لباس دست کم پاسخ‏گوى سه نیاز آدمى است; یکى این که او را از سرما و گرما حفظ مى‏کند، دیگر این که در جهت‏حفظ عفت و شرم، به او کمک مى‏کند و سوم این که به او آراستگى و وقار مى‏بخشد . در هر جامعه‏اى نوع و کیفیت لباس زنان و مردان، علاه بر آن که تابع شرایط اقتصادى و اجتماعى و اقلیمى آن جامعه است، تابع جهان بینى و ارزش‏هاى حاکم بر فرهنگ آن جامعه نیز مى‏باشد . انسان بسته به این که براى جهان، چه معنایى قائل باشد، خود را چگونه موجودى بداند، چه سرنوشتى براى خود تصور کند و سعادت خود را در چه بداند، لباس پوشیدنش تفاوت مى‏کند .
همان طور که گفتیم انسان به وسیله لباس به خود آراستگى و زیبایى مى‏بخشد . خود آرایى و زینت کردن، نه تنها آثار مثبت روحى و روانى در دیگران داشته و موجب آرامش روحى مى‏شود، بلکه اثرات روانى مثبتى نیز در خود فرد دارد . بنابراین، نه تنها کیفیت لباس پوشیدن حاکى از شخصیت انسان است، بلکه در شکل‏گیرى و تحول شخصیت او نقش دارد . اینک بعضى از موارد ارتباط نوع پوشش و شخصیت آدمى را بر مى‏شماریم:

1 . پوشیدن لباس آراسته و پرهیز از هر نوع آشفتگى و پریشانى، نشانه‏اى از وجود نظام فکرى و ذوق سلیم در انسان است . بنابراین مى‏توان گفت که آشفتگى برونى، حکایت از آشفتگى درونى مى‏کند; زیرا انسان اگر داراى شخصیت طبیعى و سالم باشد، از آشفتگى و بهم ریختگى گریزان است و نظم و ترتیب و تمیزى را بر ژولیدگى و پریشانى ترجیح مى‏دهد .

2 . پرهیز از خودآرایى و پذیرفتن آشفتگى و ژولیدگى در لباس، به جهت تعارضى که با خواسته‏هاى فطرى انسان دارد، اثرات بدى در زمینه روانى بر انسان مى‏گذارد; بطورى که به تدریج‏سبب بروز افسردگى روحى و انهدام ذوق سلیم در انسان شده، منجر به بى‏اعتدالى روانى مى‏شود تا آن جا که علائق انسان را به زندگى و مواهب موجود در آن، از حد اعتدال کاهش مى‏دهد و او را به شخصى منزوى و گوشه‏گیر تبدیل مى‏کند .

3 . آراستگى ظاهرى اگر با خود آرایى درونى همراه شود، تنها رمز موفقیت انسان در جلب محبت و راه یافتن در دل‏هاست; به طورى که بدون برخوردارى از چنان شرایط ظاهرى و باطنى، انتظار محبوبیت پیدا کردن، انتظارى بى‏جا خواهد بود .

در این جا بعضى از ویژگى‏هاى لباس را که با شخصیت انسان مرتبط است، از زبان روایات اسلامى یادآور مى‏شویم:

1 . لباس زیبا، باعث تقرب به خداست . امام صادق (ع) مى‏فرماید: خود را به وسیله لباس زیبا کنید; زیرا خدا زیباست و زیبایى را دوست دارد . (1) بنابراین وقتى انسان احساس کند خدا او را دوست دارد، تاثیر مثبتى برشخصیت او مى‏گذارد .

2 . امام على (ع) مى‏فرماید: لباس تمیز، غم و ناراحتى را برطرف مى‏کند و براى نماز، یک نوع پاکیزگى است . (2)

بنابراین یکى از عوامل نشاط و شادابى روانى، پوشیدن لباس تمیز است .

3 . لباس تمیز، باعث ذلت و خوارى دشمنان مى‏شود و انسان را در مقابل آنان سربلند مى‏کند . امام صادق (ع) مى‏فرماید: لباس پاکیزه، دشمن را ذلیل مى‏نماید . (3)

4 . لباس مناسب، انسان را در میان مردم عزیز مى‏کند . امام على (ع) مى‏فرماید: براستى نیکوترین لباس، آن لباسى است که تو را با مردم همسان سازد و موجب آرایش تو در میان آنان شود و زبان‏هاى آنان را از بدگویى تو باز دارد . (4)

5 . لباس انسان، باید معرف جنس او نیز باشد; بنابراین لباس مردان باید با لباس زنان تفاوت داشته باشد و هر کدام لباس مخصوص خود را بپوشند . پیامبر خدا (ص) مردانى را که لباس زنان و زنانى را که لباس مردان مى‏پوشند، از رحمت‏خدا دور دانست . (5)

