فناوری اطلاعات و کاربردهای آن مانند شهر الکترونیکی تاثیر شگرفی در توانمندسازی معلولان و افراد کم توان داشته است. فناوری اطلاعات و کاربردهای آن، هم از نظر تسهیل کنندگی دسترسی خدمات به افراد کم توان، و هم به عنوان یک عامل توانمندساز در بستر شهرهای الکترونیکی می تواند شرایطی فراهم کند تا معلولان بتوانند فرصت های بیشتر و بهتری را در طول زندگی خود داشته باشند. ابزارهای موجود در شهرهای الکترونیکی فرصت های بی نظیری را برای ارتقای زندگی معلولان و افراد کم توان به وجود آورده و با توسعه امکانات نرم افزاری و سخت افزاری این فرصت ها رو به افزایش نیز هست. افراد ناشنوا به کمک ابزارهای نوین قادر شده اند ارتباط خود را با دنیا توسعه داده و آموزش خود را ارتقا دهند. افراد نابینا با توسعه ابزارهای چندرسانه ای و کتاب های ناطق فرصت های جدیدی یافته و از طریق شبکه های مجازی قشر خود باعث ارتقای کیفیت زندگی خود شده اند. افراد کم توان جسمی و حسی و ذهنی و چند معلولیتی نیز فراخور نوع نیازهای خود در حال استفاده از فناوری های جدید برای زندگی بهتر هستند. تئوریسین های ایجاد شهرهای الکترونیکی که آرزوی ایجاد محیطی برای همه قشرهای جامعه را دارند علاقمند هستند که بطور ویژه نیاز افراد با توانمندی کم و معلولان را در نظر بگیرند. در عمل نیز باید در طراحی سایت ها و معرفی مشاغل جدید و با توجه به اینکه امکان کار از راه دور بوجود آمده، و این امکان راه حل مناسبی برای بکارگیری بیشتر معلولان در مشاغل مختلف است، در انتظار شرایط جدید و مناسبی برای این قشر از جامعه بود.
فناوری همواره یکی از پدیده های موثر در تغییر زندگی کلیه اقشار جوامع بوده است. به عنوان مثال حضور یخچال و تلویزیون بسیاری از روشهای روزمره زندگی بشر را تحت تاثیر قرار داده است و باعث تغییر در رفتارهای سنتی زندگی بشر شده است. رباتها همچنانکه در صنعت کاربری های زیادی داشته اند، توانسته اند پرستار خوبی برای افراد کم توان در منازل و بیمارستان ها باشند و باعث تغییر در تولیدات صنعتی و توقع در افراد معلول شده اند. نرم افزارها نیز علاوه بر اینکه در خدمت دولت و بخش خصوصی برای انجام بهتر کارهای اداری بوده اند، در خدمت معلولان برای اهداف ویژه آنها قرار گرفته اند. با پیدایش پدیدهایی نظیر وب و اینترنت، تعاملات انسانی هم شکل تازه ای به خود گرفت. در چند سال اخیر، با توسعه "وب دو" ابزارهای کار جدیدی در صحنه دسترسی کاربران اینترنت وشبکه های محلی و ملی جهت دسترسی به اطلاعات به وجود آمد و وب اولیه دچار تحول شدیدی شد. این تحول شرایط بهتری برای استفاده معلولان از سایتهای مختلف فراهم کرده است. از جمله رویداد هایی که تحت تاثیر این پدیده به وقوع پیوسته است، می توان از حذف برخی از محدودیت ها از قبیل محدودیت فیزیکی برای افراد کم توان در تعامل با محیط اطراف در تماس با سایر انسان ها می توان نام برد. شهرهای الکترونیکی می توانند بسیاری از محدودیت های فیزیکی و غیر فیزیکی را در جامعه افراد کم توان و معلول حذف کرده و فرصت های جدیدی که شاید بعضا در ابتدا مشخص هم نیستند بوجود آورد. شهرهای الکترونیکی بر بستر نوآوری و خلاقیت بنا شده اند و فرصت مناسبی برای بروز توانایی های افراد کم توان یا معلول را در محیط مجازی فراهم می کنند. فرصت هایی که