روزنامه شرق، سه شنبه ۱۶ دی ۱۳۸۲ - ۱۳ ذیقعده ۱۴۲۴ - ۶ ژانویه ۲۰۰۴


زهره خوش نمک:

از همان وقتی که خبر رسمی فاجعه زمین لرزه بم به گوش ایران و جهان رسید و درخواست یاری مسئولان، کمک های امدادی، نقدی و جنسی از آن روستای دورافتاده کشور گرفته تا گوشه گوشه جهان سرازیر بم شد تا شاید همنوعی نجات یابد و قوتی به ماندگان بهت زده رسد و سرپناهی در آن سوز استخوان سوز کویر. یاری رسانان از خون خود نیز دریغ نکردند به گونه ای که سازمان انتقال خون دیگر جوابگوی حجم بالای خون دهندگان نبود و کمی بعد اعلام شد که دست نگه دارید، نیاز برطرف شد و در صورت لزوم مطلعتان خواهیم کرد. همچنان که سیل امدادگران از داخل و خارج روانه بم بود و جاده ها و خطوط هوایی با حجمی بیش از ظرفیت خود آنان را به مقصد می رساندند، اعلام نیاز وسایل  گرمازا، چادر، لباس و غذا، موج جدید کمک رسانی را از سوی مردم آغاز کرد که نمی توانستند در این شهر مصیبت زده همراه باشند.

همزمان با ارسال کمک های داخلی، جهانیان نیز بیکار ننشستند خبر پشت خبر از اعلام آمادگی کشورها و سازمان های بین المللی برای کمک و یا ارسال آنها حکایت داشت. در طول ۶ روز اول ۹۵ محموله از ۶۲ کشور جهان انبارهای موجود منطقه را مملو از اجناس کرد و کماکان ارسال کمک ها از جامعه جهانی ادامه دارد. گزارش بی بی سی حاکی از آن است که میزان کمک های تعهد شده از سوی کشورها و سازمان های مختلف جهان به ۵۰۰ میلیون دلار رسیده است و شورای همکاری خلیج فارس مبلغ ۴۰۰ میلیون دلار اعتبار برای کمک رسانی به آسیب دیدگان در اختیار بانک توسعه اسلامی خواهد گذاشت. این در حالی است که ۶ کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس نیز در نشست اضطراری خود برای هماهنگ کردن ارسال کمک ها ۵۸۰ میلیون دلار به ایران اختصاص دادند. اگر چه به دلیل اعلام این گونه خبرها از کانال های مختلف و ادامه روند کمک ها هنوز نمی توان به رقم دقیقی از میزان کمک های نقدی و حتی جنسی و دارویی رسید.

