شناخت نارسایی‌ها و ضعف‌ها در بخش فرهنگی، می‌تواند پژوهش‌های فرهنگی را به سمت حل نارسایی‌های شناخته‌شده راهبر باشد و براساس آن امکان تحلیل وضع فرهنگی موجود و تدوین برنامه‌های فرهنگی منطبق با واقعیت را فراهم سازد. همچنین توجه به این نکته ضروری است که تصمیم‌گیری وسیاست‌گذاری مبتنی بر معیارهای عینی، صرفاً‌ براساس دسترسی منظم به اطلاعات متقن امکان‌پذیر است. از این رو، طرح سرشماری مراکز و اماکن فرهنگی انجام شد تا به عنوان منبعی موثق و مجموعه‌ای منسجم از کل ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل بخش فرهنگی اعم از دولتی، غیر دولتی و خصوصی، مورد استفاده محققان و پژوهشگران قرار گیرد و چارچوبی برای فعالیت‌های بخش فرهنگ و هنر ارائه دهد. این آمار همچنین می‌تواند اطلاع دقیقی از مراکز فرهنگی، ورزشی و جاذبه‌های گردشگری فراهم آورده و نیز مأخذی معتبر برای پژوهش‌های فرهنگی باشد.
برای این طرح اهدافی چون تعیین چارچوب برای شناخت وضعیت فرهنگی کشور، تعیین شاخص‌های مناسب نشان‌دهنده مراکز تولید، عرضه و ترویج فعالیت‌های فرهنگی و هنری برای دسترسی به آنها، تعیین شاخص‌های لازم برای سرمایه‌گذاری‌های بخش فرهنگ و نیز کمک به سیاستگذاری، برنامه‌ریزی، بودجه بندی و تصمیم‌گیری در بخش فرهنگ در نظر گرفته شده است. این طرح همچنین با تهیه اطلاعات و داده‌های لازم به بخش تغییرات بخش فرهنگ، و پیش‌بینی تشکیلات و سازماندهی مناسب این بخش کمک می‌کند. همچنین در هر فصل، اماکن مذهبی، ویژگی‌های عمومی مکان، ویژگی‌های کالبدی و تجهیزات، ویژگی‌های نیروی انسانی شاغل در آن و عملکرد مکان، مورد سنجش قرار گرفته است. ویژگی‌های عمومی هر مکان را نوع آن، وضعیت فعالیت، سال شروع فعالیت، سال ساخت، سال آخرین تعمیرات اساسی، وضعیت ثبت بنا به عنوان میراث فرهنگی، وضعیت حقوقی و نحوه تصرف مکان تشکیل می‌دهد. در بخش ویژگی‌های کالبدی و تجهیزات، مساحت کل زیر‌بنا،‌ مساحت زمین، وضعیت استقرار کالبدی، تأسیسات، متعلقات، مستغلات و ملحقات و تجهیزات هر بنا مورد پرسش قرار گرفته است. ویژگی‌های نیروی انسانی شاغل در اماکن مذهبی نیز شامل تعداد و جنسیت آنها، وضعیت سواد، سطح تحصیلات و سمت افراد است. در حوزه عملکرد مکان مذهبی نیز میزان فعالیت‌های عبادی انجام شده در 12 ماه گذشته در ایام عادی و ایام خاص، فعالیت‌های آموزشی، تعداد افراد آموزش دیده درآنها به تفکیک جنس، فعالیت‌های فرهنگی، هنری و ورزشی و افراد شرکت‌کننده در این فعالیت‌ها آمارگیری شده است. پوشش موضوع مورد مطالعه در این طرح به مفهوم "بخش فرهنگی" محدود می‌شود. منظور از فرهنگ در طرح آمارگیری فرهنگی، مجموعه فعالیت‌هایی است که در بسیاری از کشورهای جهان در قوانین و برنامه‌های عمرانی، "فرهنگی"خوانده می‌شود و دولت‌ها در اداره و مدیریت این فعالیت‌ها، به درجات گوناگون مداخله دارند وسرمایه‌گذاری می‌کنند. در جمهوری اسلامی ایران نیز این فعالیت‌ها تحت عنوان بخش فرهنگ در قوانین برنامه‌های عمرانی و تحت عناوین فصل فرهنگ و هنر، فصل اطلاعات و ارتباطات و فصل جهانگردی و ایرانگردی در قوانین بودجه آمده است. بنابراین می‌توان گفت مراد از فرهنگ درطرح آمارگیری فرهنگی، آمارگیری از امکانات و فعالیت‌های بخش فرهنگ است که عبارتند از: مطبوعات، کتابخانه، نشریات غیر اداری (کتاب)، موسیقی، تئاتر، هنرهای تجسمی، گردشگری، سینما، ویدئو و عکس، موج‌افشانی، مجتمع‌های فرهنگی چند منظوره، فعالیت‌های دینی، میراث فرهنگی، ورزش، محیط‌زیست، آموزش‌های فرهنگی - هنری و پژوهش‌های فرهنگی.
