حسین بن محمد نوری+نوری مازندرانی+طبرسی نوری

تولد
محدث نوری در هجدهم شوال 1254 ق. در روستای «یالو» واقع در شهر نور متولد شد.
پدر محدث نوری، علامه میرزا محمد تقی نوری طبرسی از بزرگترین دانشمندان مازندران و از پیشوایان مورد اطمینان مردم و مرجع تقلید مردمان زیادی در خطه نور بود. (1)

تحصیل و هجرت
محدث نوری در حالی که 14 سال بیش نداشت بر سر درس «ملا محمد علی محلاتی» حاضر می شود و پس از مدتی کسب فیض در محضر اولین استاد خود در سال 1273 ق به همراه وی به عراق هجرت می کند. پس از گذشت چهار سال مجبور می شود حوزه علمیه نجف را ترک گفته، به ایران بر گردد ولی با فاصله کمی (1278 ق) دوباره به عراق هجرت می کند. این بار همراه و همگام با دانشمند بزرگواری به نام آیه الله شیخ عبدالحسین تهرانی معروف به «شیخ العراقین»است. پس از اندک زمانی که در کربلا همراه او بود با هم به شهر کاظمین سفر می کنند و دو سال در سایه سار دو امام معصوم (امام موسی کاظم و امام جواد علیهم السلام) بیتوته می کنند.
محدث در این فرصت مشغول تحصیل و تحقیق بود تا در سال 1280 ق پس از سفر حج برای بار سوم به عراق باز می گردد و در درس آیت الله شیخ مرتضی انصاری (ره) که در نجف اشرف دایر بود، حاضر می شود.
در سال 1284 ق. برای دومین بار به وطن خویش ایران برمی گردد و پس از گذشت دو سال برای چهارمین بار (در سال 1286 ق) به عراق بار سفر می بندد. در همین سال استادش «شیخ العراقین» از دنیا می رود.
نوری پس از وفات «شیخ العراقین» جهت بهره گیری از محضر اساتید نجف در این شهر رحل اقامت می افکند و بر سر درس میرزای بزرگ حاضر می شود. از اینجاست که فصل تازه ای از زندگانی نوری شروع می شود.(2)

اساتید
مهمترین اساتیدی که محدث نوری از محضر ایشان کسب فیض کرد عبارت بودند از:
1- فقیه فاضل ملا محمد علی محلاتی 1232- 1306 ق)(3)
2- عالم جلیل القدر شیخ عبدالرحیم بروجردی (در گذشته 1306 ق)، ایشان پدر زن محدث نوری نیز بود. (4)
3- شیخ العراقین عبدالرحسین تهرانی (درگذشته 1286 ق)(5)
4- شیخ اعظم، مرتضی انصاری (1214- 1281 ق)
5- جمال السالکین، آخوند ملا فتح علی سلطان آبادی (1312 ق)(6)
6- فقیه کبیر ملا شیخ علی خلیلی (1226- 1279ق)(7)
7- معز الدین سید مهدی قزوینی (1222- 1300ق)(8)
8- میرزا محمد هاشم خوانساری (1235- 1318ق)(9)
9- آیت الله حاج ملا علی کنی (1220- 1306ق)(10)
محدث نوری در نجف اشرف در درس میرزای بزرگ، شرکت می جست و زمانی که میرزا به سامرا هجرت کرد وی به همراه آخوند سلطان آبادی و دامادش شیخ فضل الله نوری، نخستین کسانی بودند که به دنبال میرزا به سامرا هجرت کردند و در آنجا به او پیوستند. محدث نوری به تدریج به یکی از شاگردان مبرز میرزای شیرازی تبدیل شد بطوریکه شیخ آقا بزرگ تهرانی درباره او چنین می گوید:
«علامه نوری از بزرگترین و قدیمی ترین و بزرگوارترین اصحاب مجدد شیرازی بود. میرزا کارهای با اهمیت را به او ارجاع می داد و رای از او صادر می شد! در بین شاگردان میرزا، از آن معدود مردانی بود که در آفاق و اکناف عالم برجسته و شناخته شده بود.نامه هایی که از شهرها و نقاط مختلف جهان به خانه مرجعیت سرازیر شد غالبا توسط نوری به دست میرزا می رسید و بیشتر جواب نامه ها به وسیله او و به قلم او نوشته می شد. خواسته های مهاجرین و پناهندگان به خانه مرجعیت به سعی و تلاش او بر آورده می شد»(11)

