جامعه ما، جامعه ای بنیان گرفته بر ارزشهای اسلامی و آموزه های قرآنی و تعالیم اهل بیت(ع) است. با نگاهی پژوهشگرانه و تأمل برانگیز در آموزه های دینی راههایی را می توان دریافت که در هر زمان و مکان پاسخگوی نیاز خانواده هاست. در این گفتگو قصد دارم زندگی خانوادگی را در سیره با ارزش و تحت تعالیم آسمانی حضرت رضا(ع) جستجو کنیم. دکتر محمدرضا شرفی، نویسنده، پژوهشگر و استاد دانشگاه تهران، تحقیق و بررسی بسیاری در این باب ارایه کرده که از آن جمله می توان به کتاب «مهارتهای زندگی در سیره رضوی» اشاره کرد.
در این گفتگو دیدگاههای ایشان را در این زمینه جویا شده ایم که در ادامه می خوانید.

آقای دکتر! اگر ممکن است برای شروع بحث جایگاه مهارتهای زندگی را در سیره رضوی بررسی نمایید.
** همه می دانیم حضرت رضا(ع)، جایگاه ویژه ای در میان مسلمانان و شعیان، مخصوصاً ایرانیان دارد، آن حضرت پس از شهادت پدر بزرگوارش در سن 35 سالگی عهده دار امور مسلمین شد و همچون نیاکان وارسته اش مقام علمی والایی داشت.
حضرت به هیچ شهری وارد نمی شد مگر اینکه مردم از هر سو برای دیدن ایشان می آمدند و مسایل دینی خود را می پرسیدند. آن حضرت به مردم احترام ویژه ای می گذاشت و همواره آنها را به نیکی کردن در خانواده و در میان مردم اجتماع دعوت می کرد. لذا در جامعه اسلامی و در میان خانواده ها بایستی این سیره های تربیتی جاری شود و اگر همجوار حضرت رضا(ع) در ایران زندگی می کنیم با تأسی به ایشان ابعاد معنویت را در خانواده جاری کنیم.
مهمترین شرط ورود به مهارتهای زندگی با استناد به سیره رضوی، برقراری ارتباطات انسانی است، چرا که انسان با ارتباط تمامی انکار، منش و رفتارهای خود را بروز می دهد و اگر ارتباط ما دچار اشکال باشد، به مرور زمان ارتباطات در خاناده کمرنگ و گاهی ناسالم خواهد شد.

از نگاه حضرت رضا(ع) چه آسیبهایی ارتباطات انسانی را مخدوش می کند؟
** عوامل مختلفی این مسأله را بروز می دهند از آن جمله؛ آزار و اذیت! که برخی از آسیبها مربوط به زیر پا گذاشتن حقوق دیگران و آزار آنهاست. حضرت رضا(ع) می فرماید: از ما نیست کسی که همسایه اش از شر او در امان نباشد. تمنای منجر به پستی مورد دیگری است که می توان به آن اشاره کرد. این مسأله در شرایطی ایجاد می شود که انسان خواسته های فراتر از تحمل دیگران داشته باشد. در آموزه های دینی چنین درخواستهایی نکوهیده است. مسأله بعدی، شرابخواری است که بی شرمی و پستی می آورد و آثار نامطلوب فردی و اجتماعی را در پی دارد. حضرت رضا(ع) در این مورد می فرماید: خدواند شراب را حرام کرد چون منشأ فساد اجتماعی است، عقل را از درک حقایق بازمی دارد و حیا را از شرابخوار می گیرد.

حضرت رضا(ع) چه مهارتهایی را برای برقراری ارتباط مؤثر با مردم پیشنهاد می کرد؟
** از ویژگیهای برجسته امام هشتم(ع)، محبت، مهرورزی و رأفت ایشان با دیگران است. رأفت امام تا حدی بود که افزون بر دوستان، دشمنان هم به حضرت علاقه داشتند. ایشان هرگز نیازمندی را ناامید نمی کرد، در حضور دیگری پایش را دراز نمی فرمود. خنده حضرت قهقهه نبود بلکه تبسم می کرد. به همه افراد خانه حتی دربان و مهتر احترام می گذاشت و تأکید داشت این روش را همه در زندگی خانوادگی پیاده کنند. حضرت بسیار مهمان نواز بود و نیمه شبها به فقرا کمک می کرد. از نگاه امام هشتم(ع) تقوا فضیلتی اکتسابی برای همه است و همگان می توانند در سایه تقوای الهی به مقام و منزلتی در پیشگاه خدا دست پیدا کنند. نگرش امام رضا(ع) نگرشی مبتنی بر آموزه های قرآنی و تعالیم نبوی است.

مهمترین نکته مردم داری در کلام و سیره رضوی چیست؟
** اول، توجه به مردم و عدم آزار و اذیت اطرافیان. دوم؛ حفظ زبان در مقابل مردم. سوم؛ سپاس از اطرافیان. چهارم؛ امیدآفرینی میان مردم. پنجم؛ صله رحم و در نهایت ترجیح دادن راحت دیگران به زحمت خود.

آقای دکتر! با مقدمه ای که در ابتدای گفتگو اشاره کردید، اگر ممکن است از عوامل مهم تقویت بنیان خانواده در سیره رضوی هم یاد کنید؟
** بله، از مهمترین عوامل استحکام بنیان خانواده، ارتباطات مطلوب انسانی میان افراد خانواده و بستگان نزدیک است، که از مصادیق بارز آن صله رحم و دید و بازدید است که در آموزه های دینی بسیار به آن تأکید شده است. امام رضا(ع) در این زمینه فرمود: صله رحم کنید، اگرچه با جرعه آب باشد و بهترین صله رحم خودداری از آزار دیگران است.

تقویت و تعالی خانواده مرهون عوامل بسیاری است، برای حسن ختام این گفتگو بفرمایید، حضرت رضا(ع) در این زمینه چه نکاتی ارایه کرده اند؟
** مهمترین راهکار، مدیریت خانواده است. چنانچه مدیریت آگاهانه، مدبرانه و جامع باشد همه اعضای زندگی مشترک، احساس امنیت و آرامش می کنند و در سایه چنین آرامشی به رشد و بالندگی می رسند. یکی از عناصر مهم مدیریت نوع برنامه ریزی و تنظیم زمان مناسب برای رسیدگی به کارها و امور مختلف زندگی است. حضرت رضا(ع) در توصیف زندگی پیامبر اکرم(ص) به عنوان بهترین مدیریت در زندگی خانوادگی می فرماید: چون به منزل می رفت وقت خود را سه قسمت می کرد، اول عبادت خدا، دوم توجه به خانواده و رسوم برای خود. آنگاه قسمت خود را با مردم تقسیم می کرد.
عمل به این دستورات بهترین رمز برای زیستن در مدینه فاضله رضوی است.

منبع: روزنامه قدس ۱۳۸۹/۲/۲۹
گفت و گو شونده : محمد رضا شرفی