مطالعه و پژوهش در رشته علوم سیاسى با گرایشهاى مختلفى صورت مى‏گیرد. عمده این گرایشها عبارت است از: اندیشه سیاسى، روابط بین‏الملل و جامعه‏شناسى سیاسى. و هریک از این گرایشها تقسیمات فرعى دیگرى را نیز مى‏پذیرند. گرایش اندیشه سیاسى به بررسى آراء و نظرات متفکران مختلف در حوزه سیاست مى‏پردازد. اندیشه سیاسى یونان باستان، قرون وسطى، مسیحیت، غرب جدید، اسلام و ایران و... در این حوزه مطالعاتى بررسى مى‏شوند. در گرایش روابط بین‏الملل، روابط میان دولتها، یاست‏بین‏الملل، مسائل منطقه‏اى، سازمانهاى بین‏المللى، کانونهاى بحران در جهان و... بررسى مى‏شوند. در گرایش جامعه‏شناسى سیاسى نیز تعاملات و روابط میان نیروها و نهادهاى اجتماعى با نهاد قدرت سیاسى بررسى مى‏شود.
البته در زمینه جامعه‏شناسى سیاسى نگرشهاى دیگرى نیز وجود دارد. از نظر ماکس وبر موضوع اصلى جامعه‏شناسى سیاسى بررسى تسلط و انواع مختلف آن مى‏باشد. بحث وى از انواع مشروعیت‏سنتى کاریزمایى و قانونى در راستاى بحث از اقسام مختلف سلطه شکل مى‏گیرد. (1) موریس دوورژه آن را با علم سیاست مترادف مى‏داند. (2) در دو کتاب «علم سیاست‏» و «جامعه‏شناسى سیاسى‏» وى مباحث مشترکى را مطرح مى‏نماید. برخى دیگر جامعه‏شناسى سیاسى را صرفا مطالعه و بررسى نهادهاى قدرت مى‏دانند. اما در مجموع مى‏توان گفت‏با توجه به تاریخچه پیدایش جامعه‏شناسى سیاسى و تمایز آن از علم سیاست، محور اصلى مباحث جامعه‏شناسى سیاسى، بحث از رابطه میان نیروهاى اجتماعى و قدرت سیاسى است. از این دیدگاه برخلاف علم سیاست که به رابطه این‏دو از بالا به پایین نظر دارد، در جامعه‏شناسى سیاسى رابطه از پایین به بالا، یعنى نقش و تاثیر نیروهاى اجتماعى بر قدرت سیاسى، مورد مطالعه است. در این جهت مى‏توان تمایز روشنى میان دیدگاه علم سیاست و جامعه‏شناسى سیاسى قائل شد.
مباحث جامعه‏شناسى سیاسى، خود ریشه در تفکرات سیاسى دوران باستان و قرون وسطى دارد. اگر جامعه‏شناسى سیاسى را به طور کلى به عنوان کوشش فکرى در جهت توضیح و تبیین پدیده‏ها، رفتارها و ساختارهاى سیاسى به وسیله نیروها و عوامل اجتماعى، تعریف کنیم، در آن صورت نمونه‏هاى بسیارى از چنین کوشش فکرى‏اى را مى‏توان در اندیشه فلسفى پیشتازان تفکر سیاسى یافت. از این رو، عنوان جامعه‏شناسى سیاسى جدیدتر از محتواى آن‏ست; زیرا بسیارى از مطالعات کلاسیک در این زمینه توسط متفکرانى همچون ابن‏خلدون، توکویل، برایس، میخلز و.... قبل از تخصصى‏شدن این حوزه صورت گرفته است.
از نظر تاریخى پیدایش شاخه جامعه‏شناسى سیاسى به دوران جدایى حوزه دولت از جامعه برمى‏گردد. پیشتر در اندیشه سیاسى قدیم، جامعه اساسا سیاسى تلقى مى‏شد و بنابراین خط فاصلى میان دولت و جامعه متصور نبود. تصور جدایى میان دو حوزه دولت و جامعه حاصل تحولات تاریخى عمده‏اى بود که در قرن نوزدهم میلادى به اوج خود رسید. با از میان رفتن دولت مطلقه و پیدایش نظام سیاسى لیبرالى در غرب، نقش دولتها کم‏رنگ شد و به موازات آن جامعه مدنى به عنوان حریم آزادیهاى اقتصادى و اجتماعى فرد در مقابل قدرت سیاسى قوت گرفت. و از اینجا بود که نیاز به مطالعه تاثیرات جامعه بر قدرت سیاسى احساس گردید و زمینه شکل‏گیرى رشته‏اى به نام جامعه‏شناسى سیاسى فراهم آمد. در این دوران حاکمیت مکتب اصالت اثبات (پوزیتیویسم) سیطره خود را بر این رشته نوپا نیز گسترد و جامعه‏شناسى سیاسى رنگى اثباتى (پوزیتیویستى) به خود گرفت.
در غرب مبدا علم جامعه و سیاست را، در مفهوم اثباتى آن، باید در آثار سن‏سیمون و اگوست کنت جستجو کرد. سن‏سیمون برآن بود که مى‏توان با کاربرد روشهاى علوم طبیعى، سیاست و جامعه‏شناسى سیاسى را به صورت علوم «اثباتى‏» درآورد. علم اثباتى علمى است که اعتبار احکام آن مبتنى بر شواهد عینى و تجربى قابل اثبات باشد. ادامه گرایش اثباتى در علم سیاست و جامعه‏شناسى سیاسى در غرب به شکل گرایش به مکتب کارکردگرایى (فونکسیونالیسم) در نظریات پارسونز و پیروان وى ظاهر شد. دومین منبع فکرى عمده جامعه‏شناسى سیاسى را باید در آراء مارکس و سنت مارکسیسم به طور کلى جستجو کرد. حتى براساس برخى تفسیرها، جامعه‏شناسى سیاسى اصولا محصول اندیشه مارکس بوده است. البته مارکس هیچگاه از واژه «جامعه‏شناسى سیاسى‏» استفاده نکرد، اما در واقع منظور اصلى مارکس از «اقتصاد سیاسى‏»، جامعه‏شناسى سیاسى و اقتصادى بود. سومین سرچشمه فکرى جامعه‏شناسى سیاسى را باید در مکتب علوم فرهنگى آلمان جستجو کرد. براساس این مکتب از لحاظ ماهوى تمایزى جدى میان علوم اجتماعى و علوم طبیعى وجود دارد. آنها موضوع علوم اجتماعى را روحانى یا فرهنگى مى‏دانستند. دیلتاى و ریکرت دو متفکر اصلى این نحله فکرى محسوب مى‏شوند. ماکس وبر نیز به پیروى از آنها جامعه‏شناسى «تفهمى‏» را ایجاد نمود. از این منظر پدیده‏هاى اجتماعى و سیاسى حاوى محتواى ذهنى هستند و تفهم، معطوف به ادراک این محتوا است. (3)
اینک با شکوفایى رشته جامعه‏شناسى سیاسى و تشعب آن به شعبات مختلف، زمینه‏هاى‏مطالعات کاربردى فراهم شده است. مباحثى همچون توسعه سیاسى، نوسازى سیاسى، مشارکت‏سیاسى، تحرک اجتماعى و... از موضوعات مهم این رشته به شمار مى‏روند.
در کتابشناسى حاضر تلاش شده است کتابهایى که از منظر جامعه‏شناسى سیاسى به مطالعه پدیده‏هاى سیاسى‏اجتماعى پرداخته‏اند و یا به گونه‏اى در حوزه مطالعاتى این شاخه از علوم سیاسى قرار مى‏گیرند،معرفى شوند.