آمار نامه اماکن مذهبی به عنوان بخش و فصلی از این طرح در دو مجلد گردآوری شده که آمارگیری از اماکن و فعالیت‌های مذهبی در کشور را در برمی‌گیرد. مساجد،‌ حسینیه‌ها و اماکن‌عزاداری، زیارتگاه‌ها، اماکن مذهبی سایر ادیان و دارالقرآن و کانون فرهنگی مساجد سرفصل‌های عمده این کتاب است.
مساجد
در سطح کشور تعداد 320/59 مسجد گزارش شده است که استان خراسان با‌ 947/7 واحد دارای بیشترین تعداد و استان ایلام با 269 واحد دارای کمترین تعداد هستند. در این آمارنامه به گزارش در مورد 023/57 عدد از آنها پرداخته شده است که از این تعداد، بیشترین نسبت به "مسجد" اختصاص دارد. "مسجد جامع" با 14 درصد و "مصلی" با 5/0 درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند. استان خراسان در مقایسه با سایر استان‌ها دارای بیشترین تعداد مساجد (13درصد) و بیشترین تعداد مسجد جامع با 17 درصد است. از مجموع 191 مصلای موجود در سطح کشور، 5/20 درصد به استان سیستان و بلوچستان اختصاص دارد (بیشترین). از این نظر، استان اصفهان با 13 درصد درجایگاه بعدی قرار دارد. 5/72 ‌درصد از مساجد کشور،‌ در مناطق روستایی قرار دارند. بیشترین نسبت این تعداد را 5/83 درصد مسجد و 16 درصد از آنها را "مسجد جامع" تشکیل می‌دهند. 36 درصد از مجموع مصلاهای کشور نیز در مناطق روستایی واقع شده‌اند. استان‌های چهارمحال و بختیاری، زنجان و کردستان فاقد مصلی گزارش شده‌اند. در مورد وضعیت فعالیت، 88 درصد از مساجد کشور، به طور "فعال مستمر" گزارش شده‌اند. در بین مساجدی که "غیر فعال‌مستمر" اعلام شده‌اند، 89 درصد در ایام "ماه‌محرم"، 88 درصد در ایام "ماه رمضان"، 51 درصد در ایام "ماه صفر"، 42 درصد در "اعیاد و وفیات" و 11 درصد در "ایام دهه فجر" به فعالیت می‌پردازند. 5/3 درصد از مساجد کشور، وضعیت فعالیت خود را "غیرفعال" اعلام کرده‌اند که از این تعداد،‌ سهم استان اصفهان با 23 درصد از سایر استان‌ها بیشتر است. 76 درصد از مساجد غیر‌فعال، در مناطق روستایی قرار دارند. سال فعالیت مساجد از مقولات مورد بررسی این طرح است. بیشترین مساجد با 5/18 درصد در بین سال‌های 1331 تا 1350 فعالیت خود را آغاز کرده‌اند، 17 درصد مساجد در سال‌های 1358 تا 1364 و 5/13 درصد نیز در سال‌های 1201 تا 1300 آغاز فعالیت داشته‌اند. 5/1 درصد از مجموع مساجد کشور و 5/4 درصد از مساجد استان اصفهان، سال شروع فعالیت خود را سال‌های 1000 و پیش از آن اعلام کرده‌اند.
