اشکانیان (۲۴۷ ق. م تا ۲۲۴ م) از دودمان‌های شگفت‌آور تاریخ ایران هستند، زیرا از یک سو با ۴۷۱ سال پادشاهی دیرپاترین دودمان تاریخ ایران هستند و از سوی دیگر نوشته‌های تاریخی و آثار باستان‌شناسی اندکی از آنان در دست داریم.
تاریخچه
اشکانیان از قبایل سکایی بودند که در شمال شرق ایران زندگی می‌کردند. در سده سوم پیش از میلاد، پس از مرگ اسکندر مقدونی، آنها از فرصت استفاده کردند و به رهبری آریوبرزن، دولت خود را در شمال خراسان تأسیس کردند.
در ابتدا، اشکانیان قدرت چندانی نداشتند، اما با گذشت زمان، قدرت و نفوذ خود را افزایش دادند. در سال ۱۴۱ پیش از میلاد، اردوان یکم، شاه اشکانی، سلوکوس چهارم، شاه سلوکی را شکست داد و بخش‌های زیادی از ایران را از آن خود کرد.
اشکانیان در طول تاریخ خود با امپراتوری روم درگیر جنگ بودند. در این جنگ‌ها، اشکانیان بارها رومیان را شکست دادند و مانع از گسترش امپراتوری روم به سمت شرق شدند.
فرهنگ و تمدن
اشکانیان نقش مهمی در حفظ فرهنگ و تمدن ایران داشتند. آنها زبان و فرهنگ ایرانی را حفظ کردند و از گسترش فرهنگ یونانی و رومی در ایران جلوگیری کردند.
اشکانیان همچنین در گسترش دین زرتشتی نقش داشتند. آنها از دین زرتشتی حمایت می‌کردند و به ساخت آتشکده‌ها کمک می‌کردند.
تمدن اشکانی
تمدن اشکانی از نظر هنر و معماری پیشرفت زیادی داشت. اشکانیان در زمینه‌های مجسمه‌سازی، نقاشی و موسیقی نیز آثار ارزشمندی از خود به یادگار گذاشتند.
اشکانیان همچنین در زمینه تجارت و اقتصاد پیشرفت زیادی داشتند. آنها روابط تجاری گسترده‌ای با کشورهای مختلف داشتند و از این طریق به ثروت زیادی دست یافتند.
پایان امپراتوری اشکانی
در سده سوم میلادی، امپراتوری اشکانی دچار ضعف شد. این ضعف ناشی از عوامل مختلفی از جمله جنگ‌های مداوم با رومیان، اختلافات داخلی و حمله قبایل کوچ‌نشین بود.
در نهایت، در سال ۲۲۴ میلادی، اردشیر بابکان، مؤسس سلسله ساسانی، اشکانیان را شکست داد و امپراتوری اشکانی را برانداخت.
اهمیت اشکانیان
اشکانیان نقش مهمی در تاریخ ایران داشتند. آنها بیش از ۴۷۰ سال بر ایران حکومت کردند و در این مدت، فرهنگ و تمدن ایران را حفظ کردند و از گسترش امپراتوری روم به سمت شرق جلوگیری کردند.
اشکانیان همچنین در زمینه‌های هنر و معماری پیشرفت زیادی داشتند و از نظر اقتصادی نیز به ثروت زیادی دست یافتند.
با این حال، اشکانیان به دلیل کمبود منابع تاریخی، کمتر از سایر سلسله‌های ایرانی شناخته شده‌اند. این امر باعث شده است که آنها به عنوان «فرمانروایان فراموش‌شده» شناخته شوند.

2

اشکانیان (247 ق.م تا 224 م) از دودمان‌های شگفت‌آور تاریخ ایران‌اند؛ زیرا از یک‌ سو با 471 سال پادشاهی دیرپاترین دودمان تاریخ ایران هستند و از سوی دیگر نوشته‌های تاریخی و آثار باستان‌شناسی اندکی از آنان در دست داریم. هیچ کتاب تاریخی‌ای از دورۀ اشکانی بر جای نمانده است و در منابع ایرانی فقط اشاراتی مبهم به اشکانیان شده است.