آثار
آثار نوری با ملاحظه ترتیب در تاریخ تالیف، چنین است:
1- مواقع النجوم، شجره نامه ای است در سلسله اجازات نوریان، و نخستین اثر او است که در 21 سالگی نوشته است.
2- نفس الرحمن فی فضائل سیدنا سلمان، حدیثی است از حیات سلمان فارسی و فراتی است از فضایل جوشان او که در شهر کربلا به سال 1283 ق تالیف لطیف آن تمام شده است.
3- دار السلام، در دو جلد، درباره خواب و تعبیر خواب و... است و جلد دوم در اخلاق و... است که به ترتیب الفبایی نوشته شده و در 1292 ق، به زیر سایه آستان قدس عسکریین، در سرزمین سامرا تالیف آن تکمیل شده است.
4- فصل الخطاب... (تالیف: 1292 ق. در نجف، چاپ: 1298 ق.)
5- معالم العبر (تالیف: 1296ق. در شهر سامراء.)
6- میزان السماء، (تالیف: 1299 ق. تهران.)
7 – کلمه طیبه، (تالیف: 1301 ق. چاپ نخست: بمبئی 1352 ق، در 616 صفحه.)
8 – جنه الماوی، (تالیف: 1302 ق) تصنیفی است در مقام مهدی (عج) و با سوز فراق حضرت یار.
9- فیض القدسی، (تالیف: 1302 ق، سامراء) اولین کتاب معتبر در خصوص زندگانی علامه مجلسی. این کتاب چندی پیش به قلم مترجم معاصر حجه الاسلام سید جعفر نبوی به فارسی ترجمه و منتشر شد.
10- بدر مشعشع، (تالیف: 1308ق) در شرح حال فرزندان موسی مبرقع پسر امام جواد علیه السلام است که همراه با تقریظ و تایید میرزای بزرگ چاپ شد.
11- کشف الاستار (1318 ق) پرتوی است از حسن دل انگیز حضرت مهدی.(12)
12 –صحیفه ثانیه علویه 1303 ق)
13- صحیفه رابعه سجادیه
14- سلامه المرصاد (1317 ق)
15- مستدرک مزار بحار
16- حاشیه بر منتهی المقال
17- ظلمات الهاویه در معایب معاویه و...
18- نجم الثاقب (1303 ق) پر انتشارترین کتاب محدث نوری.
19- موالید الائمه
20- شاخه طوبی
21- دیوان شعر محدث نوری که با نام«مولودیه»چاپ شده است.
22- مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بزرگترین اثر محدث نوری و معتبرترین مجموعه مفصل روایی که پس از وسائل الشیعه نوشته شده است و براستی مستدرک، مرجعی معتبر برای مجتهدان است و هیچ فقیهی از آن بی نیاز نیست. (13)
23- لؤ لؤ و مرجان (1319 ق) این کتاب که از سر اخلاص و درد دین نوشته شده نخستین کتاب مستقلی است که در رد خرافات ساخته و پرداخته شده در ساحت مقدس حماسه عاشورا، سخن می گوید و با صمیمیت و صداقت از مداحان و منبریان محترم می خواهد که در این کار حساس و حیاتی، به هیچ وجه ارکان سه گانه راستگویی، درست گویی و اخلاص را فراموش نکنند و با فداکردن علم و عقل در پای عشق فرضی، آبروی همه را نبرند...
24- تحیه الزائر، از متون زیارتی است.
25- تقریرات بحث استادش شیخ العراقین
26- تقریرات درس استاد دیگرش میرزای بزرگ
27- اربعونیات، همان که در حاشیه کلمه طیبه چاپ شده است.
28 – اخبار حفظ القرآن
29- رساله ای در شرح حال مولی ابی الحسن شریف عاملی فتونی که در 1276ق نوشته است.
30- کشکول، گلستانی که گلبرگ های گوناگونی را شامل میشود.
31- حواشی بر توضیح المقال حاج ملا علی کنی که در آخر رجال ابی علی چاپ شده است.
32- رساله فارسی در جواب به شبهات فصل الخطاب و در رد تحریف قرآن مجید. تذکر این نکته ضروری است که علاوه بر کتاب القرآن در ضمن مستدرک الوسائل، محدث نوری سه کتاب دیگر نیز در علوم قرآنی نوشته است و بی گمان با چشم پوشی از هر کدام از این چهار کتاب، قضاوت در حق نوری و او را متهم به تحریف کردن، ناقص و ناروان خواهد بود.
33- ترجمه جلد دوم دارالسلام به فارسی.
34 – اجوبه المسائل
35- حواشی بر رجال ابی علی که نیمه تمام مانده و غیر از شماره 31 می باشد.
36- فهرست کتابخانه بی نظیر خویش که به ترتیب الفبایی نوشته شده و در مقدمه اش به تفصیل در خصوص کتاب و نویسندگی سخن گفته است. (14)
37- نامه ها و اجازه نامه ها و اعلامیه ها. اگر در کتابی گرد آوری شود گنجینه گرانبهایی را تشکیل خواهد داد. بیش از ده نامه از محدث نوری که در جواب نامه های میر حامد حسین هندی نویسنده اثر گران سنگ «عبقات الانوار» نوشته شده است در مجله نور علم- البته بخشه ای بریده ای از آنها- چاپ شد. (15)
آثار محدث نوری- بجز سه یا چهار کتاب- بارها چاپ شده و بسیاری از کتاب ها از عربی به فارسی و از فارسی به عربی ترجمه و منتشر شده اند.

