآنند تا به طورموثرتر در بازار حاضر شوند. به عبارت دیگرعدم وجود فضای رقابتی منتج به گران شدن و پر هزینه ماندن خدمات فناوری ارتباطات و اطلاعات می شود و مانع توسعه ICT میشود. کشور ما نیز با توجه به حضور قدرتمند و غالباُ انجصاری بخش دولتی با مشکلات زیادی در زمینه خدمات فناوری ارتباطات و اطلاعات مواجه است. که نیاز به تدوین و تعیین چهرچوب های قانونی برای انتقال بخش های خدماتی ICT به بخش خصوصی را تقویت می کند.

8- تعداد شرکت های خدمات رسان سرویس دهنده وِب ((ISP ورقابت بین آنها
تعداد شرکتهای سرویس دهنده وِب(ISP ) در هر کشوری به عنوان یکی از شاخص های توسعه یافتگی ICT در آن کشور به شمار می رود. که رقابت و تلاش این شرکتها برای کسب سهم بیشتری از بازار می تواند به ارزان شدن قیمتها، بهبود کیفیت، ارتقا سرعت منتهی شود. در چند سال گذشته علاوه بر تهران شاهد رشد بسیار خوبی درافزایش تعداد ISP ها در شهرستان ها بودیم که نکته نوید بخش در این قضیه اقبال بخش خصوصی به سرمایه گذاری در راه اندازی ISP بود که نتیجه آن کاهش مناسب هزینه های اشتراک در مورد کارتهای اینترنتی و اشتراک های زمانی به همراه افزایش کیفیت خطوط اینترنت از سوی برخی ISP ها بودیم. این امر حتی بر روی خدمات کافی نت های سطح شهرها نیز تاثیر داشته است.

9-استفاده از اینترنت یا کاربری
در خصوص شاخص کاربری حجم داده های مخابره شده از نظر تجاری اهمیت دارد.به عبارت دیگر حجم داده های ارسال و دریافت شده در فعالیت ISP ها مهم به شمار می آید. که این شاخص با محاسبه شاخص مخابرههای راه دور به دست می آید.

با آگاهی از شاخص های توسعهICT بر اساس استانداردهای جهانی در کشور ایران به نظر می رسد که برای دستیابی هرچه بهتر و سریعتر به شاخص ها و ابزارهای توسعه ارتباطات و اطلاعات منطبق بر استانداردهای جهانی کشور نیاز مبرمی به نگرش کلان ،اصولی و غیر نمایشی به پدیده ICT دارد.با از بین بردن بسیاری از موانع موجود ازطریق تعریف و تدوین موازین قانونی در راه انتقال خدمات به بخش خصوصی، ارائه خدمات گسترده و حتی رایگان آموزش عمومیICT،افزایش سرانه استفاده از رایانه و اینترنت، نهادینه کردن و اجرایی کردن مفاهیم دولت الکترونیکی و تجارت الکترونیکی در کشور می توان به دستیابی ایران به عنوان کشوری در حال توسعه ICT و حتی توسعه یافته در ICT امیدوار بود که از لوازم توسعه پایدار برای هر کشوری می باشد.

منبع: / سایت خبری / آی تی ایران ۱۳۸۲/۰۴/۳۰
نویسنده : فرنود حسنی