تاثیر مذاهب هند در عقاید مسلمانان، حتی صوفیه، قبولش دشوار است و حتی ابوریحان بیرونی که بعضی موارد شباهت میان آرای صوفیه و هنود را ذکر می کند و به صوفیه هم علاقه ای ندارد، به امکان تاثیر عقاید هنود در آرای صوفیه هیچ اشارت ندارد
تاثیر احتمالی عناصر بودایی در عرفان اسلامی خراسان
ع. پاشایی، محقق آیین بودا، طی سخنانی در موسسه گفتگوی ادیان به گمانه زنی درباره تاثیر احتمالی عناصر بودایی و نه دین بودا بر عرفان اسلامی پرداخت. پاشایی در ابتدای سخن اظهار داشت که منظورم از طرح ، پیشنهاد است؛ پیشنهادی که برخاسته از یک گمانه زنی کنجکاوانه درباره این موضوع است، نه نتیجه یا حاصل تحقیق و بیشتر یادداشت است، تا یافته های پژوهشی.
وی سپس به تعریف عرفان اسلامی از دیدگاه خود پرداخت و گفت: من عرفان اسلامی را پدیده ای اسلامی می دانم، زیرا خاستگاه آن اسلام است و در پرتو اسلام پدید آمد. عرفان اسلامی، از یک منظر، تعبیر عارفانه قرآن و اخبار و روایات است از سوی عرفان و صوفیان، اما از سوی دیگر می توان دید که از همه امکانات فرهنگی موجود در جهان اسلامی و غیراسلامی استفاده کرده و آبشخورهای دیگری غیر از اسلام هم داشته است. البته بی گمان از آن عناصر غیراسلامی در عرفان اسلامی استفاده شده است که با مبانی یا ارکان اسلام اختلافی نداشته است.
نویسنده کتاب سوره نیلوفر در ادامه ضمن بررسی مفهوم تاثیر یک فرهنگ بر فرهنگ دیگر و با اشاره به داستان ابراهیم ادهم بلخی گفت: این داستان یک الگوبرداری کامل از زندگی گوتمه بودا است. قضیه ? سال ریاضت در غار از زندگی بودی درمبه گرته برداری شده و دو بخش مهم، یعنی ابتدا و انتهای آن در روایت تذکرة الاولیا کاملا اسلامی است: یکی ندای غیبی و آمدن خضر و دیگری مردن پسر به قیاس عمل حضرت ابراهیم.
پاشایی گفت: تصوف پدیده ای کاملا اسلامی است که در جغرافیای اسلامی ساخته و پرداخته شده است، چرا نباید فرهنگ ها، باورها و آداب و اعمال موجود منطقه و حتی بیرون از منطقه روی آن تاثیر نگذارد. یا اگر بگوییم اثر گذاشته، باور کردنش دشوار و قبولش محال باشد؟ استاد زرین کوب می گوید: تاثیر مذاهب هند در عقاید مسلمانان حتی صوفیه قبولش دشوار است و حتی ابوریحان بیرونی که بعضی موارد شباهت میان آرای صوفیه و هنود را ذکر می کند و به صوفیه هم علاقه ای ندارد، به امکان تاثیر عقاید هنود در آرای صوفیه هیچ اشارت ندارد و پیداست که این احتمال برای بزرگ ترین شناسنده مسلمان عقاید هندوان بکلی تصور ناکردنی بوده است.
مترجم کتاب آیین بودا با طرح سئوالاتی در تایید نظر خود گفت: چرا تصوف باید از تقدس و خلوص خاصی برخوردار باشد؟ آیا این همه اختلاف میان تصوف و شرع را نمی شود به این نسبت داد که صوفیه منابع اندیشه گانی دیگری غیر از اسلام هم دارند؟ اگر تمام تصوف اسلامی است و بی هیچ تاثیری از آبشخورهای دیگر، چرا حلول و اتحاد این جا محال است؟ چرا این همه دسته بندی و تناقض در اندیشه های صوفیان است و چرا بعضی اندیشه ها در بین خودشان مقبولند و برخی مردود؟ پاشایی در پایان طرح این سئوالات افزود: اگر در منابع اسلامی از عارفان و فیلسوفان بودایی مستقیما حرفی به میان نیامده است، نمی توان نتیجه گرفت که چنین فیلسوفانی نبوده اند که البته بسیار بودند و در میان ما ناشناخته اند. این در حالی است که این دو عرفان در دوره های درازی یا در کنار هم و یا همسایه دیوار به دیوار بوده اند.
محقق بودا در ایران در پایان سخنان خود ضرورت تحقیق در زمینه نقش و تاثیر عناصر غیراسلامی (بخصوص بودایی) در عرفان اسلامی را بررسید و گفت: این کار ?فایده دارد: نخست آن که شاید این تحقیق برای صوفی یا رهرو این راه هیچ فایده ای نداشته باشد، اما برای دانشجویان این رشته در دانشگاه و مراکز پژوهش آکادمیک، برای پژوهنده تاریخ اندیشه، برای پژوهنده هر یک از عرفان ها و دین های رایج در تاریخ آسیا و در نهایت برای ارضای کنجکاوی هر خواننده ای ضروری است.
وی افزود: چنین پژوهشی برای محقق بومی فرهنگ سرزمین های آسیای غربی در جغرافیای اسلامی حیاتی است. برای محقق ایرانی خواه مسلمان و خواه غیرمسلمان- بسیار مهم و حیاتی است که بداند بودی درمه ایرانی و احتمالا از مردم سمرقند بوده است. این تحقیق حتی می تواند در پی بردن به مکانیسم و فرایندها و نقش و کارکرد یا فونکسیون آمیزش و ترکیب فرهنگ راهگشا باشد. و در نهایت اینکه در شناخت خود تصوف و درک بسیاری از مفاهیم آن یاری می رساند.

منبع: / سایت / باشگاه اندیشه