آربلاستر، آنتونى
ظهور و سقوط لیبرالیسم غرب. ترجمه عباس مخبر، چاپ دوم: تهران، نشر مرکز، 1368. 593ص.
کتاب فوق، به تحلیلى از لیبرالیسم، تاریخ پیدایش و شرح اندیشه‏هاى نمایندگان برجسته آن پرداخته است. این کتاب از سه بخش تشکیل شده است: بخش اول تحت عنوان تحلیل لیبرالیسم، به مبانى اندیشه‏هاى لیبرالیسم پرداخته و موضوعاتى چون لیبرالیسم مرده است‏یا زنده؟ مبانى فردگرایى لیبرالیسم، فرد و جامعه ، و نیز ارزشهاى لیبرالى را مورد بررسى قرار داده است. بخش دوم تحت عنوان تکامل لیبرالیسم، به مباحثى همچون اندیشه‏هاى متفکران لیبرال و رشد لیبرالیسم در کشورهاى هلند و انگلستان پرداخته و عناوینى چون سرآغاز لیبرالیسم نوین، مبانى فلسفى لیبرالیسم، لیبرالیسم بورژوازى اولیه هلند و انگلستان، پیروزى و یگ‏گرایى، روشنفکرى ، حقوق بشر و حقوق مالکیت اوج لیبرالیسم، بحران و تجزیه، اقتصاد سیاسى لیبرالى، ترس از دموکراسى، و بالاخره لیبرالیسم جدید را بررسى کرده است.
بخش سوم کتاب، تحت عنوان سقوط لیبرالیسم، به مباحثى همچون لیبرالیسم قرن بیستم، مسلک کناره‏گیرى، لیبرالیسم و جنگ سرد، لیبرالیسم امروزه،پرداخته است و در پایان نیز، یادداشتى درباره مکتب اصالت منفعت و لیبرالیسم، افزوده است.

آرنت، هانا
انقلاب. ترجمه عزت‏الله فولادوند. چاپ اول: تهران، انتشارات خوارزمى، 1361. 404ص.
کتاب فوق از شش مبحث تشکیل یافته است: معناى انقلاب، مساله اجتماعى، طلب خوشبختى، اساس آزادى، نظام جدید زمانه، سنت انقلابى و گنجینه بر باد رفته آن. نویسنده، بحثى تئوریک درباره مفهوم انقلاب را دنبال مى‏کند و در ادامه، مسائل انقلاب، علت، ویژگیها و شرایط انقلاب را مورد بحث قرار مى‏دهد; و در مجموع، در پى ارائه یک چارچوب نظرى درباره انقلاب است.

آرنت، هانا
توتالیتاریسم (حکومت ارعاب، کشتار، خفقان). ترجمه محسن ثلاثى. چاپ دوم: تهران، انتشارات جاویدان، 1366. 340ص.
نوشته فوق به بحث درباره مفهوم توتالیتاریسم و رژیمهاى توتالیتر پرداخته است و در این میان به طور اخص رژیم آلمان نازى و اتحاد شوروى را مورد بحث و بررسى قرار داده است. به نظر نویسنده، مهمترین خصلتى که به طور کلى مى‏توان به جنبشهاى توتالیتر داد، آن است که این جنبشها بسرعت فراموش مى‏شوند و به آسانى مى‏توان نظام دیگرى به جاى آن برقرار کرد، این قضیه در مورد کیفیت‏شهرت رهبران این جنبشها، مصداق بیشترى دارد. وى هدف جنبشهاى توتالیتر را سازمان دادن به توده‏ها مى‏داند نه سازمان دادن به طبقات. مباحث کتاب در چهار فصل تنظیم شده است: فصل اول تحت عنوان جامعه بى‏طبقه، توده‏ها و اتحاد موقتى اوباش با نخبگان; فصل دوم با عنوان جنبش توتالیتاریسم، شامل مباحث تبلیغات توتالیتر و سازمان توتالیتر است; فصل سوم تحت عنوان توتالیتارسیم در راس قدرت، به مباحث توتالیتر، پلیس مخفى و چیرگى تام مى‏پردازد; عنوان فصل چهارم، ارعاب و ایدئولوژى یک صورت حکومتى نوپدید، است. در آخر، واژه‏نامه انگلیسى به فارسى گنجانده شده است.

ازغندى، علیرضا
ارتش و سیاست. چاپ اول: تهران، نشر قومس، 1374، 150ص.
کتاب فوق به روش تاریخى جامعه‏شناختى به تحلیل درباره ارتش، ساختار و وظایف آن و ابعاد گوناگون سازمانى و اجتماعى نظامیان پرداخته است و نه تنها وظیفه سنتى و قانونى ارتش، بلکه نقشها، ساختارها، و عملکردهاى نیروهاى نظامى را مورد توجه قرار داده است. به نظر مؤلف پس از پایان جنگ جهانى دوم تاکنون نظامیان کشورهاى در حال توسعه تحت تاثیر عوامل بین‏المللى و متاثر از محیط اقتصادى و سیاسى داخلى، علاقه‏مندى زیادى به دخالت در امور سیاسى از خود نشان داده‏اند; و به لحاظ سرشت و ماهیت غیر دموکراتیک نظامیان و نداشتن ایدئولوژى خاص توسعه، هر دو راه متمرکز و غیرمتمرکز را براى حکومت کردن مورد استفاده قرار داده اند.
کتاب با پیشگفتارى از مؤلف در هفت فصل تدوین شده است. عناوین فصول بدین شرح است: جامعه‏شناسى نظامى، ارتشى و ارتش نظامیان، نظامى بودن به مثابه حرفه، جامعه و ارتش، نظامیان بر سریر قدرت، نقش نظامیان در تحولات سیاسى و اجتماعى (بحث نظرى‏تاریخى)، نظامیان و نقش آنها در تحولات سیاسى و اجتماعى (الگوهاى عملى). در پایان، کتابشناسى مربوط به موضوع نیز آورده شده است.

باتامور، تى. بى
جامعه‏شناسى سیاسى. ترجمه منوچهر صبورى کاشانى. چاپ دوم: تهران، مؤسسه کیهان، 1368. 189ص.
بنا به تعبیر مؤلف، جامعه‏شناسى سیاسى بحث از قدرت در زمینه اجتماعى است و درباره مفاهیمى همچون اختیار، نفوذ، زور یا خشونت، و فرق جامعه‏شناسى و علم سیاست‏بحث مى‏کند. کتاب از یک مقدمه و هشت فصل تشکیل شده است که در آن، مباحث عمده جامعه‏شناسى، چون دموکراسى و طبقات اجتماعى، جنبشهاى اجتماعى، احزاب و عمل سیاسى، انواع نظم سیاسى، دگرگونى سیاسى و تضاد، تشکیل ملتهاى جدید، ناسیونالیسم و توسعه، سیاست جهانى در قرن بیستم،و انواع تئوریهاى اجتماعى همچون مارکسیسم، ساختارگرایى و...، مورد بحث و تحلیل قرار گرفته است.

بالاندیه، ژرژ
انسان‏شناسى سیاسى. ترجمه فاطمه گیوه‏چیان، چاپ اول: نشر آران، 1374، 288ص.
نویسنده در اهمیت موضوع انسان‏شناسى سیاسى مى‏نویسد: انسان‏شناسى سیاسى، به‏عنوان یک رشته مطالعاتى که در پى رسیدن به مقام یک علم است، قبل از هر چیز مستلزم‏اسلوب شناخت و معرفت «دیگرى‏»، یعنى صورتهاى سیاسى بیگانه است. ابزارى‏براى کشف و مطالعه نهادها و اعمال گوناگونى است که حکومت‏بشرى را تشکیل مى‏دهند و نظامهاى فکرى و نمادهایى را که براساس آنها شکل گرفته‏اند، کشف و مطالعه‏کند.
بخشهاى مختلف کتاب عبارت است از: شکل‏گیرى انسانشناسى سیاسى، قلمرو امر سیاسى، خویشاوندى و قدرت، قشربندى اجتماعى و قدرت، مذهب و قدرت، جنبه‏هاى دولت‏سنتى، سنت و تجدد و دیدگاههاى انسان‏شناسى سیاسى.

