پارسای داخل کشور کارشناسی ارشد 1372
پدیدآور: محمد معصومی
استاد راهنما: احمد قهرمان
دانشگاه تهران، دانشکده علوم
چکیده
درایران مناطق بسیاری وجود دارد که کمتر پوشش گیاهی آنها مورد بررسی و توجه قرار گرفته‌اند. منطقه کاسوا یکی از این مناطق است که دراین پژوهش ، مدنظر قرارگرفت . پوشش گیاهی این منطقه بعلت فاصله دور آن از جاده اصلی (ساوه - اراک)کمتر مورد توجه است . منطقه مورد مطالعه در اطراف آبادی کاسوا و جزوء خلجستان قم می‌باشد که در جنوب غربی استان تهران واقع شده و شامل حوضه آبخیز کوچکی با وسعت 2400 هکتار می‌باشد. کاسوا از مناطق مهم ییلاقی قم و اطراف آن بشمار می‌آید و پوشش گیاهی آن در فصل‌های گرم سال براثر چرای مفرط در خطر نابودی قرار می‌گیرد و حیات وحش نیز دراثر عدم مراقبت‌های لازمه در حال حذف از محیط است . منطقه کاسوااز لحاظ گیاهان مرتعی، گون‌زارهای متراکم و گونه‌های بالشتکی حائز اهمیت است و چون این آبادی در بین کوهها قرار دارد، زمین‌های کشاورزی آن خیلی محدود است و روی همین اصل اهالی آبادی به بین کوهها قرار دارد، زمین‌های کشاورزی آن خیلی محدود است و روی همین اصل اهالی آبادی به دامداری و جمع‌آوری گیاهان خوراکی و دارویی از جمله Thymus Kotschyanus (آویشن)، Stachys lavandulifolia (چاهی کوهی) Ferula gumosa (باریجه) و ... اشتغال دارند. همچنین وجود پستی و بلندی‌ها، جهات جغرافیایی و شیب‌های مختلف ، سبب تنوع رویشها شده و تاحدودی می‌توان علت تنوع رویشها را ناشی از آن دانست . عوامل خاکشناسی و زمین‌شناسی نیز می‌توانند معرف تغییر رویش‌ها در منطقه کاسوا باشند زیرا تفاوتهای مشهودی در منطقه مورد مطالعه از لحاظ زمین‌شناسی و خاکشناسی دیده می‌شود. بعلاوه فلور و پوشش گیاهی منطقه کاسوا تا حدودی می‌تواند معرف فلور و رویش ارتفاعات دیگر مناطق خلجستان قم مخصوصا مناطق همجوار (انجیله و کهندان) باشد. طی دو سال مطالعه و جمع‌آوری نمونه‌های گیاهی و بازدید صحرایی از رویشهای مختلف در فصل‌های رویشی (سالهای 71 و 72) به نتایج زیر رسیدیم. - 430 گونه گیاهی شناسائی گردید که بیشتر از 31 آنها، دارویی است . - 73 درصد از گونه‌های جمع‌آوری شده به 9 خانواده تعلق دارند. این خانواده‌ها عبارتنداز : 14 درصد کاسنی، 10 درصد حبوبات ، 7 درصد نعناع، 7 درصد شب‌بو، 7 درصد گندم، 5 درصد جعفری، 5 درصد میخک ، 4 درصد لاله، 4 درصد گل سرخ. - از میان جنس‌ها، جنس گون با 23 گونه بیشترین تعداد گونه‌ها را شامل شده است . - درمیان خانواده‌های پرگونه، خانواده لاله از همه زودتر و خانواده نعناع و بعد از آن خانواده جعفری، خانواده شب بو، به گل می‌نشیند . خانواده‌های کاسنی (عمدتا جنس‌های Echinops , Cousinia , Cirsium` و حبوبات (بیشتر گون‌های چندساله) بعد از بقیه به گل می‌نشینند. - بطور