شهرهای الکترونیکی برای افراد کم توان و معلول در محیط های زندگی، کار و تفریح بوجود می آورند بسیار زیاد است. اگرچه این فرصت ها برای افراد دیگر جامعه نیز وجود دارد، اما قطعا تاثیر آن برای افراد کم توان و معلول بیشتر است. فرصت های کار از راه دور، فرصت های آموزش و تجارت از جمله اموری هستند که شهرهای الکترونیکی برای شهروندان کم توان و معلول در هزاره سوم بوجود میآورند. به طور کلی افراد کم توان به چهار دسته حسی، جسمی و، ذهنی و همچنین چند معلولیتی تقسیم می شوند. یک شهروند کم توان الکترونیکی به فردی گفته می شود که در یکی از چهار دسته فوق قرار داشته و بتواند با استفاده از فناوری اطلاعات و کاربردهای آن که در بستر یک شهر الکترونیکی وجود دارد، جایگاه خود را در محیط کار، زندگی و تفریح ارتقا داده و از خدمات موجود در شهرهای الکترونیکی مانند سایر شهروندان استفاده کند. شهرهای الکترونیکی نیز باید به گونه ای طراحی شوند که امکان استفاده از خدمات آنها برای همه اقشار جامعه و از جمله افراد کم توان و معلول فراهم باشد. مثلا در یک سایت شهر الکترونیکی باید ابزاری برای درشت نمایش دادن مطالب برای افراد کم بینا، امکان صوتی برای خواندن مطالب سایت برای افراد نابینا و ابزار شناخت افراد کم توان و معلول از طریق هوشمندسازی سایت وجود داشته باشد. بنابراین در استانداردسازی شهر الکترونیکی باید نیازهای افراد کم توان و معلول در نظر گرفته شود تا مشکلات موجود شرایط شهرهای سنتی از نظر معماری و خیابان ها و ساختمان های دولتی و غیردولتی باعث مشکلات برای این قشر از جامعه نشود. بنابراین در طراحی و استانداردسازی شهرهای الکترونیکی، هم از نظر فیزیکی و هم از نظر محتوای مطالب سایت های شهر الکترونیکی و هم از نظر ابزار دسترسی افراد کم توان و معلول باید به گونه ای پیش بینی شود تا تاثیر شهر الکترونیکی در زندگی واقعی و نه فقط مجازی این دسته از شهروندان بخوبی محسوس باشد. بنابراین برای کارا نمودن یک شهر الکترونیکی برای افراد کم توان و معلول باید شرایط و موانعی را که هنگام ورود این افراد به محیط های مجازی وجود دارد در نظر گرفت در غیر این صورت شهر الکترونیکی برای این دسته از مخاطبین کارائی کاملی را ندارد. توجه ویژه ای باید به این موضوع شود که شهروند کم توان و معلول همانند شعار باید در زنجیره امور اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه شهر الکترونیکی قرار گیرد و صرف استفاده از شهر الکترونیکی و ایجاد تسهیلات برای دسترسی آنها به شهر الکترونیکی به تنهایی مورد نظر نباشد. شهروند کم توان در شهرهای الکترونیکی، در کنار اینکه متقاضی دریافت و استفاده از خدمات شهر برای بهبود زندگی است، می تواند ارائه دهنده خدمات به سایر شهروندان نیز باشد. یعنی باید مشارکت جدی افراد کم توان معلول با انگیزه توانمندسازی آنها مورد نظر باشد. به عبارت دیگر فرد کم توان و یا معلول زمانی از یک شهر الکترونیکی استفاده مناسب می برد و ارضا» می شود که بتواند مانند سایر شهروندان خود منشا ارائه خدمات و توانمندسازی سایر اقشار در شهر الکترونیکی شود. زمانی می توان گفت که به طور کلی تعاملات الکترونیک برای معلولین یا کم توانان در شهرهای الکترونیک حلال مشکلات آنان است که ما زمینه دسترسی آسان را به محتوا وسرویس های برخط