نماز و امنیت
مقدمه
بدون تردید یکى از مهمترین مؤلفههاى اجتماعى که وجود آن در هر جامعهاى، از ضروریات و به عبارت دقیقتر از نخستین ضروریات محسوب مىشود و بدون آن زندگى سعادتمند براى آحاد مردم، امکانپذیر نمىباشد، «امنیت» است. امرى که در واقع منشاء و زیربناى تمامى امور بوده و با عدم آن، هیچ گونه فعالیت فردى و اجتماعى چه در عرصه فرهنگى و چه در عرصههاى دیگر نظیر صنعت، اقتصاد، هنر، سیاست و... انجام نخواهد پذیرفت.
در اهمیت و ارزش این مقوله اجتماعى همین بس که در آیات متعددى، از قرآن کریم بدان تذکر داده شده و در برخى آیات نیز، قبل از پرداختن به امور دیگر این موضوع مورد توجه و مداقه قرار گرفته است. از جمله در آیه 126 سوره مبارک بقره که مشتمل بر دعاى پیامبر بزرگ الهى، حضرت ابراهیم - علیهالسلام - درباره سرزمین و اهل مکه مىباشد، مىخوانیم:
«و اذ قال ابراهیم رب اجعل هذا بلداً آمِناً و ارزق اهله من الثمرات مَنْ امَنَ منهم باللّه و الیوم الاخر...»
«و به یاد آور هنگامى که ابراهیم عرض کرد: پروردگارا! این سرزمین را شهر امنى قرار ده و اهل آن را - آنها که ایمان به خدا و روز بازپسین آوردهاند - از ثمرات [گوناگون ]روزى فرما...»
همان طور که مىبینیم در این دعاى شریف که از زبان یکى از اولیاء پروردگار نقل گردیده، ابراهیم نخست تقاضاى «امنیت» و سپس درخواست «مواهب اقتصادى» مىکند، و این خود اشارهاى است به این حقیقت که تا امنیت در شهر یا کشورى حکمفرما نباشد فراهم کردن یک اقتصاد سالم ممکن نیست. !(1)
اما باید دانست که توجه به مقوله امنیت در فرهنگ اسلامى، منحصر به آیات قرآن کریم نمىباشد، بلکه در احادیث و روایات متعددى که از جانب معصومان - علیهم السلام - صادر گردیده نیز توجه به این امر جایگاه ویژهاى دارد که به عنوان نمونه مىتوان به احادیث زیر اشاره کرد.
حضرت امام صادق - علیهالسلام - فرمود:
«سه چیز است که عموم مردم بدان نیازمندند: "امنیت و عدالت و فراوانى نعمت".»(2)
حضرت امیرمؤمنان - علیهالسلام - فرمود:
«بدترین جا براى سکونت جایى است که ساکنان آن امنیت نداشته باشند.»(3)
حضرت امام صادق - علیهالسلام - فرمود:
«هر کس که پنج چیز نداشته باشد زندگى او گوارا نیست: "صحت و امنیت و بىنیازى و قناعت و همدم موافق".»(4)
موضوع امنیت، نه تنها در اسلام که در تمامى مکاتب بشرى و نزد تمامى عقلا و خردمندان عالم جایگاه ویژهاى را به خود اختصاص داده است، تا جایى که از نظر آنان اصولاً پایه ریزى و ایجاد یک تمدن و زندگى انسانى اصیل بدون آن ممکن نیست؛ همان گونه که ویل دورانت - مورخ و محقق مشهور مغرب زمین - در کتاب عظیم خود تاریخ تمدن این نکته را متذکر شده است:
«ظهور تمدن هنگامى امکانپذیر است که هرج و مرج و ناامنى پایان پذیرفته باشد؛ چه فقط هنگام از بین رفتن ترس است که کنجکاوى و احتیاج به ابداع و اختراع به کار مىافتد و انسان خود را تسلیم غریزهاى مىکند که او را به شکل طبیعى به راه کسب علم و معرفت و تهیه وسایل بهبود زندگى سوق دهد.»(5)
وى در ادامه مىافزاید:
«براى پیدایش تمدن باید مردم کمکم احساس کنند که سر هر پیچ زندگى، مرگ یا مالیات جدیدى در انتظار آنها کمین نکرده است.»(6)
حال که به طور اجمال با اهمیت و جایگاه امنیت در فرهنگ اسلامى و نیز فرهنگ جهانى آشنا شدیم، تذکر این نکته را ضرورى مىدانیم که «امنیت» امرى است که علماى جامعهشناسى آن را در یک تقسیمبندى کلى به دو حوزه «فردى» و «اجتماعى» تقسیم مىنمایند. از این رو هنگامى که بحث از امنیت به میان مىآید، این موضوع را هم در حوزه فرد و هم در حوزه اجتماع باید مدنظر قرار داد؛ چرا که این دو از یکدیگر جدا نبوده و در حقیقت ایجاد و برقرارى امنیت اجتماعى، بدون پرداختن به علل و عوامل ایجاد امنیت فردى، منتج نبوده و به ثمر نخواهد نشست. هم از این روست که مىگوییم امنیت فردى زیربناى امنیت اجتماعى است.
