شهروند به فردی اطلاق می‌شود که در رابطه با یک دولت قرار دارد و از دو جنبه مهم برخوردار است:

1. حقوق:

• حقوق سیاسی: شامل حق رأی، حق انتخاب شدن در مناصب دولتی، شرکت در امور عمومی و ابراز عقیده آزادانه
• حقوق مدنی: شامل حق برخورداری از آزادی‌های فردی مانند آزادی بیان، آزادی مذهب، آزادی اجتماعات، حق مالکیت، حق برخورداری از حریم خصوصی و دسترسی به دادرسی عادلانه

2. تعهدات:

• وفاداری به دولت: اطاعت از قوانین و مقررات کشور
• خدمت سربازی: در صورت لزوم، انجام وظایف مربوط به دفاع از کشور
• پرداخت مالیات: سهم خود را برای تامین مخارج عمومی و اداره کشور پرداخت

رابطه شهروندی و تعهدات و حقوق متقابل آن بین فرد و دولت توسط قانون اساسی و قوانین مدنی هر کشور تعیین می‌شود. این رابطه در حقوق بین‌الملل نیز به رسمیت شناخته شده و دولت‌ها موظف به رعایت حقوق شهروندان خود در سایر کشورها هستند.

مفهوم شهروندی در گذر زمان:

مفهوم شهروندی همراه با مفهوم فردیت و حقوق فرد در اروپا پدید آمده است. در گذشته، افراد بیشتر به عنوان "رعیت" شناخته می‌شدند که وظایفشان در قبال حاکمان مطلق بیشتر از حقوقشان بود.

اما با ظهور نظریه‌های جدید سیاسی مانند "قرارداد اجتماعی" اثر ژان ژاک روسو، ایده شهروند به عنوان فردی آزاد و مختار که در تعیین سرنوشت خود نقش دارد، شکل گرفت.

در اعلامیه حقوق بشر و شهروندان که در سال 1789 در پی انقلاب فرانسه به تصویب رسید، آزادی‌های فردی به عنوان حقوق اساسی شهروندان مورد تأکید قرار گرفت.

تفاوت بین شهروندی و ملیت:

• ملیت: به معنای رابطه فرد با یک دولت است، اما نه به معنای داشتن حقوق سیاسی در داخل آن کشور، بلکه به معنای برخورداری از حمایت دولت در خارج از کشور است.
• شهروندی: خاص افراد انسانی است و به آنها حقوق سیاسی در داخل کشور و همچنین حمایت دولت در خارج از کشور را اعطا می‌کند.

نحوه کسب شهروندی:

• تولد: در اکثر کشورها، هر کس که در خاک آن کشور متولد شود، به طور خودکار شهروند آن کشور محسوب می‌شود.
• اصل و نسب: در برخی کشورها، تابعیت از طریق پدر یا مادر به فرزندان منتقل می‌شود.
• اختیار: افراد می‌توانند با طی مراحل قانونی و احراز شرایط لازم، تابعیت کشور دیگری را اخذ کنند.
• ازدواج: در برخی کشورها، ازدواج با فردی که تابعیت آن کشور را دارد، می‌تواند به همسر وی نیز تابعیت آن کشور را اعطا کند.

اهمیت شهروندی:

• مشارکت در جامعه: شهروندان با مشارکت در امور عمومی و استفاده از حقوق خود، می‌توانند به شکل‌گیری جامعه‌ای دموکراتیک و عادلانه کمک کنند.
• حمایت از حقوق: شهروندی به افراد در برابر ظلم و ستم و نقض حقوقشان از سوی دولت یا دیگران، حمایت اعطا می‌کند.
• هویت: شهروندی به افراد حس تعلق به یک جامعه و هویت ملی می‌دهد.

منابع:

• دانشنامه سیاسی، داریوش آشوری، انتشارات مروارید
• https://uscimmigrationclinic.org/ilac-and-citizenship-initiative/citizenship-initiative/
• https://eur-lex.europa.eu/EN/legal-content/glossary/eu-citizenship.html