برینتون، کرین
کالبدشکافى چهار انقلاب. ترجمه محسن ثلاثى. چاپ پنجم; تهران، نشر نو، 1370. 316ص.
کتاب فوق، بحثى تئوریک درباره مفهوم انقلاب را مد نظر دارد. به نظر نویسنده: انقلاب، جانشینى ناگهانى و شدید گروهى است که تاکنون حکومت را به دست نداشته‏اند، به جاى گروه دیگرى که تا پیش از این متصدى اداره دستگاه سیاسى کشور بوده‏اند. نویسنده،انقلاب را در جامعه نوعى بیمارى مى‏داند که جامعه دچار آن مى‏شود و به نظر وى این بیمارى موقتى است. وى معتقد است در مراحل اولیه، با پیشرفت تدریجى این بیمارى و سپس با پیشرفت و پسرفت‏بعدى، بحران آشکار مى‏شود که با نوعى هیجان شدید همراه است‏و در آن، شورشى‏ترین انقلابیان، فرمانروایى را به دست مى‏گیرند و دوره وحشت‏حاکم‏مى‏گردد. اما این حاکمیت، موقتى است و بعد از این دوره، دوره بهبودى آغاز مى‏شود و آن دوره‏اى است که معمولا با یکى دو حادثه، حاد شدن بیمارى مشخص مى‏شود. سرانجام، این مرض به پایان مى‏رسد و مریض دوباره به حال اول خود برمى‏گردد و این جریان‏برگشت‏به وضع عادى، تا پایان ادامه مى‏یابد. کتاب از نه فصل فراهم آمده است، محدودیتهاى موضوع بررسى، رژیمهاى پیشین، نخستین مراحل انقلاب،ویژگى‏هاى انقلابها، فرمانروایى میانه‏روها، به قدرت رسیدن تندروها، عصروحشت و پاکدامنى، ترمیدور و چکیده‏اى از کار انقلابها. نویسنده در بررسى مطالب‏فوق، چهار انقلاب یعنى انقلاب روسیه، آمریکا، فرانسه و انگلستان را بررسى کرده‏است.

بشیریه، حسین
انقلاب و بسیج‏سیاسى. چاپ اول: انتشارات دانشگاه تهران، 1372. 193ص.
نوشته حاضر، که بحثى است نظرى درباره انقلاب، به نقادى تئوریهاى عمده‏اى که در باب انقلاب وجود دارد پرداخته است. نویسنده چگونگى وقوع انقلاب و منازعات سیاسى پس از انقلاب، نتایج کوتاه مدت و درازمدت انقلاب، رابطه انقلاب با نظام بین‏المللى و انواع انقلابهاى کلاسیک و مدرن و تفاوتهاى آنها در رابطه با نتایج انقلاب را مورد بحث و بررسى قرار داده است. کتاب پنج فصل دارد و فصول آن بدین شرح است: مفهوم انقلاب و ویژگیهاى اساسى انقلاب، تئوریهاى انقلاب، وضعیت انقلابى و بسیج‏سیاسى، کشمکش قدرت و بسیج پس از انقلاب، نتیجه انقلاب.

بشیریه، حسین
جامعه‏شناسى سیاسى و نقش نیروهاى اجتماعى در زندگى سیاسى. چاپ اول: تهران، نشر نى، 1374. 344ص.
نوشته فوق، از مقدمه و پنج گفتار تشکیل شده است. نویسنده در گفتار اول به تاریخچه پیدایش جامعه‏شناسى سیاسى پرداخته است. گفتار دوم، مرورى است کلى بر الگوهاى نظرى جامعه‏شناسى سیاسى. گفتار سوم به الگوهاى کمى جامعه‏شناسى سیاسى در سطح خرد و کلان اختصاص یافته است. در این گفتار، سطح تحلیل در جامعه‏شناسى و رابطه نیروهاى اجتماعى با زندگى سیاسى از لحاظ نظرى بررسى شده است. در گفتار چهارم، نقش نیروهاى عمده در زندگى سیاسى بررسى شده است. گرایش اصلى در این گفتار، گرایشى تاریخى است و در مورد نقش سیاسى هر نیروى اجتماعى، مثالهاى تاریخى از کشورهاى مختلف ذکر شده است و غالبا تجزیه جامعه سیاسى به نیروهاى تشکیل‏دهنده آن، موضوع این گفتار است. در فصل پنجم به نحوه ترکیب این نیروها در رژیمهاى مشخص و همچنین به انواع مثالى جامعه سیاسى پرداخته شده است.

بشیریه، حسین
دولت عقل: ده گفتار در فلسفه و جامعه‏شناسى سیاسى. چاپ اول: تهران، مؤسسه نشر علوم نوین، 1374، 299ص.
کتاب فوق مجموعه مقالاتى است که مؤلف در طى سالهاى 1364 تا 1374 در مجلات مختلف علمى منتشر کرده است. به نظر مؤلف درونمایه اصلى همه این مقالات، اندیشه توسعه و تکامل اجتماعى و سیاسى است که یا در پوشش گفتارهاى فلسفى و یا در قالب مباحث تاریخى و جامعه‏شناسى عرضه شده است. کتاب از ده گفتار تشکیل شده است: مسائل اساسى در فلسفه سیاسى; عقل در سیاست; درآمدى بر تاریخ اندیشه تساهل سیاسى; مکتب فرانکفورت; لیبرالیسم نو; جامعه در مقابل دولت; جامعه‏شناسى مذهبى ماکس وبر و جایگاه اسلام درآن; سرگذشت نظریه وابستگى و توسعه نیافتگى، یا بلوغ فکرى آندره گوندر فرانک;اپوزیسیون در نظامهاى دمکراتیک و رژیم‏هاى اقتدار طلب; یکسان انگارى، یکتا نگارى، دیالکتیک تاریخى و مسائل توسعه در ایران.

