شهید اول

محمدبن مکی بن احمد عاملی ملقب به شهید اول در سال 734 ق. در روستای جزین جبل عامل دیده به جهان گشود. شهید اول در خانواده علم و فضیلت رشد و نمو یافت. وی تا 16 سالگی در جزین زندگی کرد و در این مدت نزد پدر و برخی علما و مدرسان دیگر به تحصیل دانش دین پرداخت. وی علاوه بر این، در ریاضیات و برخی شاخه های دیگر دانش نیز به تحصیل ادامه داد. شهید اول پس از 16 سالگی، به عراق سفر کرد تا در مرکز علمی و دینی آنجا به تکمیل دانش خود بپردازد. وی 5 سال در شهر حله اقامت کرد و در این مدت از محضر عالمان بزرگی همچون فخرالمحققین، سید فخار موسوی، سیدعمید الدین حسینی، سیدضیاء الدین حسینی، تاج الدین ابن معیه حسنی، نجم الدین جعفر بن نما و... بهره برد.
استعداد و توانایی شهید اول چنان بود که در 17 سالگی موفق شد گواهی اجتهاد را دریافت کند. وی پس از آنکه در عرصه علم و معنویت به مراتب بالا دست یافت، سال 755 ق. به جزین بازگشت.
شهید اول در جزین مدرسه ای بنا کرد تا ضمن نشر تعالیم دین، شاگردانی را نیز تربیت کند. وی در این زمینه موفقیتهای قابل توجهی به دست آورد و توانست شاگردان برجسته ای تقدیم جامعه اسلامی نماید.
وی درکنار آموزش مبانی اعتقادی مذهب اهل بیت(ع) به یادگیری معارف اهل سنت پرداخت تا در خلال این آگاهی بتواند به شبهات اعتقادی پاسخی درخور بدهد. این مساله به وی کمک شایانی کرد تا در یک فضای باز علمی به بحث و مناظره و استدلال بپردازد وبا انواع اندیشه آشنا گردد.

استادان شهید اول
شهید اول بیشترین وقت خود را در شاگردی فخرالمحققین فرزند علامه حلی، سید عمیدالدین عبدالمطلب حسینی حلی (معروف به عمید) شارح تهذیب دایی خود علامه حلی در علم اصول، برادر او سید ضیاء الدین حسینی حلی و قطب الدین محمد سپری کرد.
همچنین سید تاج الدین بن معیة حسنی و پس از او سید علاء الدین بن زهرَ حسینی و شیخ علی رضی الدین بن طراز مطار آبادی و شیخ علی رضی الدین علی بن احمد مشهور به مزیدی و شیخ جلال الدین محمد بن شیخ شمس الدین حارثی (یکی از شاگردان محقق حلی) و شیخ محمد بن جعفر مشهدی و احمد بن حسینی کوفی، از استادان دیگر وی هستند.
شهید اول از چهل نفر از مشایخ اهل سنت روایت می کند. از جمله آنها، شیخ شمس الدین محمد بن یوسف قریشی شافعی کرمانی است که از قاضی عضدالدین ایجی و فرزند او زین الدین احمد بن عبدالرحمن عضدی، روایت می کند.

شاگردان او
رضی الدین ابوطالب محمد بن محمد بن مکی(فرزند وی)، ضیاء الدین ابوالقاسم علی بن محمد بن مکی (فرزند وی)، جمال الدین ابو منصور حسن بن محمد بن مکی (فرزند وی)، ام حسن، فاطمه بنت محمد بن مکی معروف به ست المشایخ(فرزند وی)، ام علی که نامش شناخته نشده است(همسر وی)، مقداد سوری معروف به فاضل مقداد، شیخ حسن بن سلیمان حلی صاحب مختصر البصائر، سید بدر الدین حسن بن ایوب مشهور به ابن نجم الدین اعرجی، شیخ شمس الدین محمد بن نجده مشهور به ابن عبدالعالی، شیخ شمس الدین محمد بن عبدالعلی کرکی عاملی، شیخ زین الدین علی بن خازن حارثی.

تألیفات او
تعداد تألیفات شهید اول بیش از بیست عدد است که شامل؛ الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، شرح التهذیب فی اصول الفقه، اللمعة الدمشقیة، الرسالة النفلیة فی الصلاَ، رساله ای مشتمل بر مناسک حج که رساله مختصر و جامعی است، رساله ای در تکلیف و فروع آن، رساله ای در باقیات الصالحات، کتاب الذکری، جامع البین فی فوائد الشرحین، البیان فی الفقه که موفق به تکمیل آن نشد و شرح اربعون حدیثا است.