ولى آنچه در این میان حایز اهمیت مىباشد توجه به این مسئله است که براى ایجاد امنیت در دو بعد فردى و اجتماعى چه باید کرد؟ به عبارت دیگر چگونه مىتوان ایجاد امنیت را از مرحله تئورى به مرحله عمل رسانید و آن را در حیطه فعالیتهاى فردى و اجتماعى محقق نموده و جامعهاى به وجود آورد که در آن، افراد هم از لحاظ زندگى شخصى و خصوصى و هم از لحاظ زندگى اجتماعى و در تعامل با دیگران احساس امنیت کنند؟
براى پاسخ گویى به سئوالات فوق، از دیرباز از سوى علماى جامعهشناسى، اظهار نظرهاى فراوانى صورت گرفته است و هر یک به فراخور اندیشه و طرز تفکر خود، پاسخ‌هایى ارائه دادهاند که هر کدام از آن پاسخ‌ها ناظر به درصدى از امنیت در سطح جوامع است. ولى آن چه مسلم است چون اغلب این راهکارها نشأت گرفته از معلومات و تجارب بشرى بوده و معلومات و تجارب بشرى هم از سوى دو عنصر «زمان» و «مکان» دچار محدودیت مىباشد، نتوانسته آن گونه که شایسته و بایسته است در جهت تامین امنیت، راهگشا باشد. چنان که در جهان کنونى، با وجود پیشرفتهاى صنعتى و تکنولوژى و وفور تئورىهاى امنیتى ارائه شده از سوى دانشمندان، بدون اغراق باید اعتراف کنیم که «امنیت» مهمترین گمشده انسان است که براى یافتن آن چشم امید به هر سوى مىدواند! و افزایش آمار قتل‌ها، دزدی‌ها و تجاوز به عنف و هزاران نوع جرم و خطاى فردى و اجتماعى دیگر بهترین و روشنترین دلیل این مدعاست.
از این رو انسان امروزى براى دست یابى به «امنیت پایدار» و «همه جانبه» چارهاى جز این ندارد که دست یارى به سوى مکاتب آسمانى دراز کند و در میان آنها از کاملترین و نابترینشان یعنى اسلام عزیز طلب امداد نماید؛ زیرا قوانین این آیین الهى ریشه در وحى و علم خداوندى دارد که هیچ گونه تردیدى در صحت و اصالت آن راه ندارد.
آرى، اگر بشر قرن بیست و یکم که در دریاى متلاطم اضطراب و نا امنى غوطه مىخورد، طالب فلاح و رسیدن به ساحل «امنیت و آرامش» است، گریزى از اسلام و قوانین سعادتآفرین آن نخواهد داشت، و ما براى آنکه این مدعا را به اثبات برسانیم، در ادامه این نوشتار به تشریح نقش یکى از عبادات مهم در این مکتب حیاتبخش که همانا «نماز» مىباشد در ایجاد و برقرارى امنیت فردى و اجتماعى مىپردازیم تا حقیقت امر بیش از گذشته آشکار شود.