منابع تاریخی یونانی و رومی نیز نگاهی حاشیه‌ای به اشکانیان داشته‌اند و فقط هنگامی از آنان نوشته‌اند که جنگی میان ایرانیان و رومیان رخ داده است؛ بنابراین دوره‌های صلح میان دو دولت در تاریخی تاریخ فرو رفته است.

افزون بر این، چنین به نظر می‌رسد که اشکانیان نیز چندان به ثبت تاریخ خود توجهی نداشته‌اند؛ زیرا سنگ‌نوشته‌های اندکی از آنان بر جای مانده است که هیچ یک گزارش تاریخی مهمی ارائه نمی‌کنند. در این وضعیت یگانه ابزار باقی‌مانده برای تاریخ‌پژوهان، سکه‌های به‌دست‌آمده از این دوره است، به گونه‌ای که امروزه چندین پادشاه اشکانی را فقط از روی سکه‌هایشان می‌شناسیم. این محدودیت‌ها سبب شده است که با وجود گذشت چند سده از آغاز پژوهش‌های دانشگاهی و کاوش‌های باستان‌شناسی، هنوز نوشتن تاریخی پیوسته و دقیق از این «فرمانروایان فراموش‌شده» آرزویی دست‌نیافتنی باشد.

با وجود همۀ این کمبود‌ها، امروزه به‌خوبی می‌دانیم که اشکانیان نقشی محوری در نگهبانی از فرهنگ و تمدن ایران‌زمین داشته‌اند. آنها نزدیک به پنج سده چونان سدی نفوذناپذیر از یک‌سو در برابر یورش سلوکیان و رومیان به ایران‌زمین ایستادند و از سوی دیگر جلوی تاخت‌وتاز کوچ‌نشینان در شمال‌شرق ایران را گرفتند. برای درک بهتر این موضوع باید به یاد داشت که در دوران فرمانروایی اشکانیان، شاهان سلوکی سه بار و رومیان شش بار با لشکرهای انبوه به ایران‌زمین یورش آوردند؛ ولی هیچ‌کدام نتوانستند کاری از پیش ببرند و شکست‌خورده و سرافکنده ناچار به عقب‌نشینی شدند (البته در این دوره جنگ‌های کوچک بسیاری نیز روی داد که اشکانیان در بسیاری از آنها پیروز شدند). این پیروزی‌ها در زمانه‌ای به دست آمد که رومیان سرتاسر اروپا، شمال آفریقا، آناتولی و سوریه را به تصرف درآورده بودند و هیچ قدرتی جز اشکانیان نتوانسته بود در برابر توسعه‌طلبی آنان ایستادگی کند.

سومین کتاب از «مجموعه تاریخ ایران‌زمین» به معرفی تاریخ، تمدن و فرهنگ ایران‌زمین از برافتادن هخامنشیان تا برآمدن ساسانیان می‌پردازد. موضوع اصلی این کتاب شاهنشاهی اشکانی و فراز و فرودهای تاریخی آن است و تلاش شده است سیمای غبارآلود این «فرمانروایان فراموش‌شده» را برای نسل جوان ایرانی نمایان کند، با این همه، در فصل‌های نخستین این گتاب خیلی کوتاه سلوکیان و دولت‌های ایرانی پدیدآمده پس از مرگ اسکندر را نیز معرفی کرده است. در ادامه نیز دربارۀ برآمدن اشکانیان، جنگ‌های ایران و روم، سقوط سلسلۀ اشکانیان، فرهنگ و تمدن ایران در این دوره و معماری و هنری ایران در این دوره مباحثی بیان شده است.

فهرست مطالب کتاب:

پیشگفتار

سالشمار رویدادهای مهم

1. جهان باستان پس از مرگ اسکندر

2. سلوکیان، فرمانروایان هلنی ایران‌زمین

3. برآمدن اشکانیان

4. نبرد سرنوشت‌ساز کرهه (حرّان)

5. جنگ‌های ایران و روم

6. از فرهاد چهارم تا خسرو یکم، فراز و فرودها (2ق.م تا 128 م)

7. برافتادن شاهنشاهی اشکانی

8. فرهنگ و تمدن ایران در دورۀ اشکانی

9. معماری و هنر ایران در دورۀ اشکانی

برای مطالعۀ بیشتر

منابع

نمایه