پارسای داخل کشور کارشناسی ارشد 1373
پدیدآور: حمیدرضا خیرخواه استاد راهنما: محمدرضا ثروتی
دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده علوم زمین
چکیده

شناخت ویژگیهای ژئومورفولوژیک هر منطقه اولین قدم در راه شناسایی،توانهای طبیعی و بالقوهء آن منطقه است و هر نوع برنامه‌ریزی اقتصادی که بخواهد بر مبنای صحیح استوار گردد باید این موضوع را مد نظر قرار دهد.هدف از این تحقیق شناخت ویژگیهای ژئومورفولوژیک چالهء تفرش بوده تا عواملی که در پیدایش این چاله دخالت داشته‌اند، شناخته شوند.عواملی که بدون شک هنوز دست‌اندر کار تغییر شکل این چاله هستند.این عوامل شکل‌ساز، در مجموع از نظر منشا بر دو نوع هستند، یا نیروهای سازندهء آنها از درون زمین منشا گرفته و خمیر مایه و اسکلت اصلی ناهمواریها را تشکیل داده‌اند و یا از بیرون آن و یا از هردو.در واقع برآیند این دو نیرو است که دست‌اندر کار تغییر شکل ناهمواریهای تمام سطح زمین است .چالهء تفرش در کنترل خود داشته‌اند.در دورهء تریاس بالائی، سازند نای بند (شیلهای ماسه‌ای همراه باآهک و شیل سیلیسی) تشکیل شد و برروی آن بطور دگرشیب سازند شمشک (ماسه سنگهای دارای رگه‌های زغال سنگ و آهکهای ماسه‌ای) مربوط به دورهء ژوراسیک نهاده شد.در مجموع این سازندها مواد تشکیل‌دهندهء کوه نقره کمر هستند.کوهی که از اوایل عهد ائوسن بر اثر بالا آمدن تدریجی آن، وسعت چالهء تفرش را به نصف کاهش داد.گسلهای متعددی که در رسوبات مختلف این کوه وجود دارند، حاکی از گذشتهء بسیار پرماجرای آن است .در دورهء کرتاسه رسوبات مارنی در این حوضه بر جای گذارده شد که فرآیندهای بیرونی در طول زمانهای طولانی آنها را بصورت تپه‌ماهورهایی در کنار دشت میانی کنونی درآورده است .در اوایل عهد ائوسن ابتدا رسوبات مارنی و آهکی برجای گذارده شد و در این زمان اولین علائم فعالیتهای آتشفشانی در این منطقه ظاهر گردید و سخت‌ترین سنگهای این چاله را که اکنون خط الراءسهای کوههای شمالغربی و شمالی و شرقی این چاله را تشکیل میدهند، بوجود آورد.در اواسط عهد ائوسن این منطقه بالاخره از آب خارج شده و سرنوشت مستقلی یافت .پس ملاحظه می‌شود که شکل‌گیری ناهمواریهای این چاله در درجهء اول مربوط به اثرات نیروهای درونی و تکتونیکی میباشد ولی بعد از خروج این منطقه از قید دریاهای گذشته تاکنون با توجه به جنس سنگها و نوع اقلیم حاکم بر آن، فرآیندهای بیرونی شروع به دستکاری ناهمواریهای آن کرده و ناهمواریهای آنرا بصورت امروزی آن در آوردند.در دورهء کواترنری، باتوجه به وجود دوره‌های متناوب مرطوب و خشک ،و وجود همزمان دوره‌های یخبندان و پدیدهء کرایوکلاستی در ایران بیشترین اثرات اقلیمی بر ناهمواریهای این منطقه گذارده شد و رسوبات ناشی از آن که اساسا" از مواد سیلابی و آبرفتی تشکیل یافته‌اند، قسمتهای میانی این چاله را پوشانید.با شناخت وضعیت کنونی آب و هوای تفرش و بررسی آن، روند تغییر شکل ناهمواریها، مشخص‌تر می‌گردد.