سلسله نوریان
بسیاری از بزرگان به افتخار شاگردی نوری نایل شده و از انفاس قدسی او بهره مند گشته و از خرمن خلوص او خوشه چینی و از دریاهای دانش او دانش اندوزی کرده اند. نام بعضی از این افراد عبارتند از:
1- شیخ آقا بزرگ تهرانی، نویسنده دائره المعارف بزرگ کتابشناسی شیعه «الذریعه الی تصانیف الشیعه»در 26 جلد و کتابهایی دیگر.
2- حاج شیخ عباس قمی، محدث مورد وثوقی که در سایه اخلاص و صمیمیت بسیار، آوازه و نام نیکش چون آفتابیتابان است. کتاب مقدس مفاتیح الجنان تنها یک اثر از میراث ماندگار اوست.
3- مصلح مجاهد آیت الله شیخ محمد حسین کاشف الغطاء (1294- 1373 ق.) از آثار پر ارج او در عالم ادب قصیده ای است غرا در دفاع از یوسف زهرا (س) حضرت مهدی موعود (عج) که چکیده ای از کتاب کشف الاستار استادش محدیث نوری است.
4- آیت الله علامه سید عبدالحسین شرف الدین عاملی (1290- 1377 ق).
5- شیخ اسماعیل اصفهانی
6- شیخ مرتضی بن محمد عاملی
7- سید جمال الدین عاملی اصفهانی
8- حاج شیخ محمد باقر بیرجندی (1276- 1352 ق) مولف کبریت احمر
9- حاج شیخ علی اکبر نهاوندی
10- حاج شیخ علی زاهد قمی (1273- 1371 ق)
11- حاج شیخ محمدتقی قمی
12- عارف و اصل آیت الله میرزا جواد آقا ملکی تبریزی
13- حاج میرزاابوالفضل تهرانی معروف به کلانتری نوری و نویسنده «شفاء الصدور فی زیاره العاشور»
14- شیخ جعفر نوری نجمی
15- سید علم الهدی نقوی کابلی (متولد 1288 ق) نویسنده «دستورالعمل للنسوان»
16- آقا میرزا محمد تهرانی (متولد 1281 ق)
17- شیخ مهدی نوری فرزند میرزا هادی نوری، برادر زاده محدث نوری. ایشان پیش عمویش رسائل و مکاسب و دیگر کتابهای درسی آموخته بود و در شمار شاگردان میرزای بزرگ شیرازی بود.
18- شیخ جلیل محمد حسن آل کبه (1269- 1333 ق)
19- صدرالاسلام حاج میرزا علی اکبر همدانی معروف به دبیر که ابوالمکارم هم خوانده میشود.
20- مرحوم حاج میرزا محمد ارباب قمی (1273- 1341 ق). همان طور که از آثار چاپ شده ایشان بر می آید نسبت به استادش محدث نوری فوق العاده ارادتمند بوده است و از او به نیکی بسیار یاد می کند.
21- شیخ علی اکبر همدانی (1270- 1325 ق) نویسنده ناسخ التفاسیر. (16)
22- پسرخواهرش و دامادش شیخ شهید، آیت الله فضل الله نوری (1295- 1327 ق).
23 – آیت الله شیخ محمد تقی بافقی (1292- 1325 ق) دلیر مردی که مبارزاتش با رضا خان پهلوی بویژه در دفاع از حجاج بسی معروف و مشهور است. (17)