بوتول، گاستون
جامعه‏شناسى سیاسى. ترجمه هوشنگ فرخجسته، چاپ اول: تهران، نشر شیفته، 1371. 146ص.
کتاب با پیشگفتارى از مترجم و مقدمه مؤلف، آغاز مى‏شود. مؤلف در مقدمه به تعریف جامعه‏شناسى سیاسى پرداخته و منابع و روشهاى جامعه‏شناسى سیاسى و علم سیاست و هنر سیاست را مورد بحث و بررسى قرار داده است.
محتواى کتاب در قالب سه بخش تنظیم گردیده است: بخش اول در چهار فصل به مباحث زیر پرداخته است: تاریخ و پیشینه جامعه‏شناسى سیاسى، ساختارها و ذهنیتها، نهادها و جماعتهاى سیاسى، دولت و عملکردهاى آن، عملکردهاى جامعه‏شناختى جنگ از سوى دولت، تلاش در راستاى ایجاد بنیان عقلایى، اوضاع و احوال سیاسى، تعریف رخدادهاى سیاسى، طبقه‏بندى رخدادهاى سیاسى، خوداستعمارى. بخش دوم تحت عنوان انسانها، شامل موضوعات متعددى است ;از جمله: سلسله مراتب اجتماعى و طبقات سیاسى، تقسیم کار، مالکیت زمین، پلوتوکراسى، قدرت سیاسى و ثروت، مالکیت ابزار تولید، دستمزدهاى اقتدارى طبقات اجتماعى، پرولتاریا، بورژوازى، سیاستهاى کنونى اقتصادى، تلاقى سلسله مراتبها در جوامع پیچیده، رهبران مطلق‏العنان، توده‏هاى مردم و کنش ناخودآگاه سیاسى آنان، کنش سیاسى و آگاهانه توده‏هاى مردم، شکل‏بندى احزاب سیاسى، سیاست‏زدایى فعلى توده‏ها، و....
در بخش سوم تحت عنوان اهداف، این مباحث مورد بررسى قرار گرفته است: اشکال کنش سیاسى، حرفه‏هاى سیاسى و انگیزه‏هاى آن نظریه‏ها و آیین‏ها، محرکهاى آیینى و اوضاع و احوال، تاخرهاى فرهنگى و موانع تغییر نیرو، رکود و رخوت، احزاب، تکنوکراسى یا فن‏سالارى، آزادى، شرایط و تناقضهاى آن، آزادى اقتصادى، زیاده‏روى پویاى اقتصادى، و اشکال خشن کنش سیاسى.
......................
کتاب حاضر به تحلیل نظام سیاسى ایران براساس متغیرهاى فرهنگى پرداخته و ابعاد تاریخى، مذهبى و اجتماعى فرهنگ سیاسى ایران را از نظام شاهنشاهى تا حکومت اسلامى بررسى مى‏کند. فصل نخست‏با طرح مباحث مقدماتى و تعاریف متغیرها شروع مى‏شود. در فصلهاى بعدى، برخى از دوره‏هاى مهم تاریخى مؤثر در فهم فرهنگ سیاسى ایران، بویژه در عصر شاهنشاهى، مطالعه مى‏شوند. نقش دین و رهبران دینى در زندگى سیاسى‏اجتماعى و اهمیت این نهاد نیز مورد توجه واقع شده است. بعد روانشناختى فرهنگ سیاسى ایران و نقش کلیدى تجربیات شخصى و خصوصى افراد در شکل‏گیرى فرهنگ سیاسى، مهم تلقى مى‏شود. سپس جنبه‏هاى مهم نظام سیاسى، بویژه در دوران پهلوى دوم و مشکلات سیاسى اجتماعى آن دوره بررسى مى‏شود. نویسنده در فصل آخر کتاب، به شکل‏گیرى نظام جدید سیاسى در ایران و مبانى انقلاب اسلامى از لحاظ فرهنگ سیاسى پرداخته و آن را با انقلاب مشروطه مقایسه مى‏کند.

پژوهشگاه علوم انسانى
توتالیتاریسم (سلطه‏گرائى). تهران، 1358، 121ص.
کتاب فوق، یکى از مباحث عمده سیاسى را مورد بحث و بررسى قرار داده است. نویسندگان، رژیم ایتالیاى موسولینى، اتحاد شوروى استالینى و آلمان هیتلرى را مورد مطالعه قرار داده‏اند و وجوه مشترک سه رژیم را بررسى کرده‏اند.
کتاب در سه فصل تحت عناوین زیر تبویب شده است: ویژگیهاى اساسى رژیم توتالیتر (اصالت رهبرى یا کیش شخصیت،سرکوبى نظام قانونى، کنترل اخلاق خصوصى و مشروعیت و بسیج توده‏اى); پایه‏هاى رژیم توتالیتر (ایدئولوژى، حزب، دستگاه); خاستگاههاى نظرى رژیم توتالیتر. در انتها نیز، منابع لاتین و منابع فارسى، معرفى شده‏است.

داد. سى. اچ
رشد سیاسى، ترجمه عزت‏الله فولادوند. چاپ اول: تهران، نشر نو، 1363. 135ص.
تحقیقى است در مساله دگرگونى و مدرن‏سازى سیاسى در جهان سوم در قالب مباحثى همچون: تفاوتهاى بین مسائل جهان سوم و کشورهاى اروپایى، نقش سنتها در کشورهاى در حال توسعه و نقش سنتها در تعیین جهت دگرگونى سیاسى و عواملى که در دگرگونى و مدرن‏سازى این کشورها مؤثرند. نگارنده همچنین به بررسى این مطلب پرداخته است که، آیا باید کشورهاى جهان سوم در رشد سیاسى از الگوهاى غربى و شرقى تاثیر بپذیرند یا مى‏توانند با استفاده از سنتهایى که دارند به صورتهاى جدید، وضع سیاسى خود را شکل دهند؟
کتاب فوق از مقدمه مترجم و پیشگفتار مؤلف و هفت فصل تشکیل شده که شامل مباحث زیر است: رشد سیاسى و مدرن‏سازى سیاسى، شیوه‏هاى مارکسیستى برخورد با مساله، رشد سیاسى در غرب، قدرت حکومت، هویت ملى، مشارکت‏سیاسى، مانع سنت‏گرایى در جهان سوم، جوامع سنتى و سیاست مدرن، تغییر شکل نظامهاى سیاسى سنتى، عاملان رشد سیاسى، رهبران سیاسى، احزاب سیاسى و ارتش. در آخر نیز به نتیجه‏گیرى مباحث فوق پرداخته است.
این کتاب برآن است که با استخدام مفهوم جامعه‏شناختى «اقتدار فرهمند» (کاریزماتیک)، از جامعه‏شناس معروف ماکس وبر، تاریخ نخستین سده اسلامى را تجزیه و تحلیل نماید. نویسنده ابتدا ویژگیهاى اقتدار دوران جاهلى را بررسى مى‏کند و سپس به اقتدار فرهمند (کاریزماتیک) پیامبر(ص) پرداخته و آن را چالشى براى نظم تثبیت‏یافته دوران جاهلى معرفى مى‏کند. اقتدار فرهمند آن حضرت، ویژگى بارز اقتدار اسلامى در عصر رسالت محسوب مى‏شود. پس از آن حضرت نیز، این ویژگى اقتدار اسلامى ادامه مى‏یابد. به نظر نویسنده ظهور سه شاخه مهم اسلامى، یعنى خوارج، اهل سنت و شیعیان، نتیجه اجتناب‏ناپذیر چالش میان باقیمانده الگوهاى اقتدار جاهلى با الگوى اقتدار فرهمند عصر رسالت است. این کتاب چشم‏انداز جامعه‏شناختى جدیدى براساس تئورى ماکس وبر، از جامعه اسلامى نخستین سده اسلامى ارائه مى‏کند.

دراکر، پیتر اف
جامعه پس از سرمایه‏دارى. ترجمه محمود طلوع. چاپ اول: تهران، مؤسسه خدمات فرهنگى رسا، 1374. 390ص.
کتاب فوق، به بررسى جامعه پس از سرمایه‏دارى که به نظر نویسنده آن، حتما غیر سوسیالیستى خواهد بود پرداخته است. به نظر نویسنده، جامعه آینده «جامعه علمى‏» خواهد بود. وى در بخشى از مقدمه مى‏نویسد: آنچه را که کاملا به آن اطمینان داریم این است که دنیایى که به دنبال تکوین مجدد ارزشها، باورها، و ساختارهاى اجتماعى و اقتصادى، سیستم‏ها و مفاهیم سیاسى از دیدگاه جهانى، به وجود مى‏آید، دنیایى خواهد بود که با دنیایى که در تصور هر یک از ما مى‏گنجد تفاوتى آشکار دارد. در بخش دیگرى از مقدمه، ویژگیهاى جامعه پس از سرمایه‏دارى را علم و دانش و به تعبیر دیگر «جامعه سازمانها» معرفى مى‏کند.
کتاب پس از مقدمه، در قالب سه بخش به بررسى این مباحث پرداخته است: از کاپیتالیسم تا جامعه‏هاى علمى، جامعه سازمانها، کار و سرمایه و آینده آنها، بهره‏ورى نیروهاى جدید کار، سازمان مبتنى بر مسؤولیت از حکومت و دولت کوچک (تک ملیتى) تا دولت و حکومت‏بزرگ (چند ملیتى)، «فراملى‏گرایى‏» و «منطقه‏گرایى‏» و «قوم‏گرایى‏»، چرخش ضرورى دولتها، روابط شهروندى از طریق بخش اجتماعى، جنبه‏هاى اقتصادى و بهره‏ورى در دانش، مدرسه مسؤول و قابل اعتماد، انسان فرهیخته و کمال‏یافته.

