سید محمود حسابی دانشمند و از جمله نخستین فیزیک پیشگان ایرانی دوران معاصر است.
سید محمود حسابی در سال 1281 (ه.ش)، از پدر و مادری تفرشی (سید عباس و گوهرشاد حسابی) در تهران متولد و پس از سپری نمودن چهار سال از دوران کودکی در تهران، به همراه خانواده (پدر، مادر، برادر) عازم شامات شد. در هفت سالگی تحصیلات ابتدایی خود را در بیروت، با تنگدستی و مرارتهای دور از وطن در مدرسه کشیشهای فرانسوی آغاز کرد و همزمان، توسط مادر فداکار، متدین و فاضله خود (خانم گوهرشاد حسابی)، تحت آموزش تعلیمات مذهبی و ادبیات فارسی قرار گرفت. قرآن کریم را حفظ و به آن اعتقادی ژرف داشت. دیوان حافظ را نیز از برداشته و به بوستان و گلستان سعدی، شاهنامه فردوسی، مثنوی مولوی، منشات قائم مقام اشراف کامل داشت.

تحصیلات
شروع تحصیلات متوسطه‌ او مصادف با آغاز جنگ جهانی اول، و تعطیلی مدارس فرانسوی زبان بیروت بود. از این رو، پس از دو سال تحصیل در منزل برای ادامه به کالج آمریکایی بیروت رفت و در سن هفده سالگی لیسانس ادبیات، در سن نوزده سالگی، لیسانس بیولوژی و پس از آن مدرک مهندسی راه و ساختمان را اخذ نمود. در آن زمان با نقشه کشی و راهسازی، به امرار معاش خانواده کمک می‌کرد. همچنین در رشته‌های پزشکی، ریاضیات و ستاره شناسی به تحصیلات آکادمیک پرداخت.
شرکت راهسازی فرانسوی که او در آن مشغول به کار بود، به پاس قدردانی از زحماتش، وی را برای ادامه تحصیل به فرانسه اعزام کرد و بدین ترتیب در سال1924 (م) به مدرسه عالی برق پاریس وارد و در سال 1925 (م) فارغ التحصیل شد.
هم‌زمان با تحصیل در رشته معدن، در راه آهن برقی فرانسه مشغول به کار گردید و پس از پایان تحصیل در این رشته کار خود را در معادن آهن شمال فرانسه و معادن زغال سنگ ایالت «سار» آغاز کرد.
به دلیل وجود روحیه علمی، به تحصیل و تحقیق، در دانشگاه سوربن، در رشته فیزیک پرداخت و در سال 1927 (م) در سن بیست و پنج سالگی دانشنامه دکترای فیزیک خود را، با ارائه رساله‌ای تحت عنوان «حساسیت سلولهای فتوالکتریک»، با درجه عالی دریافت نمود.
حسابی با شعر و موسیقی سنتی ایران و موسیقی کلاسیک غرب به خوبی آشنا بود و در چند رشته ورزشی موفقیتهایی کسب کرد که از جمله می‌توان به دیپلم نجات غریق در رشته شنا اشاره نمود. ضمنا با کمک تنی چند از دانشجویان خود در دانشسرای عالی توانست تغییراتی در کاسه سه تار (سازی ایرانی) ایجاد نماید.
دکتر حسابی در دانشگاه پرینستون آمریکا تحت نظر پروفسور انیشتین فرضیاتی درباره «بی نهایت بودن ذرات» و «عبور نور از مجاورت ماده» ارایه نمود. سپس در دانشگاه شیکاگو برای اثبات فرضیه هایش آزمایشاتی انجام داد.
این دانشمند فرزانه علاوه برفارسی، بر چهار زبان زنده دنیا یعنی عربی، فرانسوی، انگلیسی و آلمانی تسلط داشت و همچنین در تحقیقات علمی خود از زبانهای سانسکریت، لاتین، یونانی، پهلوی (زبان ایرانیان باستان)، اوستایی، ترکی، ایتالیایی و روسی استفاده می نمود.