نقش نماز در ایجاد امنیت فردى
زندگى و حیات آدمى در کره زمین، همواره مقرون به انواع و اقسام مشکلات و مصایب بوده است. نگاهى به تاریخ زندگى انسان از آغاز تا کنون، به خوبى این نکته را به اثبات مىرساند که در طول این قرون متمادى، هیچ کس نبوده است که حتى ایام معدودى از عمر خود را به دور از بلاها سپرى کرده باشد. به تعبیر شاعر آسمانى شیراز، حافظ - علیه الرحمه -:
«... در رهگذر کیست که دامى زبلا نیست؟»(7)
اما در این میان، انسان قرن بیست و یکم، با وجود پیشرفتهاى صنعتى و تکنولوژى حیرتآور، بیش از گذشته در معرض بلاها و مصایب قرار گرفته است؛ چرا که گسترش زندگى صنعتى و ماشینى، اگر چه توانسته زحمت جسمى او را کم نماید، ولى این حقیقت بر کسى پوشیده نیست که «روح و روان» او را به بند کشیده و انواع و اقسام دغدغهها و نگرانیهاى روحى را به او هدیه نموده است. این چنین است که این انسان سرگشته براى وصول به آرامش روحى و سکینه و اطمینان خاطر روانى و در یک کلام «امنیت فردى» هر روز دل به یکى از مظاهر مادى مىسپرد، ولى روز بعد در مىیابد که آنچه در پىاش بود، جز سرابى نبوده است.
نگاهى به آمارهاى ارائه شده از سوى مراکز روان درمانى و تعمقى هر چند کوتاه در احوال اطرافیان، این نکته را به اثبات مىرساند که انسان قرن بیست و یکم در جهت تامین امنیت فردى خویش که مهمترین نمود آن را باید در آسایش روحى و روانى افراد مشاهده کرد، موفقیت چندانى حاصل نکرده است. هم از این روست که این موجود سرگشته در میان اقیانوس عظیم امکانات و وسایل مادى و صنعتى، خود را «بى پناه» مىبیند و هنوز پاى در دهه پنجم عمر خویش ننهاده به «پوچى» مىرسد و کارش به «خودکشى» منجر مىگردد.
ولى با این همه باید دانست که این «احساس بى پناهى» و آن اضطرابات روحى و روانى، نه چنان است که همه انسانها را در بر گیرد، بلکه در میان جمعیت چند میلیاردى این قرن، گروه اندک و معدودى هستند که علیرغم وفور عوامل اضطرابزا، از آرامش روحى و روانى زاید الوصفى برخوردارند و در ساحل «امن و آسایش» به سر مىبرند. اینان کسانى نیستند جز «نمازگزاران حقیقى» که در پرتو نور نماز، جان خود را تابنده کرده و روح متلاطم را به سکون و آرامش رساندهاند؛ چرا که آواى ملکوتى قرآن کریم را به گوش جان نیوشیدهاند که:
«الا بذکر الله تطمئن القلوب»(8)
«آگاه باشید که با یاد خدا دلها آرام مىگیرد.»
آنان به حقیقت دریافتهاند که بارزترین و روشنترین مصداق «ذکر خدا» همانا «نماز» است، چنان که خداوند عزیز فرموده است:
«اقم الصلوة لذکرى»(9)
«نماز را براى یاد من بپا دار...»
بدین ترتیب این بندگان راستین پروردگار، در پرتو نماز و راز و نیاز با خالق خویش، از هر گونه نگرانى رهیده و هرگز خود را «بى پناه» و «بى کس» نمىدانند؛ چرا که هر صبح و شام نماز به آنان یادآورى مىکند که بالاترین قدرتها، ناظر احوال ایشان است و پشتیبانشان در طى طریق زندگى.
اینان همچنین هرگز به بیماریهاى روحى نظیر «احساس پوچى» دچار نخواهند شد؛ زیرا در پرتو نماز دریافتهاند که حیات آنان را هدفى والاست که همانا وصول به قرب پرودگار مىباشد و چون چنین است هیچ گاه در پیچ و خمهاى زندگى مادى احساس پوچى نمىکنند و بدین ترتیب «امنیت فردى» خود را در بالاترین درجه تامین نمودهاند. روحشان آرام است، اگر چه جسمشان را مصایب گوناگون مىخراشد و فرسوده مىسازد و یقیناً ملاک و معیار «امنیت فردى»، همانا احساس آرامش روحى و برخوردارى از آسایش روانى است، که مهمترین عامل در کسب موفقیتهاى مادى و معنوى مىباشد.