اما روند ارسال کمک ها در حالی صورت می گیرد که گزارش ها حکایت از بی برنامگی و بی سامانی در رساندن اقلام به زلزله زدگان را در پی داشته است و بسیاری از سایت های خبری و روزنامه ها سازمان های امدادی را به بی تدبیری و آماده نبودن برای مقابله با رویدادهایی نظیر زلزله متهم کرده اند. در همین حین گفته می شود به دلیل توزیع نامناسب مایحتاج مردم چند کودکی که جان سالم از زلزله به در برده بودند به دلیل گرسنگی و سرمای شدید جان خود را از دست داده اند و هنوز برخی از زلزله زدگان نه چادری دریافت کرده اند و نه غذایی. آنان یا در خودروها می خوابند و یا سرگردان در شهرند. این در حالی است که براساس گزارش های رسیده انبارهای جمع آوری  کمک ها در حد انفجار پر است. حجم برخی اقلام کمکی مثل پتو، چراغ والور و وسایل گرما زا به حدی رسیده است که ستاد مدیریت بحران کشور در اطلاعیه ای از اشباع این وسایل در منطقه خبر داد و از کمک دهندگان درخواست کرد به جای این اقلام وجه نقد برای مراحل بعدی به شماره حساب های اعلام شده واریز کنند. اگر چه تعداد زیادی از مردم به دلیل عدم اعتماد و یا نگرانی از چگونگی صرف کمک های نقدی ترجیح می دهند شخصاً وارد کار شده و با تعیین نماینده ای از جانب خود، کمک ها را به بم بفرستند و به گفته مسئول کمیته اطلاع رسانی ستاد امداد استان برخی نهادها و گروه های مردمی به دلیل این که تمایل دارند خودشان کار توزیع را برعهده بگیرند بدون هماهنگی به منطقه می آیند و همین عدم همانگی با ستاد مشکلاتی را در توزیع ایجاد می کند. در جلسه ستاد حوادث غیرمترقبه که روز جمعه با حضور وزیران کشور برگزار شد وظیفه توزیع کمک ها برعهده هلال احمر گذاشته شد و این جمعیت اعلام کرد قبل از ارسال هر گونه کمک مردمی باید با این سازمان هماهنگ شود. اما میزان بالای تخریب، تعداد زیاد کشته شدگان، ابعاد تراژدی، میزان کمک های مردمی و جهانی، تعداد زیاد امدادرسانان داخلی و خارجی همه دست به دست هم داده اند تا مدیریت بحران را در انجام مسئولیت های خود دچار مشکل کنند اگر چه سابقه زلزله منجیل و رودبار را با خود دارند. چنین حجمی منجر به آن شده است که تقسیم کمک و امداد از سوی سازمان های دولتی و نیروهای مردمی در چند روز اول با مشکلاتی روبه رو شود به طوری که ستاد بحران چند میدان شهر را برای توزیع اقلام مشخص کرد و خودروهای شخصی نیز ملزم به توزیع در آنها شدند. اما زلزله زدگان بم حرف دیگری دارند آنان با قدردانی از این همه محبتی که از داخل و خارج نثارشان می شود می گویند کمک ها به اسم ما می آید اما عده ای از شهرها و روستاهای اطراف آنها را جمع آوری کرده با خود می برند. در نقاط مختلف شهر گروه های غیربومی به دنبال خودروهای توزیع کمک در خیابان ها روانند و در شکل سازمان یافته تر نیز همین افراد که مردم بومی شهر آنان را کولی می نامند با استقرار زن و بچه خود در چادرها به عنوان زلزله زده به جذب کمک های مردمی می پردازند. در فرودگاه شهر بم چهار نوجوان را می بینیم با چهره برنزه و خاک گرفته که بین امدادگران خارجی می چرخند به امید دریافت کمکی. می گفتند از زیر آوار نجات یافته اند و زمان وقوع زلزله را با ثانیه می گویند. آنان همان بچه هایی هستند که در شهرهای بزرگ مثل تهران توسط باندها سرپرستی می شوند. در همین میان یک سایت اینترنتی از غارت کامیون های امدادی هلال احمر که در حال انتقال کمک ها از زاهدان به بم بودند خبر داد و خبرگزاری ایلنا به نقل از مسئول ستاد معین جمعیت هلال احمر استان خراسان در منطقه زلزله زده نوشت که هلال احمر در منطقه بم ۹۵ هزار تخته چادر توزیع کرد که متأسفانه بسیاری از آنها به دست غارتگرانی از مناطق مختلف حاضر در بم افتاده است و تنها حدود ۳۰ هزار چادر به دست حادثه دیدگان افتاده است.

در نقاط مختلف شهر باکس های آب معدنی، شیشه های شیر کودک و یا کنسرو و بسته های نان خشک کنار خیابان رها شده اند و می توانی زنان غیر بومی را مشاهده کنی که بسته های لباس پخش شده در خیابان را در دست دارند و دنبال لباس مناسب می جویند و این در حالی است که بسیاری از بازماندگان بم به دلایل تالمات روحی شدید یا انگیزه ای برای دریافت کمک ندارند و یا توانی. مثل آن زنی که به دنبال دختر خردسالش ویرانه ها را می چرخد و با رنگی پریده، چشمانی خشکیده و هواری خاموش، جسد کودکش را جست وجو می کرد. او در طول سه روز نه غذایی خورده بود و نه جایی برای خواب داشت. این مادر بخت برگشته آخرین بازمانده خانواده خوشبخت بود. مجید مذهبی مسئول ستاد معین خراسان می گوید: با گذشت یک هفته از حادثه و شروع مرحله سوم امدادرسانی، هلال احمر موظف شده است تا سه ماه آینده به حادثه دیدگان کمک و نیازهای آنان را تأمین کند که در این راستا توزیع نیازهای ضروری به هر صورت ممکن چه غلط، چه درست و یا چه به صورت غارت شده صورت گرفته است. او در مورد نگهداری کمک ها در انبارهای هلال احمر و سازمان های دیگر و عدم توزیع آنها اضافه کرد: وزارت کشور به کرمان دستور داده است که هیچ کمکی به بم ارسال نشود زیرا در حال حاضر علاوه بر انبارهای کرمان انبارهای بم نیز مملو از کالاهای کمکی است و در حال حاضر مشغول تجهیز انبارها برای ماه های آتی هستیم. او با اشاره به این که تا مشخص شدن آمار آسیب دیدگان واقعی منطقه برای توزیع نیازهای زیستی، کمک ها وارد منطقه نخواهد شد گفت: اجناس هلال احمر در منطقه ارگ قدیم بم هنگام نخستین حضور مقامات کشور در منطقه از سوی اشرار و غارتگران غارت شد. او گفت ما قبول داریم که کمک ها هنوز به مناطق دورافتاده نرسیده است. سازمان های امدادی در چند روز اخیر اعتراف کرده اند که به دلیل وسعت ویرانی ارائه کمک به تمامی نیازمندان کار آسانی نیست.

