دو عامل تنبیه (: آگاهی دادن) در لهجه قمی
۱. عامل صرفی
در برخی گویش‌ها و لهجه‌های فارسی، از شبه‌جمله "ها/ا" برای تنبیه استفاده می‌شود، چنان که می‌گویند: "باهات قهر می‌کنم‌‌ها/می‌کنما". این شبه‌جمله، بازمانده شبه‌جمله "هان" به معنای "آگاه باش!" است و در شعر کلاسیک فارسی فراوان یافتنی است:
هان ای دل عبرت‌بین از دیده عبر کن هان
ایوان مدائن را آیینه عبرت دان (خاقانی)
همین شبه جمله، در لهجه قمی نیز به صورت کامل بازمانده است:
ایناهان: اینه هان!؛ این است، هان!؛ این است، آگاه باش!
نکته اصلی نوشتار ما این است که چنین شبه‌جمله‌ای با شکل مبدل به " : o"، در کاربرد روزمره لهجه قمی، پس از فعل، کاربرد بسیار دارد و براین‌اساس، جنبه صرفی پذیرفته است. چند نمونه:
اومدیو!
(: آمدی؛ فعل ماضی ساده در معنای فعل امر"بیا" + صامت میانجی "ی" + : o؛ شبه‌جمله تنبیه).
خونه‌هه فوروش رفتو!
دردِ سینه کردمو!
۲. عامل نحوی
در فارسی رسمی، برای تنبیه، از ساخت:
نهاد + "که" تنبیه + فعل
زیاد استفاده می‌کنند، چنان که می‌گویند:
بچه خوب که سر و صدا نمی‌کنه
مرد که گریه نمی‌کنه
نکته نوشتار حاضر این است که در لهجه قمی، همین "که" تنبیه، عموما به آخر جمله می‌رود:
بَچًَم درسشو می‌خونه که.
نونبایی پخت نداره که.
دکتر علیرضا فولادی
نظر شما