5/61 درصد از مساجدی که سال شروع فعالیت خود را سال‌های پیش از آن اعلام کرده‌اند درمناطق روستایی قرار دارند. درمقوله سال ساخت نیز بیشترین نسبت با 19 درصد به سال‌های 1331 تا 1350 اختصاص دارد. پس از آن سال‌های "1358 تا 1364" با 17 درصد و سال‌های "1201 تا 1300" با 5/13 درصد درمراتب بعدی قرار دارند. در مجموع 5/38 درصد از مساجد کشور در سال‌های پس از سال 1357 ساخته شده‌اند. استان ایلام تنها استانی است که در آن هیچ مسجدی که در سال‌های 1000 و پیش ازآن ساخته شده باشد،‌ وجود ندارد. در این میان تنها بنای 5/3 درصد از مساجد کشور به عنوان میراث فرهنگی به ثبت رسیده است که از آن میان 5/84 درصد به عنوان "اثر ملی" به ثبت رسیده‌اند. هیچ یک از مساجد کشور به عنوان اثر جهانی ثبت نشده‌اند.‌ استان ایلام دارای بیشترین نسبت مساجدی است که به عنوان اثر ملی به ثبت رسیده‌اند، به گونه‌ای که 5/28 درصد از مساجد این استان را این گونه مساجد تشکیل می‌دهند. 5/42 درصد مساجد ثبت شده به عنوان اثر ملی در مناطق روستایی قرار دارند. وضعیت حقوقی مساجد کشور نیز که مورد بررسی قرار گرفته نشان می‌دهد که 5/90 درصد از آنها مستقل‌ هستند و استان همدان با 67درصد بیشترین دارنده مساجد وابسته است. 7درصد از مساجد وابسته نیز در روستاها واقع شده‌اند. 5/99 درصد از مساجد کشورنحوه تصرف مکان خود را وقفی اعلام کرده‌اند. در میان مساجدی که نحوه تصرف خود را "غیر از وقف" اعلام کرده‌اند،‌ استان سیستان و بلوچستان با 27 درصد و استان مازندران با 5/14 درصد به ترتیب در جایگاه نخست و دوم قرار دارند. ویژگی‌های مساجد کشور نیز از لحاظ مساحت، تأسیسات، تجهیزات، متعلقات، مستغلات و ملحقات در این طرح مورد بررسی قرار گرفته‌ است. جمع کل مساحت زیر بنای مساجد کشور 18141515 متر مربع گزارش شده است که 57 درصد این مقدار به مناطق روستایی تعلق دارد. مساجد با 101 تا 200 مترمربع با 27 درصدبیشترین تعداد را به خود اختصاص داده است. 5/67 درصد مساجد حداکثر 300 مترمربع مساحت زیر بنا دارند.کمترین نسبت یعنی 5/0 درصد به مساجد با بیش از 50 هزار مترمربع تعلق دارد.
95 درصد ازمساجد کشور در "بنای مستقل" استقرار یافته‌اند. در مورد مساجدی که در بنای مستقل قرار ندارند، 3 درصد در مجموعه مذهبی و 2 درصد دیگر در مجموعه مسکونی هستند. 5/16 درصد مساجدی که در مجموعه مذهبی قرار دارند با بیشترین درصد متعلق به استان مازندران هستند و استان کرمان نیز بیشترین مساجد واقع در مجموعه مسکونی را به خود اختصاص داده‌است. تنها 5 درصد از مساجد کشور در "مجموعه تجاری" قرار دارند. در میان تأسیساتی که مساجد کشور دارا هستند، مواردی نظیر "شبستان"،"حیاط و بالکن"و "محراب" از جمله فراوان‌ترین تأسیسات به‌شمار می‌روند به گونه‌ای که 84 درصد مساجد دارای شبستان، 5/72 درصد دارای حیاط و بالکن و 5/68 درصد دارای محراب هستند. در مقابل تأسیساتی نظیر"سالن نمایش" با یک درصد وحرم با 5/1 درصد کمیاب‌ترین تأسیسات موجود در مساجد گزارش شده‌اند. تنها 5/9 درصد مساجد دارای گلدسته و8 درصد دارای گنبد هستند. اقامتگاه امام جماعت و خادم با 13درصد،کتابخانه با5/9 درصد و نوارخانه با 5/3 درصد از دیگر تأسیسات موجود در مساجد به شمار می‌رود. در مورد متعلقات و‌ مستغلات، ملحقات مساجد "پایگاه بسیج" با 18 درصد دارای بیشترین نسبت است. انجمن اسلامی با 5/6 درصد، مغازه با 5/6 درصد و کانون فرهنگی یا دارالقرآن با 6 درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند. غسالخانه با 5 درصد،‌ واحد مسکونی با5/4 درصد، حمام با 4درصد و صندوق قرض‌الحسنه با 4 درصد از دیگر متعلقات پرشمار مساجد هستند. تنها 2 درصد مساجد کشور دارای موزه هستند و 46 درصد مدارس و حوزه‌های علمیه و 5/47 درصد رستوران‌های وابسته به مساجد، به مساجد مناطق روستایی کشور تعلق دارند. واحد صنعتی با 21 مورد و دامپروری یا دامداری با 23 مورد کمیاب‌ترین متعلقات،‌ مستغلات و ملحقات هستند.
