سپهبد مرتضی خسروانی فرزند آقا هاشم محلاتی در 1284 شمسی در محلات متولد شد. پس از انجام تحصیلات مقدماتی وارد دانشکدۀ افسری شد و دورۀ دانشکده را به پایان برد. چندی بعد با درجه افسری مشغول به کار شد تا اینکه از طرف ارتش برای طی دوره هواپیمایی به فرانسه اعزام شد و دوره را به پایان رسانید.1 در ایران به تحصیل رشته هوایی پرداخت و دانشکدۀ دیده‌بانی و آموزشگاه خلبانی را به پایان رسانید و چند سالی در دانشکدۀ افسری تدریس نمود.2 در زمان سرگردی متخصص عکسبرداری هوایی شد.3 چندی هم در ایتالیا و انگلستان دوره‌های تکمیلی را پشت سر گذاشت. در سال 1330 شمسی با درجه سرهنگی رئیس رکن یکم و چهارم ستاد نیروی هوایی بود. در سال 1334 سرتیپ شد و به فرماندهی تیپ تعلیماتی و سپس فرماندهی تیپ فنی منصوب شد و سرانجام به قائم مقامی و معاونت نیروی هوایی رسید. در سال 1338 درجه سرگردی گرفت و معاون اداره چهارم ستاد بزرگ شد. سپس ریاست اداره پنجم را عهده‌دار شد.4
خسروانی دارای مشاغل مهمی از جمله: رئیس رکن یکم و چهارم ستاد نیروی هوایی، فرمانده آموزشگاه فنی، فرمانده تیپ فنی، فرمانده تیپ تعلیمات، معاون نیروی هوایی، معاون اداره چهارم و در نهایت رئیس اداره دادرسی بوده است.5
وی همچنین به دریافت نشانهای مختلف نیز نائل آمد که می‌توان از نشان تاج، افتخار، رستاخیز، لیاقت، خدمت و دانش و صنعت نام برد.6
خسروانی در سال 1340 به ریاست اداره دادرسی ارتش به جای سپهبد حسین آزموده انتخاب شد.7 خسروانی در رأس دادرسی دهها تن از جوانانی را که بر علیه رژیم به مخالفت برخاسته بودند به جوخه اعدام روانه ساخت و یا به زندانهای دراز مدت محکوم کرد.8 وی در زمان تصدی این پست به سپهبد نصیری که در این زمان رئیس شهربانی وقت بود دچار مشکل شد و شاه که می‌بایستی بین این دو، یکی را انتخاب کند سرانجام نصیری را انتخاب کرد و به ناچار سپهبد خسروانی از سمت خود معزول و بازنشسته گردید.9
واقعه 15 خرداد 1342 که یکی از وقایع مهم تاریخ ما به شمار می‌آید حوادثی را رقم زد که در حافظۀ تاریخی ملت ما همیشه بیدار است.
در این بین اشخاصی نیز به عنوان محرک و زمینه ساز این تحول بزرگ در جامعه بودند که یادشان همیشه تداعی کنندۀ آن مقطع از تاریخ کشورمان است. از آن جمله می‌توان از مرحوم طیّب حاج رضایی نام برد. وی که یکی از میدا‌ن‌داران بزرگ تهران به شمار می‌رفت، از سوی رژیم به عنوان یکی از محرکین اصلی تحت تعقیب قرار گرفت به طوری که فرمانداری نظامی تهران و حومه که در آن زمان تحت ریاست سپهبد نصیری بود طی گزارش ویژه به شاه اعلام نمود که شخص طیّب مسئول اصلی این اقدامات است.10 لذا در 15 تیر ماه 42 وی دستگیر و زندانی شد و در 26 مرداد 42 به موجب حکم دادگاه نظامی ویژه رسیدگی به کار رابطین وقایع 15 خرداد، وی به اعدام محکوم شد.11 و در این زمان بود که سپهبد خسروانی در رأس ادارۀ دادرسی حکم اعدام را امضا نموده و بر آن صحه گذاشت و بالاخره حکم در 11 آبان 42 در میدان حشمتیه به اجرا در آمد. 12
از بعد از بازنشستگی خسروانی اطلاع چندانی در دست نیست، همین قدر که وی پس از پیروزی انقلاب اسلامی به خارج از کشور گریخت و سرانجام در پاریس درگذشت. 13

پی نوشت:
1. باقر عاقلی،شرح حال رجال سیاسی و نظامی ایران، تهران، گفتار، 1380، ج1، ص616.
2. کیهان سال، ج 1، ص 924.
3. سرهنگ غلامرضا مصور رحمانی، کهنه سرباز، تهران، رسا، 1366، ص 154.
4. شرح حال رجال سیاسی و نظامی ایران، ج1، ص 616.
5. کیهان سال، ج1، ص 924.
6. همان.
7. شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ج1، ص 616.
8. کهنه سرباز، ص 155.
9. شرح حال رجال سیاسی و نظامی ایران، ج1، ص 616.
10. آزاد مرد شهید طیب حاج رضایی، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات،تهران، 1378، ص 8.
11. باقر عاقلی، روز شمار تاریخ معاصر ایران، تهران، گفتار، 1374، ج2، ص159ـ 160.
12. آزاد مرد، ص 163.
13. گفت و گو با دکتر باقر عاقلی.

منابع:
1. http://www.iichs.org نوشته فریده شریفی