مدیریت ترافیک شهری موضوعی حائز اهمیت است که در حال حاضر توجه زیادی به آن می شود. یکی از بخش های مهم در مدیریت ترافیک یافتن راه حلی مناسب برای رفع یا به حداقل رساندن معضلات حمل و نقل شهری است. اکنون با استفاده از سیستم GIS (سامانه اطلاعات جغرافیایی) می توانیم ترافیک شهری را به بهترین شکل ممکن کنترل کرده و ساماندهی کنیم.
واژه GIS را نباید با واژه GPS اشتباه بگیرید. GPS یک سیستم مکان یابی است که در حال حاضر شامل 42 ماهواره در گردش است که در فاصله 12 هزار کیلومتری کره زمین در 6مدار مختلف قرار دارند. این ماهواره ها سیگنال هایی را به سمت زمین ارسال می کنند که مکان های مختلفی را می توان از طریق آنها شناسایی کرد.
استفاده از این سیستم به امری عادی تبدیل شده و بیشترین کاربرد آن نیز در جهت یابی وسایل نقلیه است که تا حدودی به کاهش ترافیک کمک می کند. اما سیستم GIS که آن هم یک سیستم ماهواره ای است، نقش تاثیرگذارتری در مدیریت حمل و نقل شهری دارد و در واقع دارای کاربردهای بسیار گسترده تری است.
سامانه اطلاعات جغرافیایی در اصل نقشه زنده ای است که تصاویر آن از ماهواره های اطلاعاتی که در فاصله نزدیک تری نسبت به زمین در گردشند، گرفته می شود. این تصاویر ارسالی از ماهواره ها توسط پردازنده ها (کامپیوترها)، پردازش و تحلیل می شود.
در واقع این سیستم قدرتمند جغرافیایی به منظور ذخیره و به کارگیری اطلاعات جغرافیایی استفاده می شود. در این سیستم واقعیت ها به دو صورت نمایش داده می شود؛ حالت اول شامل اطلاعات پایه ای است که در اصل همان سطح زمین نامیده می شود و حالت دوم هم شامل لایه هایی است که روی این تصویر را می پوشاند که باتوجه به اطلاعات مورد نیاز ما این لایه ها هم متفاوت هستند. به همین دلیل سامانه اطلاعات جغرافیایی در زمینه های مختلفی کاربرد دارد.
بیشترین کاربرد این سامانه اطلاعاتی برای مشخص کردن مرزهای جغرافیایی و سیستم مدیریت شهری است زیرا این سیستم دارای دقت بسیار بالایی است. به طور کلی سامانه اطلاعات جغرافیایی یک سیستم کامل و دقیق است که شامل نرم افزار، سخت افزار و اطلاعات تکمیلی است که با ادغام این داده ها تصاویر مختلف جغرافیایی را به وجود می آورد. با در اختیار داشتن این تصاویر می توان موارد مختلفی را که در محیط اطراف ما قرار دارند، با تفکیک موضوعی مورد بررسی دقیق و کامل قرار داد. این سیستم ابزاری قدرتمند برای کار با داده های مکانی است. در سامانه اطلاعات جغرافیایی، داده ها به صورت ارقام نگهداری می شوند. بنابراین از نظر فیزیکی نسبت به روش های سنتی همچون ترسیم و استفاده از نقشه های کاغذی حجم کمتری را اشغال می کنند. در یک سیستم GPS با استفاده از توانایی های سخت افزاری و نرم افزاری حجم بسیار گسترده ای از داده ها را می توان با سرعت بسیار زیاد و هزینه تقریباً اندک نگهداری و بازیابی کرد. در واقع توانایی اجرای تحلیل های مکانی پیچیده، مزایای کمیتی و کیفیتی بسیاری را برای این سامانه اطلاعات جغرافیایی فراهم کرده است که می تواند بسیاری از مشکلات شهری امروزی به ویژه حمل و نقل و ترافیک را برای ما برطرف کند. انجام پردازش های مکرر با در نظر گرفتن شرایط مختلف برای دستیابی به نتیجه بهینه فقط از طریق کامپیوترها امکان پذیر است، زیرا می تواند این نوع عملیات را با سرعت زیاد و هزینه اندک انجام دهد.
در واقع این توانایی تجزیه و تحلیل داده های مکانی و محیطی است که سامانه اطلاعات جغرافیایی را از دیگر سیستم های مشابه مجزا می کند. امکان انجام آنالیزهای پیچیده با مجموعه داده های مختلف مکانی و غیرمکانی به صورت همزمان، مهم ترین قابلیت سامانه اطلاعات جغرافیایی است که نمی توان آن را با روش های دیگر همچون روش های سنتی و دستی انجام داد. به طور نمونه قدرت تجزیه و تحلیل همزمان اطلاعات مختلف سیستم حمل و نقل، امکان ایجاد و استفاده از اطلاعات مکانی مربوط به حل معضل ترافیک به شکلی کاملا متفاوت با گذشته برای سازمان حمل و نقل و ترافیک از آن جمله است.
