پارسای داخل کشور کارشناسی ارشد 1388
موضوع: زمین شناسی
پدیدآور: محسن امینی‌موحد
استاد راهنما: سیدجواد مقدسی
استاد مشاور: احمد بابازاده
مرکز پیام نور تهران، دانشکده علوم پایه

چکیده

کانسار سلستیت مزرعه در 20 کیلومتری شمال شرق قم واقع شده است. قدیمی‌ترین واحدهای سنگی منطقه‌ مورد مطالعه سن سنوزوئیک دارند که بر روی آنها رسوبات کواترنری قرار گرفته‌اند. سازند قم، بعنوان واحد دربرگیرنده سلستیت، در منطقه شامل آهک، مارن، گلسنگ، ژیپس و سلستیت می‌باشد که روی سازند قرمز تحتانی را پوشانیده و خود توسط سازند قرمز فوقانی پوشیده می‌شود. ژئومتری ماده معدنی لایه‌ای شکل است. این افق‌ها در طول بیش از دو کیلومتر قابل تعقیب هستند. سلستیت در بخش غربی منطقه، بطور جانبی به ژیپس تبدیل گردیده در حالی که در بخش شرقی با شیب ملایم توسط واحدهای جوانتر سازند قم پوشیده می‌شود. یافت ماده معدنی در این دو افق بصورت ریتمیت‌های تبلوری دیاژنزی (DCR) دانه پراکنده، ژئودی، نواری و توده‌ای بوده و پاراژنز آن شامل سلستیت، باریت، ژیپس، کلسیت و دلومیت می‌باشد. مطالعات ژئو شیمیایی در منطقه مورد مطالعه حاکی از همبستگی مثبت و معنی‌دار استرونیسم با SO3 و همبستگی منفی و معنی‌دار آن با کلسیم می‌باشد همچنین در واحدهایی که سازنده‌های اولیه آنها آراگونیتی بوده است تخلیه شدیدی از استرونسیم صورت گرفته است.مطالعه آنالیز رخساره‌ای حاکی از آن است که محیط رسوبی تشکیل رخساره‌های افق ماده معدنی؛ کولاب، پشت ریف، سوپراتایدال تا ساب تایدال کم عمق‌ بوده است. سلستیت در دیاژنز آغازین با بافت دانه پراکنده تشکیل شده است در طی دیاژنز دفنی، استرونسیم آزاد شده از تبدیل سازنده‌های آراگونیتی به کلسیت، با یون سولفات موجود در آب منفذی یا کانیهای ژیپس واکنش داده و سبب تشکیل سلستیت در فضاهای خالی شده است. محیط تشکیل افق سلستیت کولاب ساحلی بوده است. در پایین افتادگی سطح آب دریای الیگو - میوسن ارتباط دریای آزاد باکولاب قطع شده و حوضه‌های تبخیری تشکیل شده است. در اثر افزایش شوری آب کولاب، میکریت ژیپس و احتمالاً سلستیت بطور همزمان رسوبگذاری ته‌نشست یافته‌ است در این افق‌ در دیاژنز آغازین سلستیت از آب حفره‌ای، بصورت اولیه و جانشینی تشکیل شده است. در دیاژنز دفنی یک شورابه غنی از استرونسیم، علاوه بر محو قسمت عمده سیماهای همزمان رسوبی و دیاژنز آغازین، باعث تشکیل ریتمیت‌های تبلوری دیاژنزی (DCR)، جانشین شدن سلستیت به جای ژیپس، تبلور سلستیت در سطوح حاصل از فرآیند انحلال فشاری (Pressure Solution)، تشکیل ژئود و بافتهای قطع کننده درون لایه‌ای شده است.با مطالعات سیالات درگیر افق ماده معدنی پنج تیپ سیال درگیر - که عمده آنها تک فازی (مایع) می‌باشد - شناسایی شد این سیالات درگیر دامنه حرارتی °c300 - 150 و شوری معادل 20/6 - 9/5 درصد وزنی معادل کلرور سدیم داشته‌اند.در رابطه با منشاء استرونسیم باید گفت که آثاری از فعالیت‌ توده‌های درونی در زمان الیگو - میوسن و جوانتر در منطقه گزارش نشده است و ضمناً مشاهدات صحرایی حاکی از عدم و تشکیل و یا تمرکز سلستیت در امتداد سطوح گسلها است. به نظر می‌رسد منشاء استرونسیم می‌تواند احتمالاً از بخارات و سیالات ناشی از فعالیت‌ ولکانیکی الیگو - میوسن و شورابه‌های منشاء گرفته از آب دریا و استرونسیم آزاد شده از واکنش تبدیلآراگونیت به کلسیت باشد. یون سولفات مورد نیاز جهت تشکیل سلستیت از آب دریا، شورابه‌های منشاء گرفته از آب دریا و یا از بنیان سولفات کانی ژیپس تأمین شده است.مشاهدات صحرایی، مطالعات ژئو شیمیایی و آنالیز رخساره‌ای حاکی از آن است که کانسار سلستیت مزرعه یک کانسار استراتیفرم رسوبی - دیاژنتیکی است که در مرحله‌ دیاژنز آغازین تشکیل و تمرکز و غنی سازی آن عمدتاً در دیاژنز دفنی صورت گرفته است. این کانسار از نظر زمان و نوع سنگ در برگیرنده با کانسار سلستیت کوه طلحه و ذخایر سلستیت قاعده سازند آسماری زاگرس و از نظر محیط رسوبی با کانسار سلستیت و باریت مکزیک، کانسارهای سلستیت استراتاباند آند و تشکیل سلستیت در رسوبات کولابی عهد حاضر جنوب شرق استرالیا قابل مقایسه است.