فراوان‌ترین تجهیزات موجود در مساجد کشور را بلندگو (5/80 درصد)، آمپلی‌فایر(73درصد) و منبر(5/72درصد) تشکیل می‌دهند. درمقابل تجهیزاتی نظیر دوربین فیلمبرداری و ویدئوپروجکشن و آپارات با 5/0 درصد کمیاب‌ترین تجهیزات مساجد به شمار می‌روند. مساجد استان تهران بیشترین نسبت اقلامی نظیر تلویزیون (5/19درصد)، رایانه(5/29درصد) ویدئو(5/16درصد) و دوربین فیلمبرداری (5/17درصد) را به خود اختصاص داده‌اند. در بخش نیروی‌انسانی مساجد کشور دارای 196182 نفر نیروی‌انسانی گزارش شده‌اند که 5/96 درصد از این تعداد را مردان تشکیل می‌دهند. استان خراسان با 5/13 درصد دارای بیشترین نسبت و استان کهکیلویه و بویر احمد با 5/0 درصد دارای کمترین نسبت نیروی انسانی هستند. بیشترین نسبت نیروی انسانی زن به استان‌های خراسان (14 درصد)، تهران (11درصد) و آذربایجان شرقی (9درصد) اختصاص دارد. 5/61 درصد (96 درصد مرد و 5/1 درصدزن)ازنیروی انسانی مساجد در مناطق روستایی مشغول به کار هستند.از مجموع نیروی انسانی شاغل در مساجد کشور،5/86 (99درصد مرد و یک درصد زن) با سواد و 5/11 درصد (93درصد مرد و 7 درصد زن) بی‌سواد گزارش شده‌اند و از مجموع نیروی انسانی باسواد شاغل در مساجد کشور، 5/29 درصد تحصیلات حوزوی دارند. 5/8 درصد دارای تحصیلات عالی هستند که استان‌های اصفهان و تهران هرکدام با 5/10 درصد بیشترین نسبت را به خود اختصاص داده‌اند. در میان سمت‌های گوناگون نیروی انسانی شاغل در مساجد، بیشترین نسبت به عضوهیأت امنا با 5/56 درصد و خادم با 18 درصد تعلق دارد. سهم "امام جماعت راتب" با 9درصد، "امام جماعت موقت" با 5/ 3 درصد و "امام جماعت نائب" با 2 درصد از دیگر سمت‌های تعریف شده دراین مورد است.

حسینیه‌ها و اماکن عزاداری
12973 مکان عزاداری در کشور گزارش شده است که از این میان، 74 درصد حسینیه، 5/18 درصد تکیه ثابت، 3 درصد زینبیه، 2درصد فاطمیه و 5/1 درصد مهدیه هستند. استان مازندران با 5/18 درصد بیشترین سهم و استان کهکیلویه و بویراحمد با یک درصد کمترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند. 53 درصد از این اماکن به صورت مستمر، 43 درصد به صورت غیر مستمر فعالیت می‌کنند و 4 درصد نیز غیر‌فعالند. 50 درصد حسینیه‌ها و اماکن عزاداری کشور پس از سال 1375 فعالیت خود را آغاز کرده‌اند و تنها 2 درصد از حسینیه‌ها سال شروع فعالیت خود را پیش از سال 1100 هجری شمسی اعلام کرده‌اند. 3 درصد از حسینیه‌ها و اماکن عزاداری کشور به عنوان میراث فرهنگی به ثبت رسیده‌اند که 68 درصد از آنها به عنوان اثر ملی شناخته شده‌اند. 93 درصد از حسینیه‌ها و اماکن عزاداری نیز به لحاظ حقوقی اداره می‌شوند و نحوه تصرف 5/67 درصد از آنها نیز وقفی است. مجموع مساحت زیربنای این نوع اماکن در کشور برابر با 4146301 مترمربع است. حسینیه‌ها و اماکن عزاداری که مساحت زیربنای آنها "101 تا 200" متر است با 5/28 درصد بیشترین سهم را دارند و کمترین سهم نیز به اماکن بیش از5 هزار متر مربع اختصاص دارد.