رجائى، فرهنگ
تحول اندیشه سیاسى در شرق باستان. تهران، نشر قومس، 1372. 220ص.
نویسنده در مقدمه کتاب، این مباحث را بررسى کرده است: در مقام و فضاى اندیشه سیاسى در شرق باستان، محورهاى بحث در اندیشه سیاسى شرق، آیا فکر سیاسى در شرق، فلسفه سیاسى است؟ آیا فکر سیاسى در شرق، نظریه سیاسى است؟ آیا فکر سیاسى در شرق، ایدئولوژى سیاسى است؟ آیا فکر سیاسى در شرق، کلام سیاسى است؟ تفکر سیاسى در شرق به کدامیک از این الگوها نزدیکتر است؟ زمانبندى تاریخى و دوره باستان. این کتاب داراى چهار بخش است. در بخش اول با نام تمدن بین‏النهرین، مباحث زیر پى‏گیرى شده است: زمینه فکرى و اجتماعى تمدن دولت‏سپهرى، اندیشه سیاسى دولت‏شهرى، دولت‏شهر و نهادهاى آن، اندیشه سیاسى دولت‏شاهى، تحول ساختار سیاسى، اندیشه سیاسى شاهى.
بخش دوم با عنوان تمدن ایران، شامل این مباحث است: زمینه فکرى و اجتماعى دولت، فرهى، دوره باستان در ایران، ویژگیهاى تفکر و زمینه‏هاى فکرى، اندیشه سیاسى پادشاهى، بنیاد نظرى و فکرى پادشاهى، زردشت و تاثیر او، پیام سیاسى زردشت، اندیشه شاه آرمانى، آیین با قرارداد اجتماعى، فره ایزدى با شوکت، اندیشه سیاسى شاهى در عمل و تحول منزلت پادشاه، ارزیابى نظرى مقام شاهى، محدودیت‏ساختار فکرى، محدودیت‏ساختار سیاسى، محدودیت‏ساختار اجتماعى، شان و مقام شاه در سلطه‏هاى مختلف، چالشهاى اندیشه شاهى، بحران نظرى و پاسخ مانى، بحران اجتماعى اقتصادى و پاسخ مزدک. بخش سوم تحت عنوان تمدن هند، و بخش چهارم کتاب تمدن چین را مورد بررسى قرار مى‏دهد.

رضا قلى، على
جامعه‏شناسى خودکامگى: تحلیل جامعه‏شناختى ضحاک ماردوش. چاپ دوم: تهران، انتشارات نى، 1371. 244ص.
نوشته فوق، ضمن اشاره به داستان ضحاک ماردوش، به زمینه‏ها و عوامل اجتماعى خودکامگى در ایران پرداخته و مساله را از دید جامعه‏شناسى بررسى کرده است. به نظر نویسنده، عوامل گوناگونى در پدید آمدن خودکامگى در تاریخ جامعه ایران مؤثر بوده‏اند; از جمله: قبیله‏اى بودن جامعه، حاکمیت نیروهاى مرموز، بافت ذهنى جادو مزاج، تلفیق و آمیختن دین با فرهنگ قبیله، خشونت و عدم تحول که از نشانه‏هاى زندگى قبیله‏اى است. در این کتاب ضمن بیان ویژگیهاى مهم جامعه ایران، مباحثى نظیر حاکمیت‏سیاسى و حاکمیت مدنى، رابطه دین قبیله‏اى با سیاست، مکانیسم به قدرت رسیدن، فرق ساختار پادشاهى ایران با پادشاهى در غرب، ارتش و توسعه ارضى، مبارزه با خودکامگى، نقش نیروهاى موهوم در جامعه، نظریه سیاسى فردوسى، منابع حقوقى و بافت قضاوت، فرهنگ اقتصادى مردم، مدیریت قبیله‏اى و موضوعات دیگر، مورد بررسى و تحلیل قرار گرفته است.

رنى، آستین
حکومت: آشنایى با علم سیاست. ترجمه لیلا سازگار، چاپ اول: تهران،مرکز نشر دانشگاهى، 1374. 694ص.
کتاب فوق به بحث و بررسى درباره علم سیاست پرداخته است. در این کتاب که از هیجده قسمت فراهم شده است، مباحثى همچون دولتها و فن حکومت، سیاست در زندگى بشر، روان‏شناسى سیاسى، جامعه‏پذیرى و فرهنگ، ایدئولوژیهاى سیاسى مدرن، افکار عمومى در نظامهاى دموکراتیک، ارتباط سیاسى، روند انتخابات، رفتار راى‏دهندگان، احزاب سیاسى و نظامیان حزبى، فرایند قانونگذارى، حقوق بشر، چالشها و پاسخها، سیاست‏بین‏الملل طلب صلح در عصر سلاحهاى هسته‏اى، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است.

رودیش، ویلفرد
سیاست‏به مثابه علم. ترجمه ملک یحیى صلاحى. چاپ اول: تهران، سمت. 301ص.
اثر فوق، راهنماى خوبى براى مطالعه و شناخت ماهیت امپریالیسم، سیر اندیشه سیاسى و اقتصادى غرب و جامعه‏شناسى سیاسى به شمار مى‏رود، و ارتباط میان سیاست و جامعه، دولت و اقتصاد را مشخص مى‏کند، و مبانى هر یک از پدیده‏هاى سیاسى مزبور را مورد بررسى قرار مى‏دهد. کتاب از سه فصل تشکیل شده است که در بخش اول، رابطه اقتصاد و سیاست و در بخش دوم، سیاست و جامعه و در بخش سوم نیز سیاست و دولت را مورد بحث قرار داده است. همچنین برخى از مفاهیم سیاسى نظیر الیگارشى و دموکراسى، ولت‏بورژوازى، دولت و مالکیت، دولت مارکسیست، دولت فاشیست و نظریه‏هاى وابستگى در ابعاد داخلى و بین‏المللى را به بحث گذاشته است.

قوام، عبدالعلى
سیاستهاى مقایسه‏اى. چاپ اول: تهران، انتشارات سمت، 1373. 155ص.
کتاب فوق از مقدمه و هشت فصل تدوین یافته است. در این کتاب، برداشتهاى جدید از سیاستهاى مقایسه‏اى، روش مقایسه‏اى و ساختار الگو، الگو به عنوان چارچوبى مشترک در مطالعه سیاستهاى مقایسه‏اى، بهره‏گیرى از تحلیل سیستمى در سیاستهاى مقایسه‏اى، بررسى سیاستهاى مقایسه‏اى براساس تحلیل کارکردى، فرهنگ سیاسى، پیوند میان تحلیل خرد و کلان، مطالعه سیاستهاى مقایسه‏اى در چارچوب رهیافتهاى توسعه و طبقه‏بندى نظامهاى سیاسى، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است.

قوام، عبدالعلى
نقد نظریه‏هاى نوسازى و توسعه سیاسى (بررسى مسائل نظریه‏پردازى در باب نوسازى و توسعه سیاسى در جهان سوم). چاپ اول: تهران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتى، 1374.
کتاب فوق در دوازده فصل به بحث در عناوین زیر پرداخته است: روش‏شناسى در زمینه مطالعات نوسازى و توسعه سیاسى، نظریه‏پردازى در غرب و تطابق آن با جهان سوم، اغتشاش فکرى در فرایند نظریه‏پردازى در باب نوسازى و توسعه سیاسى، مفهوم‏سازى توسعه‏سیاسى در فرایند تجربه، رهیافت‏ساختار، عملکرد و تجزیه و تحلیل هیافت‏بوروکراتیک، رهیافت توسعه و توسعه‏یافتگى و نظریه وابستگى، بررسى نوسازى و توسعه سیاسى براساس نظریه بحران، مساله ناهمگونى جوامع سیاسى در روند نظریه‏پردازى، نواقص و کمبودهاى مفهومى در فرایند نظریه‏پردازى، نسبى‏گرایى و عام‏گرایى در روند مطالعه توسعه و نوسازى سیاسى. در آخرین فصل کتاب، جمع‏بندى از مباحث فوق ارائه شده‏است.