شهید اول در نگاه دیگران
شهید ثانی درباره او می گوید: «استاد محقق ما، متبحر دقیق، جامع افتخار علم و سعادت و مرتبه عمل و شهادت، محمد بن مکی که خداوند همان گونه که انجام او را شرافت داد، درجه اش را نیز عالی گرداند».
صاحب «اعیان الشیعة» درباره او می نویسد: «او پیشوایی از پیشوایان علمای شیعه، مناری از مناره های آنان، ستونی از ستونهای آنان و فقیه بزرگی از فقهای بزرگ آنان بود که فقاهت او ضرب المثل است و جزئی از مفاخر و بزرگان جبل عامل می باشد».
حر عاملی در «امل ال؛ مل» می نویسد: «او فقیهی محدث، متبحر، کامل، جامع معقول و منقول، زاهد، عابد، پرهیزگار، شاعر، ادیب، نویسنده و یگانه زمانه خود بود که در عصر خود نظیر نداشت».
محقق کرکی درباره او می گوید: «فقیه اهل بیت در زمان خود، مناره فقها، الگوی محققان و دقت کنندگان».
میرزای نوری در «مستدرک الوسائل» درباره شهید اول می نویسد: «جامع فنون فضائل و حاوی درجات عالی و دارای نفس زکیه».

موقعیت علمی
محفل شهید اول همواره محل نشست و برخاست اهل فضل و ادب و طلاب معروف نواحی گوناگون بود. هیچ گاه خانه او از بازدید کنندگان و نیازمندان خالی نبود. خانه او همچنان که پناهگاه علما در تدریس بود، ملجأ نیازمندان نیز بود. اشتغال او به درس و تدریس فقه و اصول و رجال و حدیث و علوم عقلی و ادبیات مانع از آن نمی شد که ارتباط خود را با سیاستمداران و برنامه ریزی برای دانش انقلابی قطع کند. این امر باعث شده بود نفوذ او از شام خارج شود و تا نقاط دور دست از جمله ایران گسترش یابد. در آن زمان، بین دراویش به سرکردگی پهلوان حسن دامغانی و سایر مردم آگاه درگیری وجود داشت. دراویش برداشتهای نادرستی از تشیع داشتند و بیش از آنکه حقایق تشیع را بگیرند، به ظواهر آن پرداخته بودند. از دید دراویش، تشیع فقط ولایت بود، البته ولایتی که هیچ قاعده معینی نداشته باشد. در مقابل این جریان بیشتر آگاهان فهم دیگری از تشیع داشتند و سعی می کردند تا شبهات آنان را بزدایند. از این رو، نامه ای به شهید اول نوشتند و از ایشان خواستند به ایران بیایند، ولی شیخ محمد بن مکی به دلایل زیر این درخواست را نپذیرفت.
1 - نیاز مردم جبل عامل به علما
2 - مقابله با عقاید فاسدی که در جامعه آن روز وجود داشت. (از جمله قضیه محمد یالوشی که در جبل عامل ادعای نبوت کرد)
با اینکه شهید اول همواره در معرض آزار و اذیت قرار داشت، هیچ گاه از تحقق آرزوهای خود دست برنداشت. او نهضتی را در علم و فقه و سایر علوم پدید آورد و اولین مدرسه فقهی را در جبل عامل (مدرسه جزین) افتتاح نمود. با این کار، شکوفایی فرهنگی شیعیان آغازشد و بعدها تعداد زیادی از فقها و اندیشمندان اسلامی از آن فارغ التحصیل شدند.

فرجام
پس از آن که اختلاف علمی بین او و «ابن جماعة» روی داد، غضب حاکمیت نسبت به او بیشتر شد. از سوی دیگر، او هیچ منصب مهمی را در دولت عثمانی نپذیرفته بود. این کار شهید اول سبب مایل گردیدن دل مردم به ایشان شده بود.
«قضیه از این قرار بود که ابن جماعة در خانه شهید اول بود و در بعضی از مسائل با ایشان اختلاف نظر پیدا کرد. در این جلسه، بسیاری از فقها و بزرگان حضور داشتند. پاسخ شهید اول بسیار بر او گران آمد. از این رو، کوشید از اهانت و توهین استفاده کند، ولی سودی نبخشید. لذا، نامه ای سراپا دروغ به والی دمشق فرستاد و گروه بسیاری را بر نوشته خود گواه گرفت و گواهی آنان را نیز ثبت نمود. وقتی این مسأله نزد قاضی صیدا ثابت شد، شهید اول را نزد قاضی شام فرستادند. شهید اول یک سال تمام در قلعه دمشق زندانی بود. اعتراض مردم و تصمیم شان برای حمله به زندان و رهایی شهید اول، والی دمشق را هراسان کرد. لذا سعی نمود در کشتن ایشان عجله نماید. از این رو، شهید اول در سال 786 ه به شهادت رسید».

منابع
1 - الذریعه الی تصانیف الشیعه / ج 2
2 - ریاض العلما و حیاض الفضلا / ج 3
3 - المقابس حیاَ الامام الشهید الاول
4 – بینات / پایگاه اطلاع رسانی علامه محمد حسین فضل ا...
5 - اندیشه قم / آشنایی با بزرگان

منبع:
- روزنامه قدس 14/2/88، نوشته امیر علی غفرانی