ملا عبدالسلام آخوندزاده در 1843م [1223 شمسى] در شهر «سلیان» آذربایجان در یک خانواده روحانى متولد شد. او نزد پدر خویش تحصیل علوم کرد و در مدت کوتاهى خواندن و نوشتن به زبانهاى عربى و فارسى را آموخت. کتابخانه بزرگ پدرش مدرسه او گردید. وى با بهره گیرى از همین کتابخانه امکان یافت در سن جوانى قرآن را بیاموزد و در همین کتابخانه با آثار پرارزش و گوناگون در موضوعات تاریخ و فلسفه اسلام آشنا شد. وى با تحصیل در مدرسه دینى «سلیان» اطلاعات علمى خود را گسترش داد و تعمیق بخشید.

هنوز جوان بود که در موقع شخصیتى متخصص در علوم دینى توجه همگانى را به خود جلب کرد. به این خاطر بود که در سال 1861م [1241 ش] به تفلیس رفت و در مدرسه دینى وابسته به اداره روحانى مسلمانان قفقاز به تدریس زبانهاى عربى و فارسى پرداخت. عبدالسلام معلم در همین مدرسه به مدت هفت سال به آموزش علوم اسلامى و زبانهاى فارسى و عربى پرداخت و با تبلیغ و تدریس نسل حاضر را با عقاید اسلامى آشنا ساخت. نفوذ عبدالسلام آخوندزاده در اینجا به جایى رسید که در سال 1878م [1258 ش] از طرف «سمیناریاى گورى» (1) گرجستان دعوت به کار شد و در این مدرسه به عنوان مدرس زبان آذربایجانى و علوم شریعت به فعالیت پرداخت و صدها جوان را با علوم قرآنى و شریعت آشنا ساخت. در سایه زحمات و فداکارى وى نسل جدیدى از افراد کاملا آشنا با علوم اسلامى و بخصوص تشیع تقدیم آذربایجان شد. او همچنین محصلان این انستیتو را با نماز و روزه و احکام و عبادات مختلف عادت داد. در بعد آموزش زبان فارسى نیز عبدالسلام خدمات زیادى انجام داد. او حتى براى استفاده محصلان، جزوه اى درسى به نام «مفتاح لسان فارسى» نوشت و در 1891م [1271 ش] آن را به صورت کتاب چاپ کرد و در اختیار محصلان قرار داد.

به خاطر همه این کوششها، عبدالسلام متجاوز از یک قرن پیش یعنى در سال 1894م [1274 ش] زمانى که هنوز 51 سال بیشتر نداشت به درجه شیخ الاسلامى رسید. عبدالسلام آخوندزاده یکى از نخستین آذربایجانیانى است که در قفقاز به این درجه عالى دینى رسید. او همچنین در همین سال به ریاست اداره روحانى مسلمانان قفقاز در تفلیس برگزیده شد و تا آخر عمر در این سمت فعالیت کرد. در سایه رهبرى عاقلانه وى بود که «اداره روحانى مسلمانان قفقاز» در میان این نوع اداره هاى وابسته به سایر مسلمانان در کل روسیه صاحب نفوذ زیادى شده بود.

شیخ الاسلام عبدالسلام آخوندزاده آذربایجانى در 18 نوامبر1907م [27 آبان 1287 ش] در شهر تفلیس وفات یافت.

عبدالسلام آخوندزاده داراى آثار علمى زیادى بوده که تاکنون حفظ و نگهدارى شده است.

آثار وى دو گونه است:

1 - تحقیقات در مورد زبان فارسى و صرف و نحو

از این نوع مى توان «مفتاح لسان فارسى»، «صرف مختصر»، «خط تعلیق و نستعلیق» را نام برد.

2 - آثار دینى، تاریخى و تربیتى

از این نوع مى توان «وعظ و نصیحت» در1903م [1283 ش]، «رسالة الاحکام» (1903)، «عمدة الاحکام» (تبریز 1300 ق)، «کتاب معلم اطفال» در1897م [1277 ش] را نام برد.

همه این آثار با استناد به تاریخ اسلام، کلام و نصایح پیامبر اسلام(ص) نوشته شده است. کتاب «تاریخ پیغمبران مقدس» از میان تمامى آثار عبدالسلام آخوندزاده در موضوع اسلام، جایى ویژه دارد. این اثر ارزشمند در 1892م [1272 ش] نوشته شد و در سالهاى 1893م، 1901م،1993م در باکو به صورت کتاب منتشر شد. در این اثر ارزشمند که یک مقدمه و دو فصل را در برمى گیرد نگاهى علمى به تاریخ دوران آدم تا خاتم(ص) افکنده شده و تولد، راه زندگى، باور و اعتقاد، هابیل و قابیل و پیغمبرانى چون نوح، ابراهیم، اسماعیل و یوسف منعکس شده است.

عبدالسلام آخوندزاده همچنین حیات پرمعنا و پر از حوادث حضرت پیغمبر(ص) و مبارزات بزرگ و آموزنده وى را مطالعه و جمعبندى نموده است.

کتاب «تاریخ پیغمبران مقدس» هنوز هم در آذربایجان به عنوان اثرى علمى و منبعى در پژوهشهاى تاریخى و تاریخ اسلام داراى ارزش والایى است.

پى نوشت:

1- انستیتوى علوم تربیتى در گرجستان که به تربیت آموزگاران از اهالى قفقاز براى تدریس در مدارس محلى مى پرداخت. بسیارى از شخصیتهاى مهم جمهورى آذربایجان از جمله موسیقیدان، نویسنده، سناریست و روزنامه نگار مشهور و بنیانگذار موسیقى نوین در شرق یعنى عزیز حاجى بیک اف فارغ التحصیل همین انستیتو بودند - م.

منبع: www.hawzah.net