کاتوزیان، محمد على (همایون)
اقتصاد سیاسى ایران از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوى. ترجمه محمدرضا نفیسى و کامبیز عزیزى. چاپ چهارم، تهران، نشر مرکز، 1373، 438ص.
به اعتقاد مؤلف، در ایران هرگز فئودالیسم اروپایى پدید نیامد; زیرا بخش بزرگى از زمینهاى زراعى مستقیما در مالکیت دولت‏بود و بخش دیگر به اراده دولت‏به زمیندار واگذارمى‏شد. در نتیجه، دولت مى‏توانست هر لحظه که اراده کند، ملک زمیندارى را به خودمنتقل کرده و یا به شخص دیگرى واگذار کند. بنابراین، زمیندار حق مالکیت نداشت; بلکه‏این امتیازى بود که دولت‏به او مى‏داد و هر زمان مى‏خواست پس مى‏گرفت. این خودباعث‏شد که طبقه اریستوکرات در ایران پدید نیاید و دولت، مقید به رضایت و پشتیبانى‏چنین طبقه‏اى نباشد. دولت، نماینده هیچ طبقه‏اى در ایران نبود و طبقات، متکى‏به‏دولت‏بودند. دولت در فوق طبقات قرار داشت و مشروعیت دولت، ناشى از واقعیت‏قدرت‏آن بود و این عامل عمده استبداد و عدم توسعه سیاسى و اقتصادى در ایران بوده‏است.
کتاب در چهار بخش تدوین شده است. در بخش اول، زمینه کلى تاریخى و دیدگاههاى نظرى لازم براى بررسى موضوع اصلى ارائه شده است. نویسنده ضمن اشاره به ماهیت و منطق توسعه تاریخى ایران و چارچوبهاى آمارى و داده‏هاى کمى موجود، به ارزیابى تحلیلى تاریخ اقتصادى ایران در قرن اخیر پرداخته و ارزیابى نظرى علل و ماهیت و پى‏آمدهاى انقلاب مشروطه در پرتو تحولات ماقبل آن را مورد بررسى قرار داده است.
بخش دوم به دوره 1300 تا 1320 اختصاص دارد که با ظهور رضاخان آغاز و با سقوط او به پایان مى‏رسد. در این بخش، اساس استبداد و ترکیب آن با روشها و آرمانهاى شبه‏مدرنیستى و شبه ناسیونالیستى مورد توجه قرار مى‏گیرد که این با فروپاشى رژیم محمدرضا شاه در بهمن 1357 به پایان مى‏رسد. نویسنده در ادامه بحث، به رویدادها، نیروها و گرایشهایى که به پیروزى سیاسى رضاشاه و احیاى استبداد و غلبه ایدئولوژیک شبه مدرنیسم انجامید و نیز بررسى شکل و محتواى این پدیده جدید در دو مرحله تحکیم قدرت مطلق و خودکامه رضاشاه (1312-1305 و 1320-1312) پرداخته است.
در بخش سوم (دوره 1330-1320) موضوع از بین رفتن استبداد مورد بررسى قرار مى‏گیرد و آنگاه در دوره 1340-1332، که بتدریج استبداد با اتحاد با نیروهاى محافظه‏کار، بر جامعه سلطه پیدا مى‏کند و دوره جنگ، رکود اقتصادى، بروز خطر تجزیه کشور و رقابت گروههاى داخلى و خارجى براى کسب موقعیت‏برتر، حکومت مصدق و بررسى ماهیت و کارنامه اقتصادى و سیاسى رژیم دیکتاتورى که جانشین نهضت ملى گردید، مورد بحث و بررسى قرار مى‏گیرد.
در بخش چهارم، توصیف و تحلیل و ارزیابى فرایندهاى توسعه اقتصادى و سیاسى معاصر، ترکیب استبداد دیرینه ایرانى، پدیده جدید شبه مدرنیسم و عامل غیر تاریخى درآمد نفت تحلیلى درباره جنگ قدرت که به پیروزى استبداد شبه مدرنیستى نفتى منجر شد، محتواى مباحث را تشکیل مى‏دهد.

گالبرایت، جان کنت
کالبدشناسى قدرت، ترجمه احمد شهسا. چاپ دوم: تهران، نشر نگارش، 1370. 271ص.
کتاب به یکى از مفاهیم مهم سیاسى (قدرت) پرداخته است. نویسنده در مقدمه کتاب مى‏نویسد: «سالیان دراز تحت تاثیر این وسوسه بودم که بدانم چه عوامل عادى و معمولى، درون مباحث مفید قدرت اقتصادى، سیاسى، نظامى و دینى نهفته است، و قدرتى که با مطبوعات و رادیو و تلویزیون و عقیده همگانى سرو کار دارد چگونه است؟ مشاهدات عادى روزانه نه تنها این عوامل را آشکار نمى‏سازد، بلکه همواره آنها را پوشانده و از نظرها پنهان مى‏دارد. پس در پى آن برآمدم که این عوامل و مبانى را برملا سازم. منابع قدرت را در شخصیت، مالکیت و سازمان نشان دهم، و ابزارهاى قدرت را که به وسیله آنها قدرت اعمال مى‏شود، به روشنى برشمارم.»
کتاب با مقدمه مترجم و پیشگفتار مؤلف، از هیجده بخش تشکیل شده است و مباحثى چون کالبدشناسى قدرت، قدرت تنبیهى و قدرت تشویقى، قدرت اقناعى، منابع قدرت (شخصیت، مالکیت، سازمان)، دیالکتیک قدرت، انتظام قدرت، انگیزه‏هاى نیرومند قدرت، دنیاى پیش از سرمایه‏دارى، پیدایش سرمایه‏دارى، قدرت سرمایه‏دارى پیشرفته، واکنشها، عصر سازمان، سازمان و دولت، قدرت نظامى، قدرت دین و مطبوعات، وبخش آخر، تراکم و پراکندگى قدرت را مورد بحث و تحلیل قرار داده است.
این کتاب را دو مترجم به طور جداگانه ترجمه کرده‏اند. ترجمه دیگر با نام «آناتومى قدرت‏»، به قلم محبوبه مهاجر، از سوى انتشارات سروش، در سال 1371 در 182 صفحه به چاپ رسیده است.

لوکس، استیون
قدرت، فر انسانى یا شر شیطانى. ترجمه فرهنگ رجائى. چاپ اول: تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، 1370. 428ص.
کتاب فوق، مجموعه مقاله‏هایى است که به همت استیون لوکس جمع‏آورى شده است و نویسندگان مقالات، از افراد مشهور رشته‏هاى علوم سیاسى و اجتماعى هستند. مقالات دربرگیرنده بحث‏حول مفهوم قدرت. دیدگاههاى گوناگونى درباره مفهوم قدرت در این کتاب جمع‏آورى شده و انواع قدرت فردى، سازمانى، اقتصادى، سنتى، قدرت برهنه، قدرت اقتصادى و...، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. کتاب شامل چهارده گفتار است تحت عناوین: شکلهاى قدرت، سلطه با کمک قدرت اقتصادى و از طریق آمریت، قدرت به عنوان کنترل رفتار، قدرت مبتنى بر ارتباط، مفهوم ارتباطى قدرت از نظر هاناآرنت، قدرت و نظام اجتماعى، قدرت طبقاتى، به سوى نظریه‏اى درباره قدرت اجتماعى، سلطه و آزادى، قدرت و سازمان، قدرت انضباطى و تابعیت، قدرت و امتیاز، قدرت، سکون و ملال دموکراتیک یا شر و شور اهریمنى.

