«انتظار»، از مفاهیمی است که قابلیت طرح و مطالعة تخصصی دربارة آن، در اکثر رشته‌های علوم انسانی امکان‌پذیر است. یکی از این حوزه‌های علمی که می‌تواند نتایج مهمی را در برداشته باشد، زاویه‌ای است که جامعه شناسی فراهم می‌آورد.

یکی از مفاهیم بنیادی جامعه شناسی، مفهوم کنش اجتماعی (action social) است. بنا به تعریف ماکس وبر “کنش انسانی {تنها} در صورتی اجتماعی است که فرد یا افرادی که رفتار می‌کنند، برای آن معنای ذهنی قایل و رفتار دیگران را مدنظر قرار می‌دهند و در جریان خود از آن متأثر می‌شوند.” طبق این بیان، رفتارهایی که صرفاً به سوی غیر انسان‌های دیگر شامل امور ماوراء طبیعی – مثل خداوند، ارواح گذشتگان و یا امور طبیعی دیگر – جهت‌ گیری شده باشد، از تعریف و وصف اجتماعی خارج است. از سوی دیگر، مفهوم جامعه (Siciety) هنگامی شکل می‌گیرد که مجموعه‌ای از کنش و واکنش‌های اجتمای (Social interaction) به شکل متکثر شکل گیرد. هم چنین مفهوم ساخت اجتماعی (Social structure) در این مرحله، قابل تحقق و تحلیل است.
استاد مطهری در یک جمع‌بندی از آیات قرآن و احادیث، ده ویژگی‌ اصلی را برای مفهوم انتظار بر می‌شمارد که همگی آنها ماهیتی اجتماعی دارند. به بیان دیگر، هنگامی که ویژگی‌های مفهوم انتظار و ابعاد آن را مرور می‌کنیم، ضرورت ایجاد ساختارهای مناسب برای تحقق آنها به روشنی مشهود است. در واقع، هیچ کدام ازآنها ماهیتی فردی و شخصی ندارد تا صرفاً در قالب‌های خرد رفتاری، امکان تحقق جمعی فراهم شود. طبق تحلیلی که در این مقاله انجام شده است، غالباً مفهوم انتظار در نزد هریک از ما، حوزه‌ای از مسائل فردی را تداعی می‌کند. هر چند ماهیت مسئله انتظار و ابعاد آن الزاماً چنین اقتضائی ندارد، ولی به دلایل مختلف تاریخی و اجتماعی، جنبه‌های فردی این مفهوم در تحقق خارجی پر رنگ تر بوده است. در واقع، مخاطب اصلی باورهای مرتبط با انتظار یکایک افراد شده‌اند؛ به گونه‌ای که تصور شده است با گسترش اعتقادهای ذهنی و کنش‌های افراد، در مجموع جامعه منتظر شکل گرفته و در نهایت زمینه ظهور را فراهم می‌سازد. البته، به نظر می‌رسد به دلیل همین محدودیت در تلقی فردی از انتظار، تبدیل اعتقادات و باورها به کنش‌های فردی و رفتارهای مشخص همیشه با ابهام روبه‌رو بوده است. در حقیقت، بسیاری ازکنش‌های معطوف به انتظار، اصولاً به سطح کنش اجتماعی در نیامده است و این کنش‌ها – همانند ادعیه، ارتباطات خاص با گذشتگان و … – عمدتاً در سطح رفتارهای فردی معطوف به ماوراء الطبیعه بوده است. در واقع رفتارهای اجتماعی مبتنی بر مفهوم انتظار – چه در سطح خرد و چه در سطح کلان – بسیار نادر بوده‌اند. در نتیجه، نه تنها نمی‌توان سخن از ساخت یافتگی کنش‌های اجتماعی دربارة‌ انتظار سخن گفت، بلکه به نظر صحبت از ساخت‌های کلان و جامعه منتظر در مقام تحقق خارجی و زمینه ساز ظهور تا حددوی بی‌مورد جلوه می‌کند. پس از انقلاب اسلامی ایران مبتنی بر تفکرات حضرت امام  حرکت به سوی شکل‌گیری جامعه و ساخت‌های منظم‌تری شکل گرفته است که علی‌رغم کندی و نوسان در حرکت آن، آینده‌ای امید بخش را نوید می‌دهد.

منبع: سایت منجی ۱۳۸۸/۱۱/۱۷
نویسنده : سید محسن میرسندسی