اما محمدعلی کریمی استاندار کرمان معتقد است که غارت های جزیی در ۷۲ ساعت اول و قبل از شکل گیری ستاد، صورت گرفته که برای ساماندهی کمک ها و جلوگیری از حیف و میل آنها تشکیل شد. کار این ستاد بررسی میزان تقاضا برای ارسال کمک ها به منطقه است. در حال حاضر ۵۴ پاسگاه در سطح شهر و ۸ پاسگاه در گلوگاه ایست بازرسی بم فعال شده اند و تمام خودروها حامل کمک ها توسط نیروهای انتظامی تا محل مورد نظر حمایت هدایت می شوند. اما سیداسدالله ایران منش مسئول کمیته اطلاع رسانی ستاد امداد استان با اشاره به این که کمک ها در انبارهای کمیته امداد، بهزیستی و سایر دستگاه ها تخلیه و دپو می شود، گفت: روزهای اول به دلیل شکل نیافتن کامل ستاد بحران، تمام تلاش ستاد حمل مجروحان بود به همین دلیل توزیع کمک ها به درستی انجام نشد و گستردگی فاجعه، نبود نظم و اصرار برخی افراد برای توزیع کمک های خود، بی سامانی را دامن می زد علاوه بر این که کمک هایی که روز اول توزیع شد موجودی انبارهای کرمان و بم بودو هنوز کمک ها به دست ما نرسیده بود اما عصر روز شنبه با رسیدن کمک ها اکیپ های امدادی با وجود قطع آب و برق به سرعت کار کردند و کار توزیع سامان پیدا کرد. وی می گوید: در هر حادثه طبیعی با این حجم از فاجعه به دلیل تألمات روحی ماندگان و شوکی که به ناظران دست می دهد و همچنین تعداد کسانی که برای امداد سرازیر می شوند اختلالات جزیی طبیعی است اما کارها به سرعت نظم خود را بازیافت.

ایران منش توزیع نامناسب کمک ها توسط افراد غیرمسئول را دلیل حیف و میل کمک ها عنوان می کند و می گوید: وانت هایی را برای جمع آوری اقلام پخش شده در سطح خیابان ها روانه کردیم. او از توزیع ۳۰ هزار پرس غذای گرم در بین خانوارها خبر داد و گفت: قرار است برای هر خانوار سهمیه مواد خشک داده شود تا بتوانند غذای مورد نیاز خود را طبخ کنند. آخرین گزارش های رسیده حاکی از آن است که توزیع کمک ها از این پس توسط هلال احمر و با دفترچه های سهمیه بندی بین خانوارها انجام می شود تا از سوءاستفاده برخی جلوگیری شود. دکتر نور بالا در نامه ای خطاب به وزارت کشور اقدامات جمعیت هلال احمر را در امر امدادرسانی گزارش کرده است. او در بخشی از گزارش خود شاخص اقلام ارسالی و توزیعی را بر شمرده است: ۹۲ هزار و ۲۹۹ چادر، ۱۹۸ هزار و ۴۲۵ عدد تخته پتو، ۹۵ هزار و ۲۲۴ دستگاه والور، ۲۷ هزار و ۸۱۸ دست ظروف، ۱۰۳ هزار و ۵۳۸ شعله فانوس، بیش از یک میلیون قوطی کنسرو و ۳۶ هزار و ۸۷۹ گالن  آب. در هر صورت براساس همین گزارش ها به نظر می رسد که شهر وضعیت بهتری یافته است و توزیع هدفمند غذا و اقلام مورد نیاز می تواند تا حدی از حیف و میل ها و غارت ها جلوگیری کند. واماندگان آن حادثه تلخ سخت دردمندند، درد آنان نباید با گرسنگی کودکانشان که شاید تنها مانده خانواده باشد سنگین تر از این شود و قدر بدانیم تلاش مردممان را برای یاری رسانی، که اگر بدانند رزقشان به جای جان بخشیدن به هموطنان آسیب دیده شان به هدر می رود، آخرین کارشان مشارکت خواهد بود. بنابراین ارائه شفاف آمار و اطلاعات در روند کمک رسانی مهمترین کاری است که ستاد حوادث غیرمترقبه کشور می تواند در این خصوص انجام دهد.