لیپست، مارتین و روبرت دوز
جامعه‏شناسى سیاسى. ترجمه محمد حسین فرجاد. چاپ اول: انتشارات توس، 1373. 444ص.
اثر فوق، شامل یک مقدمه و بیست فصل است‏با این مباحث: درباره احزاب (نوشته دوتوکوویل، بخش دوم کتاب دموکراسى در امریکا)، سازمانها و احزاب سیاسى، ستیزه‏هاى اجتماعى، مشروطیت و دموکراسى، فاشیزم، چپ، راست و میانه، طبقات و احزاب در سیاست امریکا، طبقات بالاى اجتماعى، اندیشمندان و روشنفکران امریکا (سیاست و پایگاه آنها)، پیدایش و ظهور تک‏حزبى، ساختار قدرت در جامعه امریکا، تمرکز قدرت، تجزیه و تحلیل سیستمهاى سیاسى، عملى کردن سیاست و افکار عمومى، قدرت دولت و جامعه، حزب کمونیست و دولت، شوراى ادارى حکومت، کشمکش و تغییر، پذیرش شرکت‏کنندگان، عدم شرکت در انتخابات، اندیشه فرانتزفانون، جنبش دانشجویان فرانسوى. نویسنده در این کتاب به مسائل جوامع صنعتى و مخصوصا جامعه امریکا پرداخته و مانند جامعه‏شناسان امریکا، از روش تجربى و مشاهده‏اى پیروى کرده است.

مور، برینگتون
ریشه‏هاى اجتماعى دیکتاتورى و دموکراسى. ترجمه حسین بشیریه. چاپ اول: تهران، مرکز نشر دانشگاهى، 1369. 396ص.
هدف اصلى کتاب، کشف راههاى مختلف توسعه و نوسازى و قوانین تحول سیاسى و اجتماعى در نقاط مختلف جهان است. نظریات نویسنده با دو دسته اصلى از نظریات رایج درباره رشد و توسعه، تفاوت دارد. این دو عبارتند از: نظریه‏هاى مارکسیستى جدید درباره توسعه و عقب‏ماندگى، و نظریه‏هاى توسعه خطى در میان برخى از دانشمندان غربى. نویسنده، عوامل داخلى توسعه و عقب‏ماندگى را عوامل اصلى مى‏داند و در ادامه، انواع گوناگون ساختار اجتماعى و اقتصادى و ریشه‏ها و نتایج‏سیاسى گوناگون آنها را مورد بررسى قرار مى‏دهد.
نویسنده براى توسعه و نوسازى صنعتى سه راه را اجتناب‏ناپذیر مى‏داند. نخستین راه، نوسازى دموکراتیک و سرمایه‏دارانه است; کشورهاى انگلستان، فرانسه و امریکا از جمله کشورهایى هستند که از این راه به توسعه رسیده‏اند. راه دوم، راه انقلاب محافظه‏کارانه است که در آلمان و ژاپن پیش آمد. راه سوم، راه نوسازى کمونیستى است، که کشورهایى نظیر شورى و چین، از این راه به توسعه صنعتى راه یافته‏اند. ویژگى اساسى راه نوسازى دموکراتیک و سرمایه‏دارانه، عدم ائتلاف و وقوع منازعه میان طبقه جدید و اشرافیت زمیندار بوده است.
ویژگى اساسى راه دوم آن است که در این راه، طبقه سرمایه‏دارى تجارى و صنعتى به علت ضعف خود ناچار مى‏شود براى نوسازى جامعه در درون چارچوبهاى سنتى با طبقه زمیندار ائتلاف کند. راه سوم نوسازى، یعنى راه نوسازى کمونیستى در جوامعى پیش آمد که طبقه حاکم در آنها، نتوانستند دست‏به نوسازى صنعتى از بالا بزنند و دستگاه دیوان دولت آنها نیز، مانع رشد گروههاى تجارى و صنعتى گردید.

میشل، روبرت
احزاب سیاسى. ترجمه حسن پویان. چاپ اول: انتشارات حیاتبخش، 1368، 562ص.
هدف کتاب، ارائه تحلیلى جامعه‏شناختى و روانشناختى از احزاب سیاسى است و مباحث عمده کتاب، به بررسى تعارض میان دموکراسى و سازمان اختصاص یافته است. نگارنده، سازمان را در تعارض با دموکراسى مى‏داند و این نظر را به طور مبسوط بررسى مى‏کند. وى معتقد است که سازمانهاى کلان، قدرتى تقریبا انحصارى براى صاحب‏منصبانشان بوجود مى‏آورند به اعتقاد وى،همه احزاب و اتحادیه‏هاى کارگرى، و سازمانهاى بزرگ دیگر، گرایش بدان دارند که براى خود ساختارهاى دیوانسالارى به وجود آورند.
این کتاب، همراه با پیشگفتارى از مؤلف و مقدمه‏اى از سیمور مارتین لیپست جامعه‏شناس معاصر امریکایى، شش بخش را دربر دارد: رهبرى در سازمانهاى دموکراتیک، گرایشهاى خودکامانه رهبران، اعمال قدرت و اثر روانشناختى آن بر رهبران، تحلیل اجتماعى رهبرى، تلاش براى محدود کردن نفوذ رهبران، و گرایشهاى محافظه‏کارانه سازمان.

نورى علاء، اسماعیل
جامعه‏شناسى سیاسى تشیع اثنى عشرى.چاپ اول، تهران، انتشارات ققنوس، 1357، 82ص.
نوشته فوق تحلیلى است جامعه‏شناسانه از تاریخ اسلام. نویسنده با استفاده از اصطلاحات جامعه‏شناس آلمانى، ماکس وبر، در پى تحلیل رخدادهایى است که در تاریخ اسلام روى داده است; از جمله: مساله رهبرى پیامبر(ص)، بحران جانشینى پس از رحلت پیامبر(ص)، مفهوم سیاسى غیبت، رسمى شدن مذهب، و ایدئولوژى و حکومت اسلامى را از دیدگاه جامعه‏شناسى سیاسى با توجه به دیدگاه ماکس وبر مورد بحث قرار داده است.

وبر، ماکس
اخلاق پروتستانى و روح سرمایه‏دارى.ترجمه عبدالکریم رشیدیان و پریسا منوچهرى. چاپ اول: تهران، انتشارات علمى و فرهنگى، 1373. 252ص.
اخلاق پروتستانى ،یکى از آثار ممتاز در تاریخ جامعه‏شناسى است. به طورى که از عنوان کتاب برمى‏آید، نویسنده سعى دارد مناسبات میان حیات دینى، اجتماعى و اقتصادى را در فرهنگ معاصر تبیین کند. به باور نویسنده، میان باورهاى دینى و رشد حیات اقتصادى‏عقلانى بورژوازى، قرابت‏سببى وجود دارد. روح سرمایه‏دارى که تا حدى نتیجه اخلاق پروتستانى بود نظام اقتصاد سرمایه‏دارى را به وجود آورد. اخلاق پروتستانى همچنین، مجموعه‏اى از عوامل حمایت‏کننده ظهور اقتصاد سرمایه‏دارى را فراهم کرد.
وبر تلاش دارد براى تعیین ویژگیهاى ممیزه سرمایه‏دارى جدید، قبل از هر چیز میان مؤسسه سرمایه‏دارى و جست‏وجوى فى نفسه منفعت، تمایز قائل شود. دینى که وبر نظریاتش را بر آن متمرکز کرده است، کالونیسم یا شعبه‏اى از مذهب پروتستان است که پیروان خود را به سوى امور دنیوى سوق مى‏دهد. در این کتاب، نقش دین در پیشرفت‏یا عدم یشرفت‏سرمایه‏دارى ارائه شده است.
کتاب با مقدمه‏اى از آنتونى گیدنز شروع مى‏شود و سپس مقدمه ماکس وبر. متن کتاب در دو بخش تنظیم شده است. بخش اول شامل فصلهاى: تعلق مذهبى و قشربندى اجتماعى، روح سرمایه‏دارى، مفهوم Beruf از دیدگاه لوتر است. و در بخش دوم، این مباحث‏به چشم مى‏خورد: اخلاق شغلى در پروتستانیسم ریاضت‏کشانه، بنیادهاى مذهبى ریاضت‏کشى دنیوى، کالونیسم، پیتیسم، متودیسم، فرقه‏هاى باپتیستى، ریاضت‏کشى و روح سرمایه‏دارى، فرقه‏هاى پروتستانى و روح سرمایه‏دارى و یادداشتهاى مقاله فرقه‏هاى پروتستانى و روح سرمایه‏دارى.
از این کتاب ترجمه دیگرى نیز توسط انتشارات سمت در سال 1372 منتشر گردیده است.