نگاهى به تاریخ زندگى سراسر مجاهدات انبیا - علیهم السلام - به ویژه پیامبر مکرم اسلام - صلى الله علیه و آله و سلم - و ائمه اطهار - علیهم صلوات الله - این نکته را به اثبات مىرساند که اگر آن بزرگواران در نهضتهاى مقدس و حرکتهاى تعالى آفرینشان به موفقیتهاى بى نظیرى دست یافتهاند و توانستهاند حرکت اصلاحى خود را به پیش برده و فریاد توحید سردهند، مهمترین عامل آن را باید در همان «امنیت فردى» و «سکینه و آرامشى» جست و جو کرد که در اثر ارتباط با خداوند از طریق «نماز» به دست آوردهاند. از همین روست که در سرگذشت انبیاء الهى که در قرآن آمده، در راس تعالیم آنان امر به اقامه نماز جاى دارد.
به موسى - علیهالسلام - وحى مىشود که:
«و اجعلوا بیوتکم قبلة و اقیموا الصلوة»(10)
«و سراهایتان را رو به روى هم قرار دهید و نماز را بر پا دارید.»
ابراهیم - علیهالسلام - در حق اهلش دعا مىکند که:
«ربنا لیقیموا الصلوة فاجعل افئدةً من الناس تهوى الیهم»(11)
«پروردگارا! تا نماز را به پا دارند، پس دلهاى برخى از مردم را به سوى آنان گرایش ده.»
عیسى - علیهالسلام - حتى در گهواره خود را سفارش شده به نماز معرفى مىکند:
«و جعلنى مبارکاً این ما کنتُ و اوصانى بِالصلوة و الزکاة مادُمْتُ حیاً»(12)
«و هر جا که باشم مرا با برکت ساخته و تا زندهام به نماز و زکات سفارش کرده است.»
علاوه بر همه اینها در صدها آیه از قرآن کریم، خداوند عزیز پیامبر گرامى خود حضرت محمد - صلى الله علیه و آله و سلم - و سایر مومنان را به اقامه نماز امر مىفرماید و در آیات بى شمارى اصولاً «اقامه نماز» را یکى از اصلىترین نشانههاى متقین و پرهیزگاران و مومنان معرفى مىکند. همان طور که گفتیم این همه تاکید و سفارش به خاطر نقش بسیار مهمى است که این فریضه الهى در خودسازى و «امنیت فردى» ایفا مىکند.
آرى، انسان نمازگزار، در پرتو شعاع نورانى «نماز» از هر آنچه عوامل نگرانى و پریشانى است آسوده خاطر مىشود. نه از «آینده مبهم و تاریک»، هراسى به دل راه مىدهد؛ که مىداند همه مکانها و همه زمانها از آن خداست و خدا با اوست، و نه از «گذشته» خود احساس نگرانى مىکند؛ چرا که با نماز خداوند را آمرزنده و مهربان یافته است. اذکار و افعال نماز تماماً و یک به یک او را از چنان آرامشى لبریز ساخته که هیچ عامل مادى و معنوى دیگر قادر به اعطاء چنین آرامشى نیست.
او با «الله اکبر» خداوند را به بزرگى یاد مىکند. بنابراین، تمامى قدرتهایى که ممکن است او را تهدید به ناامنى کنند در نزد او خوار و حقیر جلوه مىکنند. و با «الرحمن الرحیم» به یاد لطف و مهربانى و بخشندگى بى حد و مرز خدا مىافتد و دل و جانش، سرشار از امن و آسایش مىشود.
«مالک یوم الدین» به او هدف زندگى را که همانا رستاخیز و وصول به لقاء الله است یادآورى مىکند و در نتیجه مصایب و بلاهاى زندگى دنیوى در نظرش سهل و آسان مىآید و هرگز در مواجهه با آنها عقب نشینى نکرده و به پوچى نمىرسد.
«ایاک نعبد و ایاک نستعین» او را به یارى و امداد خداوند دلگرم مىنماید. با رکوع در برابر خداوند از خضوع در برابر غیر او مىرهد و با سجده به پیشگاه خداوند، قید رقیّت و بندگى غیر خدا را از گردن جسم و جان باز مىکند، و بدین گونه پیمانى ناگسستنى با خداى خود مىبندد که ثمرهاش آزادى و آزادگى و وصول به امن و امان است. و به تعبیر اقبال لاهورى (ره):
هر که پیمان با هوالموجود بست
گردنش از قید هر معبود رست(13)
این چنین است که «نماز» را باید مهمترین عامل در جهت تامین «امنیت فردى» دانست و در ترغیب و تشویق مردمان به روى آوردن به این عامل اساسى، بیش از گذشته کوشید.