5/85 درصد حسینیه‌ها و اماکن عزاداری کشور در بنای مستقل، 9 درصد در مجموعه مذهبی و 5درصد نیز در مجموعه مسکونی استقرار یافته‌اند. استان قم با 97 درصد دارای بیشترین واستان کرمانشاه با 57 درصد دارای کمترین سهم از حسینیه‌ها و اماکن عزاداری هستند که در بنای مستقل استقرار یافته‌اند. تأسیساتی نظیر "حیاط و بالکن" با 71درصد، "سرویس بهداشتی" با 5/46 درصد و "آبدارخانه" با 54 درصد از جمله پرشمارترین تجهیزات این اماکن به شمار می‌روند. در مورد متعلقات، مستغلات و ملحقات این نوع اماکن نیز بیشترین سهم با 10 درصد به "پایگاههای بسیج" اختصاص دارد و پس از آن حمام با 5/4 درصد، "صندوق قرض‌الحسنه" با 4درصد قرار دارد. بیشترین حسینیه‌ها و اماکن عزاداری از تجهیزاتی نظیر بلندگو با 5/76 درصد،‌ آمپلی‌فایر با 5/68 درصد و منبر با 5/67 درصد بهره می‌برند. عمده‌ترین فعالیت‌های عبادی انجام شده در ایام عادی سال در این اماکن نماز جماعت مغرب و عشاء است که تنها در 7 درصدآنها برگزار می‌شود. سخنرانی مذهبی و مراسم سوگواری از رایج‌ترین فعالیت‌های حسینیه و اماکن عزاداری در ماه رمضان است که به 68 درصد این اماکن اختصاص دارد. مقایسه بین حسینیه‌ها واماکن عزاداری استان‌های مختلف آشکار‌ می‌کند که در استان کهکیلویه و بویراحمد با 88درصد بیشترین نسبت این اماکن و استان یزد با 5/45 درصد کمترین نسبت این اماکن در ماه رمضان به انجام سوگواری و سخنرانی مذهبی مبادرت می‌ورزند. اما مراسم سوگواری در دهه اول محرم اصلی‌ترین فعالیت این گونه اماکن است که نسبت 5/84 درصد بر طبق آمار به‌دست آمده است که 97 درصداز حسینیه‌های استان سیستان و بلوچستان با بیشترین نسبت به برگزاری این مراسم اقدام می‌کنند.
حسینیه‌ها و اماکن عزاداری در برخی موارد، محلی برای فعالیت‌های آموزشی نیز محسوب می‌شوند به گونه‌ای که 32 درصد آنها به آموزش قرآن و 14 درصد به برگزاری کلاسهای سواد آموزی می‌پردازند. پرشمارترین دوره‌های آموزشی برگزارشده در حسینیه‌ها و اماکن عزاداری کشور، آموزش قرآن (56درصد)، آموزش احکام(26درصد) و آموزش معارف اسلامی (12درصد) اعلام شده است. استان تهران با برگزاری 3334 دوره آموزش قرآن به عنوان فعال‌ترین و استان کهکیلویه و بویراحمد با برگزاری تنها 7 دوره آموزش قرآن کم کارترین استان گزارش شده است. 1390687 نفر در این دوره‌ها آموزش دیده‌اند که 5/40 درصد آنها رامردان و 5/59 درصد را زنان تشکیل می‌دهند. در 31 درصد این اماکن همچنین انواع فعالیت‌های فرهنگی، هنری و ورزشی انجام می‌شود. 13 درصد آنها نیز در امور خیریه و 11 درصد به برگزاری مسابقات حفظ و قرائت قرآن می‌پردازند. در مورد فعالیت‌های فرهنگی، هنری و ورزشی انجام شده در این اماکن 5/69 درصد سخنرانی و 3 درصد مربوط به برگزاری مسابقات ورزشی بوده است.

زیارتگاه
9056 مورد از انواع زیارتگاه در سطح کشور گزارش شده است که 71 درصد آنها "زیارتگاه امام و امامزاده"، 5/14 درصد"زیارتگاه سایر بزرگان دین" و 14 درصد "نظرگاه و قدمگاه" است. استان فارس با 13 درصد دارای بیشترین سهم و استان سیستان و بلوچستان با تنها 1/0 درصد کمترین سهم از این اماکن را به خود اختصاص داده‌اند. 69 درصد این زیارتگاه‌ها به صورت مستمر فعالیت می‌کنند، 15 درصد آنها غیر مستمر و 5/16 درصد نیز خود را غیر فعال اعلام کرده‌اند. 60 درصد از زیارتگاه‌هایی که غیر مستمر فعالیت می‌کنند در ماه محرم فعال هستند، 48 درصد آنها در ماه رمضان، 5/38 درصد در ماه صفر و 29 درصد در "اعیاد و وفیات" دارای فعالیت هستند. 