وبر، ماکس
اقتصاد و جامعه. ترجمه عباس منوچهرى، مهرداد ترابى‏نژاد و مصطفى عمادزاده. چاپ اول: تهران، انتشارات مولى، 1374. 527ص.
کتاب با مقدمه یکى از مترجمین و در سه بخش تدوین شده است. در بخش اول تحت عنوان مفاهیم اساسى جامعه‏شناسى، مباحثى همچون جامعه‏شناسى و کنش اجتماعى، مبانى روش در جامعه‏شناسى، انواع کنش اجتماعى، مفهوم روابط اجتماعى، نظام مشروع، انواع نظامهاى مشروع، مبانى مشروعیت‏یک نظام، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است. در بخش دوم، تحت عنوان جامعه‏شناسى اقتصادى، مباحثى چون مفهوم کنش اقتصادى و اهمیت غیر پولى نهادهاى سیاسى براى نظام اقتصادى، تامین مالى گروههاى سیاسى، عقلانیت صورى کنش اقتصادى، بررسى شده است.
بخش سوم کتاب تحت عنوان جامعه‏شناسى سیاسى، شامل مباحثى همچون مشروعیت، سلطه عقلایى، سلطه سنتى، سلطه کاریزمائى، نظام شورایى و تفکیک قوا، سلطه‏زدائى، نمایندگى، و... است. در این بخش، برخى از مفاهیم سیاسى نظیر بوروکراسى، منابع قدرت، احزاب، فئودالیسم، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است و نیز دو مقوله اساسى مشروعیت و سلطه که جامعه‏شناسى سیاسى وبر بر آن بنا شده بتفصیل مورد توجه قرار گرفته است و انواع سلطه سنتى، قانونى، عقلایى و سلطه عاطفى، ارزشى، و نحوه تحول تاریخى نوعى از سلطه به نوعى دیگر، مورد بحث قرار گرفته است.

هانتینگتون، سامویل
موج سوم دموکراسى در پایان سده بیستم. ترجمه احمد شهسا. چاپ اول: انتشارات روزنه، 1373. 376ص.
موضوع کتاب فوق، روند دموکراتیک شدن کشورهاى جهان است، که در دو بعد تاریخى و نظرى، مورد تحلیل و بررسى قرار گرفته است. به نظر نویسنده، موج دموکراتیک شدن عبارت است از یک سلسله گزاره‏هاى رژیمهاى غیردموکراتیک به دموکراتیک که در زمانهاى خاصى صورت گرفته است. تاکنون سه موج دموکراسى در جهان اتفاق افتاده است. موج اول دموکراسى که ریشه‏هاى آن در انقلاب امریکا و فرانسه است، از پدیده‏هاى قرن نوزدهم است. موج دوم دموکراسى، از جنگ جهانى دوم شروع شده است و موج سوم، دهه 1970 به بعد را دربر مى‏گیرد. نویسنده در این کتاب به علل‏هاى امواج دموکراسى و ضعفها و موانع دموکراسى پرداخته است. کتاب فوق داراى دو جنبه کاملا متمایز از هم است: یک جنبه آن جنبه نظرى و تئورى مساله است که نویسنده ضمن آن مى‏کوشد تا یک نظریه عام درباره روند دموکراسى در کشورهاى مختلف جهان را ارائه کند; و جنبه دیگر، بعد عملى است که نویسنده بیشتر تحت تاثیر منافع کشورش، از سیاستهاى تجاوزکارانه امریکا به عنوان گسترش دموکراسى حمایت مى‏کند.
کتاب در شش فصل تنظیم شده است و عناوینى چون معناى دموکراسى، امواج دموکراسى، فرایند دموکراتیک شدن و موانع دموکراسى را مورد بحث و بررسى قرار داده است.

هانتیگتون و منتقدانش
نظریه برخورد تمدنها. ترجمه مجتبى امیرى. چاپ اول: تهران، انتشارات وزارت امور خارجه، 1374. 289ص.
کتاب فوق به چارچوب تحلیل رخدادهاى بین‏المللى دوره بعد از جنگ سرد مى‏پردازد و نظریه جدیدى را براى نظم جدید جهانى مطرح مى‏کند. در این کتاب، به دو نوع گرایش درباره آینده جهان اشاره شده است: 1پیروزى لیبرال دموکراسى غرب و پایان تاریخ; 2زودگذر بودن شادمانى غرب. مؤلف، پایان جنگ سرد را پایان پیروزمندانه غرب در جنگ سرد تلقى نمى‏کند، بلکه این پایان را آغاز یک جنگ دیگر که از آن به عنوان برخورد تمدنها تعبیر مى‏کند مى‏داند. وى با اشاره به هشت تمدن بزرگ دنیا: غربى، کنفوسیوسى، ژاپنى، اسلامى، هندو، اسلاو، ارتدوکس، امریکاى لاتین و در حاشیه نیز تمدن آفریقایى، به درگیرى میان تمدنها و تقابل آنها اعتقاد دارد و اختلاف تمدنها را اساسى دانسته است، و خود آگاهى تمدنى را در حال افزایش مى‏داند و تجدید حیات مذهبى را وسیله پر کردن خلا هویت در حال رشد به حساب مى‏آورد.
کتاب فوق در سه فصل تدوین شده است که در فصل اول، مرورى بر اندیشه هانتینگتون و نظریه برخورد تمدنها، ابعاد سیاسى و تبعات استراتژیک این نظریه، ضعفهاى مبانى نظرى و عدم انطباق عملى نظریه برخورد تمدنها، بررسى شده است. در فصل دوم، هانتینگتون نظریه خود را توضیح داده است. عناوین این فصل عبارت است از: روند آتى درگیریها، سرشت تمدنها، چرا تمدنها با هم برخورد خواهند کرد؟ خطوط شکل میان تمدنها، پیوند اسلامى‏کنفوسیوسى. و فصل سوم به دیدگاههاى مختلف نویسندگانى که به شکلى با نظریه برخورد تمدنها مرتبطند، اختصاص یافته و نظریات منتقدان اندیشه ساموئل هانتینگتون نیز در این فصل به بحث و بررسى گذاشته شده است.

پى‏نوشت‏ها:
1. ژولین، فروند، جامعه‏شناسى سیاسى ماکس وبر، ترجمه عبدالحسین نیک‏گهر، تهران، انتشارات رایزن، ج‏2، 1368، ص‏229 و234.
2.موریس، دوورژه، جامعه‏شناسى سیاسى، ترجمه ابوالفضل قاضى، ص‏14.
3. نگاه کنید به:حسین، بشیریه، جامعه‏شناسى سیاسى، نشر نى، تهران، 1374.

منبع: / فصلنامه / نقد و نظر / 1375 / شماره 7 و 8 ۱۳۷۵/۰۹/۰۰
نویسنده : غلامرضا بهروزلک
‌نویسنده : ابوالفضل نجفى