نمایشگر سامانه اطلاعات جغرافیایی، اطلاعات مختلف را به صورت یک لایه روی لایه های دیگر سوار می کند و یک تصویر با اطلاعات مختلف را به صورت تفکیک شده ارائه می دهد که این اطلاعات در زمینه های مختلف کاربردهای گسترده ای دارند. مهم ترین بخش این اطلاعات بررسی مسیرهای خیابان ها و بزرگراه های شلوغ در شهرهای پرجمعیت و حتی بررسی خطوط مترو و شناسایی ایستگاه های شلوغ آن و به طور کلی شناسایی تمام مسیرهای پررفت و آمد و نیز مسیرهای خلوت برای ساماندهی وضعیت ترافیک است. یکی از مشکلات مهم در شهرهای پرجمعیت، آلودگی هوا است. مهم ترین منابع آلودگی هوا نیز حمل و نقل شهری و فعالیت های صنعتی است که مقدار زیادی از انواع آلاینده ها را وارد هوا کرده و موجب کاهش کیفیت هوا به خصوص در فصل زمستان می شود. با وجود اینکه تنوع آلاینده ها و تولید در حجم گسترده و پراکندگی مکانی مراکز تولید آلاینده ها، کنترل و اندازه گیری آنها را با مشکل مواجه می کند، اما سامانه اطلاعات جغرافیایی این مشکل را نیز برطرف کرده است. امروزه سیستم های تبادل اطلاعات، پردازش، تجزیه و تحلیل و مدل سازی از بخش های مهم سیستم های مدیریت و کنترل کیفیت هوا است.
کاربرد سامانه های GIS در این زمینه بسیار چشمگیر است زیرا سیستم مدل سازی این سامانه به ما در انتخاب محل مناسب به منظور تعیین بهینه ایستگاه های پایش و ارزیابی سایر پارامترها کمک می کند. استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی اجرای سیستم مدیریت کیفیت هوا را مفیدتر و به صرفه تر کرده و موجب می شود کارشناسان مدیریت شهری ارزیابی دقیقی داشته و تصمیمات مناسبی را به منظور بهبود و کنترل وضعیت کیفیت هوا داشته باشند. سامانه اطلاعات جغرافیایی فقط وسیله ای برای ذخیره و نگهداری نقشه ها و ثبت اسناد نقشه ای نیست. بلکه ابزاری است که برای اهداف مشخصی داده ها را ذخیره می کند. این سامانه اطلاعات را به شکل عوارض جغرافیایی در کامپیوتر ذخیره می کند و از آنجایی که می تواند انواع نقشه ها را در مقیاس های مختلف و در سیستم های تصویری مختلف با وضوح بالا تولید کند می توان از این سامانه برای کنترل ترافیک جاده های پرتردد کشور هم استفاده کرد. برای دستیابی به اطلاعات مربوط به جاده ها، خیابان ها و بزرگراه ها به منظور کنترل ترافیک و دسترسی به اطلاعاتی همچون عرض خیابان، طول خیابان، میزان تراکم وسایل نقلیه و حتی سال احداث آن می توان به پایگاه اطلاعاتی این سامانه مراجعه و نقشه ای شامل تمام اطلاعات مورد نیاز را دریافت کرد.
در واقع یک سامانه اطلاعات جغرافیایی فقط یکسری عکس یا نقشه را ثبت و ذخیره نمی کند، بلکه یک پایگاه اطلاعاتی کامل باتوجه به تمامی قواعد و معیارهای فنی و علمی مورد نیاز برای ما ایجاد می کند. مفهوم این پایگاه اطلاعاتی در سامانه GIS بسیار مهم است و آن را از یک سیستم نقشه کش یا نقشه خوانی متفاوت می کند. به همین علت است که این سامانه در مدیریت شهری و به خصوص کنترل ترافیک کاربرد بسیاری دارد زیرا با در اختیار قرار دادن اطلاعات کامل و مفصل با جزییات دقیق به تمامی واحدها این امکان را به کارشناسان و مدیران می دهد تا برای رفع مشکلات حمل و نقل و کنترل و ساماندهی ترافیک تدابیر لازم و تصمیمات ضروری را تحت هر شرایطی با دقت اتخاذ کنند.

منبع: روزنامه کیهان ۱۳۸۹/۸/۲۳
مترجم : علیرضا سزاوار