6865 زیارتگاه سال ساخت بنای خود را اعلام نموده‌اند که سال ساخت 23 درصد آنها متعلق به سال‌های 1201 تا 1300 هجری شمسی است و تنها 3 درصد این زیارتگاه‌ها بنای خود را پس از سال 1376 ساخته‌اند. 5/55 درصد از زیارتگاه‌های استان قم پیش از سال 1000 هجری ساخته‌شده‌اند. بدین ترتیب این استان دارای بیشترین سهم از بناهای قدیمی زیارتگاه‌هاست. 5/84 درصد زیارتگاه‌ها در سطح کشور، به عنوان میراث فرهنگی ثبت نشده است. در میان زیارتگاه‌هایی که به عنوان میراث فرهنگی به ثبت رسیده‌اند، 88 درصد آنها"اثرملی" قلمداد می‌شوند. 74 درصد زیارتگاه‌های کشور نیز از لحاظ حقوقی مستقل‌ هستند و نحوه تصرف تقریباًتمامی زیارتگاه‌ها نیز وقفی است. مجموع مساحت کلی زیربنای این اماکن 483/582/1 متر مربع است که 25 درصد آنها زیر بنایی کمتر از 20 متر مربع دارند. 68 درصد نیز زیر بنایی حداکثر تا 100 متر مربع در اختیار دارند. "حرم" با 60 درصد،"حیاط وبالکن" با 59 درصد و "گنبد" با 5/50درصد رایج ترین تأسیسات زیارتگاه‌های کشور است. در مقابل کمتر از یک درصد آنها دارای تأسیساتی نظیر نوارخانه، قرائت خانه و سالن نمایش هستند.5/99 درصد از زیارتگاه‌های کشور دارای متعلقات ، مستغلات و ملحقات گزارش شده‌اند که باغ‌و مزرعه، غسالخانه و اقامتگاه عمومی از بیشترین فراوانی برخوردارند. با این حال فقط7درصد زیارتگاه‌ها دارای باغ یا مزرعه، 6درصددارای غسالخانه و 4 درصد دارای اقامتگاه عمومی هستند. بر اساس نتایج به‌دست آمده 19درصد این اماکن دارای منبر، 5/17 درصد دارای بلند‌گو و 17 درصد دارای بخاری هستند و در مقابل تنها 12/0 درصد آنها دارای "ویدئو پروجکشن و آپارات" هستند.
در این زیارتگاه‌ها همچنین 250/19 نفر به عنوان نیروی انسانی مشغول کارند که 5/86 درصد آنها مردان هستند. 60 درصد از این اماکن تنها یک نفر نیروی انسانی در اختیار دارند و در مقابل تنها 5 درصد آنها دارای 5 نفر نیروی انسانی هستند. 71 درصد این نیروها نیز از میان باسوادان هستند. 56 درصد نیروی انسانی این اماکن دارای "‌تحصیلات رسمی‌" گزارش شده‌اند و 5 درصد نیز تحصیلات خود را حوزوی اعلام کرده‌اند. بیشترین نیروی انسانی مشغول به کار در زیارتگاه‌ها با نسبت 5/42 درصد جزو اعضای هیأت امنا به شمار می‌روند و 36 درصد آنان نیز خادم هستند. امام جماعت اعم از راتب، نایب و موقت 2درصد و مربی یک درصد این افراد را تشکیل می‌دهد. عملکرد زیارتگاه‌ها از دیگر بخش‌های این تحقیق است و نشان می‌دهد که تنها 4 درصد زیارتگاه‌ها در ایام عادی سال فعالیت دارند که آن هم محدود به برگزاری نماز مغرب و عشاء است. اما در بخش فعالیت‌های آموزشی، تنها 6درصد این اماکن به آموزش قرآن و 5/2 درصد نیز به آموزش احکام می‌پردازند. بدین ترتیب در طول سال 79، 826/179 نفر در زیارتگاه‌ها دوره‌های مختلف آموزشی دیده‌اند. بخش کوچکی از زیارتگاه‌های کشور دارای فعالیت‌های فرهنگی، هنری و ورزشی بوده‌اند به گونه‌ای که تنها 5/8 درصد زیارتگاه‌ها اقدام به برگزاری سخنرانی، 7درصد انجام امور خیریه و 2 درصد اقدام به برگزاری مسابقات حفظ و قرائت قرآن کرده‌اند.