«نماز» تنها در بعد روحى، تامین کننده امنیت فردى نمىباشد، بلکه امنیت فردى آدمى را در بعد جسمانى نیز تامین مىنماید؛ زیرا بخشى از مقوله «امنیت فردى» وابسته به جسم و بدن مادى انسان است. درست است که مهمترین جنبه این موضوع، همانا بعد روحى و روانى آن مىباشد، ولى آنچه مسلم است «امنیت جسمانى» که عبارت است از «سلامت و پاکیزگى ظاهرى» نیز در این جهت بى تاثیر نمىماند و «نماز» در این جهت نیز منشاء اثر بسیارى است.
اانسان نماز گزار، براى آن که از عبادت خود بهره وافر برده باشد، خود را مقید به رعایت اصول بهداشتى مىداند. مثلاً از مسواک و تمیز کردن دندان و دهان غفلت نمىکند؛ چرا که مىداند:
«از حضرت رسول - صلى الله علیه و آله و سلم - منقول است که دو رکعت نماز که با مسواک باشد بهتر است از هفتاد رکعت نماز که بىمسواک باشد.»(14)
او براى هر نماز و به هنگام ایستادن در برابر خداوند موهاى سر را آراسته کرده و شانه مىکند، زیرا:
«در حدیث حسن از امام موساى کاظم - علیهالسلام - در تفسیر آیه کریمه «خذوا زینتکم عند کل مسجد»(15) منقول است که حضرت فرمود: "از این زینت است شانه کردن موى پیش از هر نمازى"»(16)
نمازگزار حقیقى به هنگام نماز از بوى خوش و عطر استفاده مىکند، زیرا:
«از حضرت امام جعفر صادق - علیهالسلام - مروى است که نماز کسى که خوشبو باشد بهتر است از هفتاد نماز که بى بوى خوش باشد.»(17)
علاوه بر اینها، او براى هر نماز ناگزیر از وضو ساختن و در موارد لزوم غسل کردن است. جامعههاى پاکیزه در بر مىکند و با لباس آلوده و بویناک، به نماز نمىایستد. خود را مقید مىداند به گرفتن و چیدن ناخنها و زدودن موهاى اضافى از بدن؛ چرا که این همه در ازدیاد پاداش نماز دخیل بوده و راه وصول به قرب پرودگار را هموارتر مىسازد و در نتیجه تقیّد به چنین امورى است که نمازگزار «امنیت فردى» خود را در بعد جسمانى نیز تامین نموده و در نهایت، «نماز» جسم و جان او را در حصارى از امنیت و آسایش قرار مىدهد. به راستى براى تامین «امنیت فردى» افراد در جوامع بشرى چه عاملى را مىتوان نام برد که برتر از «نماز» باشد؟!
حال که به طور اجمال با تاثیر و نقش عظیم نماز در ایجاد «امنیت فردى» آشنا شدیم در ادامه این مقال به نقش نماز در ایجاد «امنیت اجتماعى» اشاره کرده و به تشریح آن مىپردازیم.
نقش نماز در تامین امنیت اجتماعى
بدون شک امنیت اجتماعى، در تمامى جوامع بشرى همواره از جانب کسانى تهدید و مختل گردیده که شخصیت فردى آنان بنا به علل گوناگون مورد اهانت واقع شده و در نتیجه «کرامت نفس» خود را از دست دادهاند. چنین افرادى که شخصیت آنها لگدکوب گردیده و دیگر عزت و کرامتى براى خود قایل نیستند، از دست زدن به انواع و اقسام بزهکاریها و جرم و جنایتهاى اجتماعى، ابایى نداشته و احساس شرمسارى نمىکنند و به همین دلیل جامعه از شر آنها ایمن نخواهد بود؛ همچنان که در سخن حکیمانهاى که از پیشواى دهم شیعیان امام هادى - علیهالسلام - نقل شده مىخوانیم:
«من هانت علیه نفسه فَلا تأمن شره»(18)
«کسى که خود را خفیف و خوار مىداند و در باطن، احساس پستى و حقارت مىکند از شر او ایمنى نداشته باش.»
