نقش آفرینی هیأت های مذهبی در معادلات اجتماعی، چه در حوزه هایی که مستقیماً با رسالت و فلسفه وجودی آنها مرتبط است (مانند مسائل اعتقادی، مناسک دینی و شئون مذهبی) و چه در حوزه های دیگر مانند اقتصاد، فرهنگ عمومی، سیاست و... از واقعیت ها و امتیازات جوامع شیعی است.

هیئات مذهبی که عمدتاً حول محور تعظیم آیین ها و مناسبت های مذهبی و دینی بالاخص تکریم مقام حضرات معصومین(علیهم السّلام) و برگزاری مراسم سوگواری حضرت اباعبدالله الحسین(علیه السّلام)، شکل گرفته و با سابقه ای دیرین و قدمتی کهن در این راستا فعالیت داشته اند، از محورها و ارکان غیرقابل انکار جوامع شیعی بوده و هستند و در حقیقت، بدون در نظر گرفتن و به حساب آوردن جایگاه آنها، نمی توان از وضعیت اجتماعی اینگونه جوامع، برآوردی صحیح، منطقی و قابل اعتنا بدست آورد. اثربخشی و نقش آفرینی این تشکیلات دینی در معادلات اجتماعی، چه در حوزه هایی که مستقیماً با رسالت و فلسفه وجودی آنها مرتبط است (مانند مسائل اعتقادی، مناسک دینی و شئون مذهبی) و چه در حوزه های دیگر مانند اقتصاد، فرهنگ عمومی، سیاست و... از واقعیت ها و امتیازات جوامع شیعی است که تاریخ تشیع بویژه در قرون اخیر، مؤید آن است.
بالطبع، از منظر جامعه شناختی، اگر بخواهیم شان واقعی و کارکرد حقیقی هیئت های مذهبی را در جامعه بدانیم، باید به آنها بعنوان نهادهایی اجتماعی و فراتر از یک تشکل یا تجمع دینی بنگریم که صرفاً به منظور و با هدف نشر و تعظیم آداب و رفتارهای دینی شکل گرفته اند و نقش آنها را در سیستم اجتماع، با همه پیچیدگی و درهم تنیدگی آن، در حکم یک نهاد اجتماعی پویا و اثرگذار در نظر گرفت. حتی هیئت هایی که مؤسسان و بنیانگذاران آنها مقصودی غیر از برگزاری مراسم های مذهبی در نظر نداشته اند یا دست اندرکاران و کارگزاران آنها به هر دلیل و استدلالی مایل به ورود آنها به عرصه های غیر از این نباشند هم، خواسته یا ناخواسته از این شان و کارایی، مستثنی نیستند. ضمن این که محدود کردن دامنه فعالیت هیئت های مذهبی به برخی آداب صرفاً مذهبی، به معنای غفلت و چشم پوشی از توانمندیها و پتانسیلهای ارزشمند آنها در حوزه های دیگر است.
به تعبیر امروزی تر، هیئات مذهبی، سازمانهای غیر دولتی خودجوش و کاملاً مردمی اند که مبتنی بر باورها و اعتقادات ناب دینی مردم شکل می گیرند، اما کارکردی فراتر از یک تجمع دینی ساده می یابند.
برای آن که هیئات مذهبی با تعریف و رویکردی که بدان اشاره شد، به جایگاه واقعی و سزاوار و بایسته خود برسند و نقش خطیر خود را در همه ابعاد بویژه در فرآیندهای اجتماعی بخوبی ایفاء نمایند، بایستی:
اولاً، ضمن حفظ بافت سنتی خود که اتفاقاً از امتیازات آنهاست، نوع نگاه و دیدگاه عموم مردم بویژه آنانکه در مدیریت و تصمیم گیری یا امور اجرایی هیئتهای مذهبی نقشی دارند، نسبت به رسالت و پتانسیلهای گسترده و پربهای آنها تغییر یافته و از بند تحجر و یکسونگری رها شوند.
ثانیاً، جامعه و مدیریت آن، مجال کافی و مناسب برای حضور و عرض اندام هیئتهای مذهبی در عرصه های مختلف اجتماع فراهم آورده، بستر قانونی لازم را تعریف نماید و مکانیسم های بهره مندی و بروز توانمندیهای آنها را پیش بینی و فراهم نماید.
ثالثاً، زمینه حضور فعال و اندیشمندانه متفکران، روشنفکران و دانشمندان متعهد و متخصصی که علاوه بر دغدغه های دینی، تعالی و پیشرفت روزافزون اندیشه های دینی را مد نظر دارند، در برنامه ریزی، تصمیم گیری، هدایت و نظارت عملکرد هیئات مذهبی فراهم شود و مسئولان هیئت ها برای جلب مشارکت آنها، اقدام و تلاش نمایند. فراموش نکنیم که استفاده و بهره مندی هیئت ها از نظرات کارشناسانه و هدایتگر محققان حوزه و دانشگاه، نه تنها آنها را در امر ترویج و تعمیق بهتر و کاملتر اندیشه های دینی رهنمون خواهد بود، آنها را در نقش آفرینی در سایر حوزه های اجتماع نیز کمک خواهد نمود.
توان تهییج و بسیج مردم برای حضور هماهنگ و هدفمند و متحد در صحنه های اجتماع آنهم برای اهداف خاص و صد البته متعالی و مقدس، یعنی همان چیزی که از توانایی و توانمندیهای هیئات مذهبی است، امری ارزشمند و فرصتی مغتنم است که باید از آن به درستی بهره برد.
حضور گسترده و بی شائبه و خالصانه و در عین حال آگاهانه مردم در مراسم های دینی که در قالب هیئت های مذهبی متبلور می شود، نه تنها از امتیازات کم نظیر جامعه دینی و نشانه رسوخ و عمق تفکر شیعی در اجتماع است، بلکه از پتانسیلهای گرانبهایی است که مثل و مانند آن در بسیاری از جوامع دیگر دیده نمی شود و این فرصتی است که باید از آن به نحو مطلوبی استفاده کرد. فرصتی که می توان از آن جهت گسترش اندیشه دینی، ترویج و نشر ارزشها و باورهای مذهبی، ارتقاء مهارت های اجتماعی، همگرایی عمومی و اتحاد ملی، بهبود و هدایت بینش و درک سیاسی، رفع نابسامانیهای اقتصادی، اصلاح نقایص اخلاقی، بهبود و رشد فرهنگ ملی، تعاون و همفکری و همراهی عمومی و... استفاده نمود. در نگرش اجتماعی، هیئت های مذهبی به سان سفره هایی هستند که کسب ثواب و اجر معنوی و تقرب روحی ناشی از فعالیتهای مذهبی تنها یکی از بهره های آن است.
اما زیبایی ها و لذایذ و بهره های دیگری نیز بر سر این سفره ها در دسترس است که نباید از آنها غفلت شود.

منبع: / خبرگزاری / فارس ۱۳۸۸/۰۹/۱۷
نویسنده : محمدجعفر طالب پور