مکان‌های مذهبی سایر ادیان
در سطح کشور تعداد 151 مکان مذهبی سایر ادیان گزارش شده است که استان تهران با 69 واحد دارای بیشترین تعداد و استان مازندران با یک واحد دارای کمترین تعداد هستند. 5/60درصد این اماکن (کلیسا)، 5/20 درصد "کنیسه" و 18درصد "معبد شاه ورهرام ایزد" است. استان تهران، سیستان و بلوچستان و یزد، تنها استان‌هایی هستند که معبد "شاه ورهرام ایزد" در آنها قرار دارد. 68 درصد کنیسه‌های کشور نیز در استان تهران،‌12 درصد در اصفهان و 2 درصد در استان خوزستان قرار دارند. از مجموع اماکن مذهبی سایر ادیان، 81 درصد به صورت مستمر و 5/12 درصد به صورت غیر مستمر فعالیت می‌کنند. 5/6 درصد نیز غیرفعالند. زمان ساخت 43 درصد آنها نیز به سال‌های "1301 تا 1357" تعلق دارد. 28 درصد نیز در بین سال‌های 1201 تا 1300 ساخته شده‌اند. 19 درصد از این اماکن نیز به عنوان میراث فرهنگی به ثبت رسیده‌اند که 23 مورد است و از این میان 20 مکان به عنوان اثر ملی، یک مکان به عنوان "اثر جهانی" شناخته شده‌اند. 52 درصد مکان‌های مذهبی سایر ادیان به لحاظ حقوقی مستقل هستند. تمامی مکان‌های مذهبی سایر ادیان در استان‌های سیستان و بلوچستان، فارس و لرستان مستقل هستند و در مقابل تمامی مکان‌های مذهبی ادیان دیگر در استان‌های آذربایجان شرقی و گیلان "وابسته" اعلام شده‌اند. 81 درصد از اماکن مذهبی غیر اسلامی در بنای مستقل، 5/12 درصد در مجموعه مذهبی و 4 درصد در مجموعه مسکونی استقرار یافته‌اند. 89 درصد آنها دارای سرویس بهداشتی، 85 درصد دارای حیاط و 5/73 درصد دارای محراب هستند. در مقابل تنها 15 درصد آنها به تأسیساتی چون کلاس آموزشی،‌ 19 درصد به کتابخانه و 5/26درصد به بالکن مجهز هستند،5/46 درصد این اماکن دارای دفتر،66درصد دارای سالن اجتماعات و 5/40 درصد دارای اقامتگاه شخصیت مذهبی هستند. متعلقات، مستغلات و ملحقاتی نظیر گورستان با 5/22 درصد،‌ مؤسسه خیریه با 22درصد و واحد مسکونی با 5/12 درصد بالاترین نسبت را در این اماکن تشکیل می‌دهند. در مقابل کمترین نسبت به "درمانگاه یا بیمارستان" با 8/0 درصد، "موزه" با 2 درصد و "کشتارگاه" با 5/2 درصد اختصاص داده شده است. در مجموع 89 درصد از اماکن مذهبی سایر ادیان ظرفیتی‌ بین 50 تا 400 نفر دارند. به گونه‌ای که در 5/32 درصد آنها بین 101 تا 200 نفر محل نشستن دارند.
552 نفر نیز به عنوان نیروی انسانی در این اماکن شاغل‌اند که 5/22 درصد آنها (5/85 درصد مرد و 5/14 درصد زن) در گروه شغلی "روحانی" 5/23درصد (62 درصد مرد و 38درصد زن) در گروه شغلی "دفتری" و 54 درصد (54 درصد مرد و 46 درصد زن) در گروه شغلی "خدماتی" جای می‌گیرند. 93 درصد از این اماکن نیز دارای حداکثر 5نفر نیروی انسانی با تحصیلات مذهبی هستند. 5/40 درصد از اماکن مذهبی غیر اسلامی 7 روز هفته را فعالند و 5/87 درصد آنها 12 ماه سال فعالیت می‌کنند. عمده‌ترین فعالیت این اماکن نیز "مراسم عبادی" با 38 درصد و کمترین فعالیت "مراسم ازدواج" با 5/9 درصد است. این اماکن همچنین محلی است برای آموزش پیروان آنها به گونه‌ای که 5/24 درصد آنها به آموزش مذهبی و 14 درصد نیز به آموزش "زبان دینی" می‌پردازند. بدین ترتیب در طول سال 79، 5712 نفر در این مکان‌ها آموزش دیده‌اند که 86 درصد افراد در دوره‌های آموزش مذهبی و 5/11 درصد در دوره‌های آموزش زبان دینی شرکت کرده‌اند. 12 درصد این اماکن همچنین با برگزاری "مسابقات ورزشی"، 2 درصد آنها با نمایش فیلم،‌ 5/9 درصد با سخنرانی غیر مذهبی، 7 درصد با نمایش تئاتر، 7درصد با برگزاری کنسرت موسیقی، 5 درصد با برگزاری اردوهای کوهنوردی به فعالیت‌های فرهنگی، هنری و ورزشی پرداخته‌اند.