اما نقطه مقابل «ذلت نفس»، «کرامت نفس» و احساس عزت نمودن است که آدمى را از هر گونه گناه فردى و اجتماعى مصون مىدارد؛ همان گونه که امیرمومنان على - علیهالسلام - در کلامى آسمانى فرمود:
«من کرمت علیه نفسه لم یهنها بالمعصیة»(19)
«آن کس که بزرگى و کرامت نفس خود را باور دارد هرگز با پلیدى گناه پست و موهونش نمىکند.»
با توجه به آنچه آمد، این نتیجه حاصل مىشود که براى برقرارى «امنیت اجتماعى» یکى از راهکارهاى اساسى و مهم، آن است که عوامل عزت آفرین و کرامت بخش را شناسایى نموده و تقویت نمود تا افراد جامعه با تمسک و عمل به آنها از چنان کرامت نفسى برخوردار شوند که ارتکاب گناه - حتى در خلوت و پنهانى - براى آنها امرى دشوار و هراسناک جلوه کند. در نتیجه انسانى که از چنین «تربیت الهى» برخوردار شد هرگز نه در عرصه زندگى فردى و نه در عرصه زندگى اجتماعى، تهدیدى براى «امنیت و آسایش» خود و جامعه نخواهد بود.
بدون شک در این راه، یکى از مهمترین عوامل و راهکارهاى قابل توجه که در عین حال هیچ گونه هزینهاى در بر ندارد، امر مقدس و عظیم «نماز» مىباشد؛ چرا که نماز در واقع حلقه اتصال انسان با وجودى عظیم الشان و بى نهایت به نام خداست که یکى از مهمترین اسامى و صفات او «کریم» به معناى بزرگوار است. کسى که به مصداق آیه شریف «فان العزة لله جمیعاً» دارنده تمامى مراتب عزت مىباشد، به یقین انسانى که با او مرتبت شد، رنگ و بوى خدایى به خود مىگیرد و «کریم» مىگردد و «عزیز» مىشود؛ چون چنین شد هرگز نفس کریم و عزیز خود را به گناه نمىآلاید و جامعه از جانب او در امن و آسایش قرار خواهد گرفت.
از سوى دیگر همان گونه که مىدانیم، خداوند عزیز در سوره مبارک عنکبوت، آیه 45 یکى از مهمترین آثار نماز را دور نمودن نماز گزار از «فساد و فحشاء» معرفى مىنماید، آنجا که مىفرماید:
«ان الصلوة تنهى عن الفحشاء و المنکر...»
در نتیجه انسان نمازگزار فردى است که گرد گناه نمىگردد؛ چرا که صبح و شام با خداى خود در راز و نیازى عاشقانه است و حضور او را مستمراً درک مىکند و چنانچه صحنه گناه و تجاوز به حقوق دیگران پیش آید، پا پس مىکشد و مرتکب گناه نمىشود؛ چه آن که خداوند را حاضر و ناظر مىداند، از این رو جامعه از جانب او در امن و امان خواهد بود.
نگاهى هر چند گذرا به تاریخچه زندگى بزهکاران و آنان که «امنیت اجتماعى» را به نحوى از انحاء مختل نمودهاند، به خوبى این نکته را به اثبات مىرساند که اکثر قریب به اتفاق آنان، کسانى بودهاند که با نماز و مسجد ارتباطى نداشته و به این دو عنصر انسان ساز علاقهاى نشان ندادهاند. بدین ترتیب خود را در عرصه حیات، یکّه و آزاد انگاشته و دست به گناهان عظیمى همچون قتل، تجاوز به عنف، سرقت و... آلودهاند و جوامع بشرى را با «ناامنى» مواجه نمودهاند.
حال آنکه در میان کسانى که در طول حیات خود بیشترین تعهد و مسئولیت را نسبت به جان، مال، عرض و ناموس دیگران داشتهاند، همواره نام «نمازگزاران» و مقیدین به نماز از درخشندگى ویژهاى برخوردار بوده است؛ زیرا نمازگزار مىداند که «اقامه نماز» با «تجاوز به حقوق دیگران» سازگارى ندارد و اصولاً نمازى که در کنار آن به نوعى «تجاوز» به حقوق انسانها باشد، نماز نخواهد بود.