وفات
محدث نوری در شب چهارشنبه، 27 جمادی الثانی سال 1320 قمری در شهر نجف وفات یافت.

پاورقی
[1] الکرام البرره، شیخ آقا بزرگ تهرانی، ج 1، ص 122- 124؛ مکارمالاثار، معلم حبیب آبادی، ج 1، ص 116.
[2] نقباء البشر، شیخ آقا بزرگ تهرانی، ج 2، ص 544.
[3] خاتمه مستدرک الوسائل، محدث نوری، چاپ قدیم سه جلدی، ج 3، ص 877.
[4] مدرک پیشین، ج 3، ص 877.
[5] مدرک پیشین، فائده سوم.
[6] کیهان اندیشه (1371)، ش 45، ص 69- 79.
[7] ماضی النجف و حاضرها، آل محبوبه، ج 2، ص 239، چاپ بیروت.
[8] احسن الودیعه، اعتماد السلطنه، ج 1، ص 89، چاپ بغداد، 1348 ق.
[9] پیشین، ج 1، ص 141.
[10] پیشین، ج 1، 101.
[11] نقباء البشر، ج 2، ص 549.
[12] کشف الاستار، محدث نوری، چاپدوم، قم، 1400 ق، ص 246، آنجا و در مقدمه کتاب هم حدیثی از حیات محدث نوری آمدهاست.
[13] به این معنی بسیاری از بزرگان اعتقاد داشته و دارند که از بابت نمونه می شود از آخوند خراسانی و شیخ الشریعه اصفهانی و... نام برد. بنگرید: نقباء البشر، ج 2، ص 553 و مکارم الاثار، ج 5، ص 147.
[14] در خصوص آثار محدث، علاوه برنقباء البشر، ج 2، ص 549 و جلدهای مختلف «الذریعه»مراجعه شود به فیض قدسی، مقدمه مترجم.
[15] مجله نور علم؛ ش مسلسل 48، دوره چهارم، ش 12، (آذر و دی 1371)ص 86- 108؛ فیض قدسی، با ترجمه سید جعفر نبوی، ص 37- 40، چاپ اول، 1374، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران
[16] زندگینامه این بزرگان را در مصادر زیر می توان یافت: نفس الرحمن، ص 14، معارف الرجال، ج 1، ص 271، نقباء البشر، ج 2، ص 546 و ج 4، ص 1601، حماسه حسینی، ج 1، ص 13، و هدیه الرازی الی الامام المجدد الشیرازی و ریحانه الادب.
[18] دانشنامه جهان اسلام، حرف ب، جزوه چهارم، ص 623، چاپ اول.

منابع:
1. www.hawzah.net