فراهم کرده باشیم. اساسا" قبل از اینکه خدمات شهر الکترونیکی را برای کم توانان بهینه سازی و مناسب سازی کنیم باید رابط های سخت افزاری و نرم افزاری را برای طیف های مختلف معلولین سازگار کنیم. در دنیای وب روشهای مختلفی برای افزایش سطح دسترسی به وب برای افراد کم توان با شرایط متفاوت وجود دارد. ممکن است در ابتدا ما با افراد کم توان یا معلولی روبه رو باشیم که دچار محدودیت های فیزیکی هستند، که به آنها کاربران خاص می گویند. این دسته از افراد بدلیل محدودیت هایی که دارند نمی توانند به طور مستقل تمامی تعاملات الکترونیکی خود را در کلیه امور مانند استفاده از سیستم های کامپیوتری معمولی و چه از برنامه های کاربردی تحت وب مانند دسترسی به سایت شهر الکترونیکی در وضعیت برابر با افراد دیگر انجام دهند. در واقع ماموریت، مناسب سازی و راهنمایی هایی برای استانداردسازی نرم افزاری و سخت افزای و محتوایی لازم است که به واسطه آن مناسب سازی کاربران خاص در تعاملات الکترونیکی خود بتوانند به طور مستقل از کمک های انسانی، تمامی فعالیت های مبتنی بر فناوری اطاعات را انجام دهند. باید در مورد افراد کم توان و معلول توجه داشت که، قبل از اینکه یک کاربر خاص به محتوا و نرم افزار مورد نظر دسترسی پیدا کند باید بتواند به لحاظ جسمی- حرکتی با شرایط محیطی یا همان ارگنومیک سازگاری پیدا کند و همچنین با ابزار ورودی و خروجی کامپیوترارتباط برقرارکند تا بتواند از طریق آن مفاهیم و اوامر را به محیط نرم افزاری بکشاند و در مقابل بتواند نتایج دلخواه یا مورد انتظار کسب کند. لازمه توسعه این بخش در شهرهای الکترونیکی برنامه ریزی و صرف بودجه نسبتا" بالایی است که اساسا" خارج حوزه شهرالکترونیکی است ولی در توانمندسازی کم توانان در محیط های مجازی نظیر شهر الکترونیکی تاثیر عمیق دارد. سازمان های مربوطه می توانند با توجه به جمعیت چند میلیونی کم توانان در کشور در کوتاه مدت با خرید و وارد کردن این سخت افزار ها و در دراز مدت با بومی سازی و تولید داخلی این سطح از مشکلات را حل کنند. در حوزه مناسب سازی نرم افزاری برای افراد کم توان نیز باید وضعیت خاص این دسته از کاربران دیده شود. بر اساس این اصل سیستم های نرم افزاری که برای افراد خاص طراحی و تولید می شوند باید با ابزار ها وتکنولوژی های ارتباط کاربری نظیر رابط گرافیکی کاربر رابط گفتاری و امثال آن سازگاری داشته باشند. اساسا" نرم افزارهای تولیدی منعطف از جمله نیازهای افراد کم توان و معلول است که مورد توجه برنامه نویسان و طراحان نرم افزارهای کاربردی شهرهای الکترونیکی باشد. مثلا" در یک شهر الکترونیکی، فرد کم توان باید بتواند سایت را متناسب با توان خود تغییر دهد و از نظر قرار گرفتن در مقابل رایانه، مناسب سازی فیزیکی در نوع صندلی یا محل نشستن کاربر کم توان انجام شود. ممکن است برای توسعه این بخش در شهرهای الکترونیکی نیاز به سرمایه گذاری بالایی نباشد بلکه باید دو عامل که باعث موفقیت ما در این بخش می شود مورد توجه قرار گیرد. عامل اول مربوط به عرصه آگاهی دهی است که باید فرهنگ سازی شود. عامل دوم آن است که دانش عمومی طراحان و برنامه نویسان بالا رود تا بتوانند نیاز افراد کم توان و معلول را در نظر بگیرند.

منبع: روزنامه  مردم سالاری ۱۳۸۹/۱۰/۲۵
نویسنده : آیدین نعمتی