دارالقرآن و کانون فرهنگی مساجد
در سطح کشور 1150 "دارالقرآن" و 584 "کانون فرهنگی و هنری" وابسته به مساجد شناسایی شده است. بین استان‌های کشور استان اصفهان دارای 224 مورد از این گونه اماکن است که بیشترین نسبت را به خود اختصاص داده است و استان قزوین با 15 مورد کمترین نسبت را دارد. بیشترین دارالقرآن‌ها در استان آذربایجان شرقی(109) مورد و استان تهران (105) مورد و کمترین تعداد در استان قزوین (15مورد) گزارش شده است. در مورد کانون‌های فرهنگی و هنری، بیشترین تعداد با 143 مورد در استان اصفهان واقع شده و استان قزوین بدون چنین کانون‌هایی گزارش شده است. 5/89 درصد این واحدها دارای فعالیت مستمر و 8درصد دارای فعالیت غیر مستمرند و 5/2 درصد غیر فعال گزارش شده‌اند.5/94 درصد این اماکن پس از سال 1357 فعالیت خود را آغاز کرده‌اند که در این میان بیشترین تعداد مربوط به دوره سال‌های 1376 به بعد است. 70 درصد آنها نیز پس از سال 1375 و 4 درصد نیز در سال‌های پیش از 1300 احداث شده‌اند. از میان این واحد‌ها تنها 3 درصد به عنوان اثر ملی ثبت شده‌اند و از لحاظ وضعیت حقوقی نیز 35 درصد آنها مستقل و بقیه وابسته هستند. 5/44 درصد از دارالقرآن‌ها و کانون‌های فرهنگی و هنری کشور نحوه تصرف مکان خود را وقفی اعلام کرده‌اند. مجموع مساحت زیربنای این اماکن نزدیک به 400 هزار متر مربع است که استان اصفهان با 50 هزار متر مربع بیشترین و استان اردبیل با 2 هزار متر مربع کمترین رتبه را داراهستند.
45 درصد از دارالقرآن‌ها و کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد در مجموعه‌های مذهبی مستقر شده‌اند و 5/34 درصد از آنها نیز دارای بنای مستقل هستند. از میان انواع متعلقات،‌مستغلات و ملحقات این واحدها، پایگاه بسیج به عنوان رایج‌ترین مورد و پس از آن صندوق قرض‌الحسنه گزارش شده‌ است. از حیث تعداد متعلقات،‌ مسستغلات و ملحقات، مغازه با 246 باب، انجمن اسلامی با 196 مورد و حمام با 164 باب از بیشترین فراوانی برخوردارند. 5/63 درصد از این واحدها دارای کلاس آموزشی، 5/44 درصد دارای کتابخانه،‌ 5/33 درصد دارای نوارخانه، 17 درصد دارای قرائت‌خانه و تنها 9 درصد دارای سالن نمایش هستند. 5/72 درصد آنها نیز دارای رادیو‌ضبط، 62 درصد دارای تلویزیون، 57 درصد دارای ویدئو، 5/32 درصد دارای رایانه و 5/20 درصد دارای دوربین‌عکاسی هستند. تعداد کل افراد شاغل در این واحد‌ها حدود 9129 نفر گزارش شده است که از این تعداد 25 درصد زن و بقیه مرد هستند. بالاترین نسبت زنان به مردان با 49 درصد در استان قزوین گزارش شده است. در مقابل، استان هرمزگان با 12 درصد دارای پائین‌ترین نسبت زنان است. این نسبت در تهران بزرگ 38 درصد است. 42 درصد شاغلان این واحدها دارای تحصیلات عالی رسمی هستند که بیشترین نسبت به استان زنجان با 61 درصد و کمترین نسبت به استان قم با 17 درصد تعلق دارد. البته حدود یک سوم شاغلان قم دارای تحصیلات حوزوی هستند. 5/45 درصد نیروی انسانی این واحدها را افراد مربی و 5/16 درصد آنان را اعضای هیأت امنا تشکیل می‌دهند. اما این آمار در مورد فعالیت‌های آموزشی دارالقرآن‌ها و کانون‌های فرهنگی و هنری نشان می‌دهد که 95 درصد آنها به آموزش قرآن 5/60 درصد به آموزش احکام،‌5/38 درصد به آموزش معارف اسلامی،‌ 16 درصد به آموزش رایانه، 5/15 درصد به آموزش نظامی و 14 درصد به آموزش زبان خارجی پرداخته‌اند. در مجموع در سراسر کشور 297152 نفر مرد و305996 نفرزن در دوره‌های آموزش قرآن این واحد‌ها شرکت کرده‌اند. در مورد فعالیت‌های فرهنگی، هنری و ورزشی، عمده‌ترین فعالیت،‌برگزاری مسابقات حفظ و قرائت قرآن با 70 درصد بوده است. در طول سال 79، 5/55 درصد این واحدها به برگزاری سخنرانی، 50 درصد به نمایش فیلم، 22درصد به نمایش تئاتر، 5/18 درصد به برگزاری مسابقات ادبی و علمی، 34 درصد به برگزاری نمایشگاه، 35 درصد به برگزاری مسابقات فوتبال و 19 درصد به امور خیریه پرداخته‌اند.

منبع: / هفته نامه / فرهنگ و پژوهش / 1383 / شماره 169

نام