پروفسور حسابی به دلیل عشق به میهن و با وجود امکان ادامه تحقیقات در خارج از کشور به ایران بازگشت و با ایمان و تعهد، به خدمتی خستگی ناپذیر پرداخت تا جوانان ایرانی را با علوم نوین آشنا سازد. پایه گذاری علوم نوین و تاسیس دارالمعلمین و دانشسرای عالی، دانشکده‌های فنی و علوم دانشگاه تهران، نگارش ده‌ها کتاب و جزوه و راه اندازی و پایه گذاری فیزیک و مهندسی نوین، و‌ی را به عناوین شایسته پدر علم فیزیک و مهندسی نوین ایران در کشور معروف نمود . ایشان همچنین به دریافت بالاترین نشان علمی فرانسه مفتخر گردید. وی درسال 1990 به عنوان «مرد اول علمی جهان» برگزیده شد. حدود هفتاد سال خدمت علمی او در گسترش علوم روز و واژه گزینی علمی در برابر هجوم لغات خارجی و نیز پایه گذاری مراکز آموزشی، پژوهشی، تخصصی، علمی و ...، از جمله اقداماتی ارزشمند به شمار می‌رود که در ذیل به مواردی اشاره شده است:
• اولین نقشه برداری فنی و تخصصی کشور (راه بندرلنگه به بوشهر)
• اولین راهسازی مدرن و علمی ایران (راه تهران به شمشک)
• پایه گذاری اولین مدارس عشایری کشور
• پایه گذاری دارالمعلمین عالی
• پایه گذاری دانشسرای عالی
• ساخت اولین رادیو در کشور
• راه اندازی اولین آنتن فرستنده در کشور
• راه اندازی اولین مرکز زلزله شناسی کشور
• راه اندازی اولین رآکتور اتمی سازمان انرژی اتمی کشور
• راه اندازی اولین دستگاه رادیولوژی در ایران
• محاسبه و تعیین ساعت ایران
• پایه گذاری اولین بیمارستان خصوصی در ایران، به نام بیمارستان «گوهرشاد»
• شرکت در پایه گذاری فرهنگستان ایران و ایجاد انجمن زبان فارسی
• تدوین اساسنامه طرح تاسیس دانشگاه تهران
• پایه گذاری دانشکده فنی دانشگاه تهران
• پایه گذاری دانشکده علوم دانشگاه تهران
• پایه گذاری شورای عالی معارف
• پایه گذاری مرکز عدسی سازی اپتیک کاربردی در دانشکده علوم دانشگاه تهران
• پایه گذاری بخش آکوستیک در دانشگاه و اندازه گیری فواصل گامهای موسیقی ایرانی به روش علمی
• پایه گذاری و برنامه ریزی آموزش نوین ابتدایی و دبیرستانی
• پایه گذاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران
• پایه گذاری مرکز تحقیقات اتمی دانشگاه تهران
• پایه گذاری اولین رصدخانه نوین در ایران
• پایه گذاری مرکز مدرن تعقیب ماهواره‌ها در شیراز
• پایه گذاری مرکز مخابرات اسدآباد همدان
• پایه گذاری انجمن موسیقی ایران و مرکز پژوهشهای موسیقی
• پایه گذاری کمیته پژوهشی فضای ایران
• ایجاد اولین ایستگاه هواشناسی کشور (در ساختمان دانشسرای عالی در نگارستان دانشگاه تهران)
• تدوین اساسنامه و تاسیس موسسه ملی ستاندارد
• تدوین آیین نامه کارخانجات نساجی کشور و رساله چگونگی حمایت دولت در رشد این صنعت
• پایه گذاری واحد تحقیقاتی صنعتی سغدایی (پژوهش و صنعت در الکترونیک، فیزیک، فیزیک اپتیک، هوش مصنوعی)
• راه اندازی اولین آسیاب آبی تولید برق (ژنراتور) در کشور
• ایجاد اولین کارگاههای تجربی در علوم کاربردی در ایران
• ایجاد اولین آزمایشگاه علوم پایه در کشور

درگذشت
او تا آخرین لحظات عمر خود در راه علم سپری کرد به طوری که در سالهای آخر کتاب را از فاصله چند سانتیمتری مطالعه می نمود . پروفسور حسابی در 12 شهریور سال 1371 هجری شمسی در بیمارستان دانشگاه ژنو به هنگام معالجه قلبی،‌ بدرود حیات گفتند، مقبره ایشان در شهر تفرش قرار دارد .

منابع
- وب‌گاه رسمی دکتر محمود حسابی
- محمود حسابی در جزیره دانش