جایى که بودن حتى یک تار نخ غصبى در لباس نمازگزار، موجب بطلان نماز گردد، مسلم است که نماز گزار خود را مقید به رعایت حقوق دیگران مىکند و از دست یازیدن به گناهى بزرگتر خوددارى مىورزد. مطالعه زندگى نمازگزاران حقیقى در طول تاریخ اثبات کننده این حقیقت مسلم است که براى برقرارى «امنیت اجتماعى» هیچ عاملى برتر از نماز نمىباشد؛ چرا که خاصان درگاه خداوندى، چنان تقیدى به رعایت حقوق مردمان داشتهاند که گاه تا مرز وسواس پیش رفتهاند. اگر سلسله جنبان عرفان و تقوا، مولاى متقیان على - علیهالسلام - در کلام نورانى خود مىفرماید:
«وَاللهِ لَوْ اُعْطیتُ الْاَقالیمَ السَّبْعَةِ بِما تَحْتَ اَفْلا کِها عَلى اَنْ اَعْصِىَ اللَّهَ فى نَمْلَةٍ اَسْلُبُها جُلْبَ شَعیرَةٍ ما فَعَلْتُهُ»(20)
«به خدا سوگند، اگر هفت اقلیم را با آنچه در زیر آسمانهاست به من دهند تا خداى را نافرمانى کنم که پوست جوى را از مورچهاى به ناروا بگیریم، چنین نخواهم کرد!...»
بدون تردید این همه تقید به رعایت حقوق دیگران - و حتى حیوانات - از تاثیر «نمازهاى حقیقى» آن یگانه عالم خلقت بوده و این گونه است که نماز «نفس سرکش» را مؤدب به آداب الهى و رعایت حقوق فردى و اجتماعى دیگران نموده و در نتیجه «امنیت اجتماعى» را در بالاترین سطح براى جوامع بشرى به ارمغان مىآورد.
آرى، «نماز» بنا به تصریح آیه شریفه «اِنَّ الصَلوةَ تَنْهى عَن الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ» انسان را از «غیبت»، «دروغ»، «سرقت»، «قتل نفس»، «تجاوز به حریم خصوصى دیگران»، «ربا خوارى»، «زنا»، «چشم چرانى»، «تهمت»، «حرام خوارى»، «قمار»، «شرب خمر»، و هر آنچه که به نوعى منجر به تجاوز به حقوق دیگران و در نتیجه ایجاد اختلال در «امنیت اجتماعى» مىگردد برحذر مىدارد.
مگر فقدان امنیت اجتماعى در جوامع بشرى به غیر از این امور و امثالهم، سرچشمهاى دیگر دارد؟! و مگر تمام همّ و غمّ متولیان ایجاد «امنیت» و تئورى پردازان اجتماعى، دست یافتن به راه حلّى عملى و کارا براى از بین بردن ناامنى و ریشه کن کردن عوامل آن نمىباشد؟ پس چرا باید از سهلترین و در دسترسترین و ارزانترین راه حل این امر یعنى «نماز» غافل باشیم؟
از این رو ما معتقدیم براى برقرارى امنیت اجتماعى، بهترین و مهمترین راه، اصلاح و بهینه سازى رابطه بین «انسان» و «خداوند» و تلاش در جهت آشنا کردن «انسانها» با «خالق خویش» مىباشد. البته این امر نیز ممکن نخواهد بود مگر از طریق «اقامه نماز» با توجه به تمامى شرایط صحت و قبول آن.
پى نوشت ها:
1) تفسیر نمونه، ج 1، ص 340.
2) فرهنگ معارف و معاریف، ج 2، ص 523.
3) همان.
4) بحارالانوار، ج 1، ص 83.
5) تاریخ تمدن، ویل دورانت، ج 1، ص 5.
6) همان، ص 6.
7) دیوان حافظ.
8) سوره رعد (13) آیه 28.
9) سوره طه (20) آیه 14.
10) سوره یونس (10) آیه 87.
11) سوره ابراهیم (14) آیه 37.
12) سوره مریم (19) آیه 31.
13) دیوان اقبال لاهورى.
14) حلیةالمتقین، باب پنجم، فصل اول.
15) برگیرید زینت خود را نزد هر مسجدى.
16) همان، باب پنجم، فصل ششم.
17) همان، باب ششم، فصل دوم.
18) الحدیث (روایات تربیتى)، مرتضى فرید، ج 2، ص 373.
19) همان، ص 316.
20) نهج البلاغه، خطبه 224.
منبع: / سایت / شارح ۱۳۸۷/۰۳/۲۰
نویسنده : محتشم مؤمنی
نظر شما