کلی اوج گل‌دهی گیاهان منطقه کاسوا، اواخر اردیبهشت تااواخر خردادماه است . - طیف زیستی گیاهان نواحی خشک و مرطوب کاسوا متفاوت است . (طیف زیستی ناحیه مرطوب شامل : 16 درصد فانروفیت ، 1 درصد کاموفیت ، 29 درصد همی‌کریپتوفیت ، 45 درصد تروفیت و 9 درصد ژئوفیت است ; طیف زیستی مناطق خشک شامل : 2 درصد فانروفیت ، 13 درصد کاموفیت ، 51 درصد همی‌کریپتوفیت ، 21 درصد تروفیت ، 16 درصد ژئوفیت است). درمنطقه کاسوا 37 تیپ رویشی شناسایی گردیده که وسعت ، موقعیت ، جهات جغرافیایی، درصد شیب ، گستره ارتفاعی جنس تشکیلات زمین‌شناسی و سنگ مادر برای هریک از تیپ‌ها بطور جداگانه ذکر شده است . همچنین برای تیپ‌های رویشی که خاک آنها مورد سنجش قرار گرفته، مشخصات خاکشناسی از قبیل بافت خاک (درصد شن، ماسه، لای)، PH خاک غلظت سدیم و پتاسیم و کربنات کلسیم آورده شده است . انتشار گیاهان نسبت به ارتفاعات مختلف متفاوت است و این تفاوت ناشی از تاثیر آب و هوای منطقه است . درمنطقه کاسوا شیب‌ها نیز نقش عمده‌ای در وضع رویشها دارند، بطوریکه در ارتفاع معین و جهات مختلف ، رویش‌های متفاوتی دیده می‌شوند . برای مثال رویش‌های پسته و بادام فقط در شیب‌های جنوبی مشاهده می‌شوند... همچنین با تغییر درصد شیب ، دریک جهت جغرافیایی و ارتفاع معین، نوع رویش تغییر می‌کنند. ارتباط قابل توجهی بین رویشها و خاک در منطقه کاسوا وجود دارد. غلظت کربنات کلسیم خاک در رویش‌های مختلف متفاوت می‌باشد و بنظر می‌رسد که عامل عمده‌ای در انتشار بعضی گونه‌ها در منطقه کاسوا باشد . Astragalus gossypinus (گون کتیرای) گیاهی آهک دوست و Astragalus pseudoparrwianus (زردگون) گیاهی آهک گریز و artemisia aucheri (بته ییلاقی) که از نظر آهک گیاهی بی‌تفاوت است . با توجه به ناچیز بودن مقدار سدیم و پتاسیم در منطقه مورد مطالعه بنظر می‌رسد که ارتباط چندانی بین غلظت این عناصر و رویش‌ها وجود ندارد. دامنه تغییرات PH خاک نیز در رویش‌های مختلف منطقه کاسوا کم بوده و همگی تقریبا قلیایی می‌باشند. دانه‌بندی خاک بسیاری از تیپ‌های گیاهی از نوع ماسه سنی و تعداد کمی نیز دارای خاک شن ماسه‌ای می‌باشند. Rosa elymaitica , Rosa orientalis فقط در روی واریزه‌ها یافت شده و بالاترین میزان شن (78 درصد) را درمیان خاکهای شن ماسه‌ای دارا است . بطور کلی تمام مناطق اطراف آبادی کاسوا (دامنه‌های سهل‌العبور و کف دره‌ها که آب مورد نیاز برای دام در دسترس می‌باشد)، چرا بی‌رویه صورت گرفته، ولی در ارتفاعات حوضه آبخیز کاسوا بعلت دور دست بودن کمتر مورد چرا قرار گرفته و تخریب پوشش گیاهی کمتر دیده می‌شود . علاوه بر این قطع درختان و درختچه‌های جنگلی، جمع‌آوری گیاهان داروئی و خوراکی و نیز آتش‌سوزی از عوامل دیگر تخریب پوشش گیاهی منطقه کاسوا بشمار می‌آیند.