6 . لباس نباید غیر متعارف و به اصطلاح لباس شهرت باشد . گاهى انسان بر اساس خود خواهى و تکبر، لباسى را انتخاب مى‏کند که نظیرش در هیچ کس نبوده باشد . امام صادق (ع) مى‏فرماید: براى انسان از نشانه‏هاى خفت و خوارى همین بس که لباسى بپوشد که به آن مشهور شود . (6) بنابراین لباس شهرت، نشانه شخصیت‏خود خواه و متکبر است . از سیره و زندگى پیامبر اکرم (ص) و سایر پیشوایان دینى استفاده مى‏شود که آنها با مسئله تجمل پرستى در لباس سخت مخالف بودند و از آن چه نشانه خودخواهى و تکبر داشت، برحذر مى‏داشتند . درباره هیئت نمایندگى نجران، چنین آمده است: در پاسخ به دعوت پیامبر اکرم (ص) در سال دهم هجرى، هیئتى از مسیحیان نجران وارد مدینه شدند تا با پیامبر مذاکره کنند . این هیئت در حالى که لباس‏هاى تجملى ابریشمى بر تن و انگشترهاى طلا بر دست و صلیب‏ها بر گردن داشتند، وارد مسجد شدند; ولى وضع زننده و نامناسب و حاکى از تکبر و خودخواهى آنان، پیامبر (ص) را ناراحت نمود و در نتیجه آنان را به حضور نپذیرفت; اما علت ناراحتى پیامبر (ص) را ندانستند . از على (ع) در این‏باره چاره خواستند و علت‏به حضور نپذیرفتن هیئت توسط پیامبر اکرم (ص) و ناراحتى آن بزرگوار را جویا شدند . على (ع) فرمود: من چنین فکر مى‏کنم که آنها باید این لباس‏هاى تجملاتى و انگشترهاى گران قیمت را از تن بیرون کنند و بعد خدمت پیامبر (ص) برسند . آنها چنین کردند و پیامبر اکرم (ص)، آنها را به حضور پذیرفت و مورد احترام و تکریم قرار داد .

7 . پرهیز از لباس فرهنگ‏هاى بیگانه; کسى که فرهنگ اسلامى و ملى خود را رها کند و به رنگ و لباس بیگانگان (که مظهر آن دنیاى غرب است) در آید، نشانه نداشتن استقلال و نشانه وابستگى به آنان است . چنین فردى، دچار احساس خود کم‏بینى شده است و شخصیتى ذلیل دارد . امام على (ع) مى‏فرماید: همواره حال این امت نیکو خواهد بود تا زمانى که لباس بیگانگان را نپوشند و غذاهاى آنان را نخورند و آن زمان که چنین کنند، خداوند آنها را ذلیل خواهد کرد . (7)

8 . استفاده از رنگهاى شاد در لباس، اثرات غیر مستقیمى در افزایش حرکت و فعالیت و پیشرفت کار افراد دارد و در سلامت روانى و شخصیتى افراد مؤثر خواهد بود . پیامبر خدا (ص) مى‏فرماید: لباس سفید رنگ بپوشید که سبب آرامش و پاکیزگى شماست . (8) بنابراین انسانى که از رنگ‏هاى روشن و شاد در لباس استفاده مى‏کند، از آرامش روانى بیشترى برخوردار است . امام زین‏العابدین (ع) مى‏فرماید: زمانى که امام حسن (ع) متولد شدند، او را در جامه زردى پیچیدند و به خدمت رسول اکرم (ص) آوردند تا نامى را براى وى انتخاب کند . آن حضرت فرمود: مگر من شما را نهى نکردم که نوزاد را در جامه زرد نپیچید! بعد آنان جامه زرد نوزاد را بیرون آوردند و او را در جامه سفیدى پیچیدند و به حضور پیامبر اکرم (ص) آوردند تا مراسم نام‏گذارى صورت گیرد . (9)
از آن چه گذشت، معلوم مى‏شود که کیفیت و چگونگى لباس هم از نظر رنگ و هم از نظر مدل و هم از نظر آراستگى و تمیزى، نشانه نوع شخصیت انسان است و چه بسا افرادى که با پوشیدن نوع خاصى از لباس‏ها، دچار مسخ شخصیتى مى‏شوند و به کلى رفتار و اعمالشان تغییر پیدا مى‏کند .

پى‏نوشت:
1 . وسائل، ج‏3، ص‏340 .
2 . وسائل، ج‏3، ص‏346 .
3 . همان، ص‏346 .
4 . غررالحکم، ص‏152 .
5 . سنن ابى داود، ج‏4، ص‏60 .
6 . بحار، ج‏78، ص‏252 .
7 . وسائل، ج‏3، ص‏356 .
8 . همان، ص‏355 .
9 . منتهى الامال، ج‏1، ص‏411 .

منبع: ماهنامه پرسمان / 1382 / آبان ۱۳۸۶/۰۷/۱۹
نویسنده : حسن میرزایى