عنوان: آمایش سرزمین حوزه آبخیز دادقان تفرش با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی

نویسندگان: مهندس محسن محفوظی، دکتر علی اصغر درویش صفت، دکتر مجید مخدوم

مجله: محیط شناسی، دوره بیست و هفتم، شماره 27 (تابستان 1380)

صفحات: 99 تا 108

چکیده:

در این پژوهش، به منظور ساماندهی به نظام انسان، مکان و فعالیت و بهره‌برداری منطقی و بهینه از منابع، امکانات و حفظ محیط زیست در حوزه آبخیز دادقان، طرح آمایش آبخیز براساس اصول آمایش سرزمین و روش‌شناسی مرحله دوم آمایش سرزمین ایران تهیه شد.

حوزه آبخیز دادقان در استان مرکزی و شهرستان تفرش واقع شده و دارای مساحتی بالغ بر 11800 هکتار است. این حوزه از نظر توپوگرافی کوهستانی بوده و ارتفاع آن از 1800 تا 2500 متر از سطح دریا متغیر است. آب و هوای این منطقه نیمه‌خشک بوده و میانگین بارندگی سالانه آن 300 میلی‌متر است.

در این مطالعه، از طریق جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات مختلف اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی، توان اکولوژیکی اراضی برای کاربری‌های مختلف از جمله کشاورزی، مرتعداری و حفاظت تعیین شد. همچنین، کاربری‌های فعلی اراضی در حوزه آبخیز مورد بررسی قرار گرفت و میزان انطباق این کاربری‌ها با توان اکولوژیکی اراضی ارزیابی شد.

نتایج نشان داد که 41.5 درصد از مساحت حوزه آبخیز برای کشاورزی درجه 2، 3.7 درصد برای کشاورزی درجه 3 و 0.6 درصد برای حفاظت توان مناسب است. در حال حاضر، 3.6 درصد از اراضی به کشاورزی، 0.14 درصد به مرتعداری و 0.5 درصد به ساخت و سازهای انسانی اختصاص یافته است. این عدم تطابق بین توان اکولوژیکی و کاربری فعلی اراضی، به ویژه در مورد ساخت و سازهای انسانی، می‌تواند منجر به بروز مشکلات زیست‌محیطی مانند فرسایش خاک و آلودگی آب شود.

در نهایت، بر اساس یافته‌های این مطالعه، الگوی کاربری‌های بهینه برای حوزه آبخیز دادقان پیشنهاد شد. این الگو شامل افزایش سهم اراضی کشاورزی و مرتعی و کاهش سهم ساخت و سازهای انسانی در اراضی با توان اکولوژیکی بالا است.

کلمات کلیدی: آمایش سرزمین، سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS)، مرتعداری، حفاظت از آبخیز

نکات کلیدی:

• حوزه آبخیز دادقان از نظر توپوگرافی کوهستانی و از نظر آب و هوا نیمه‌خشک است.
• توان اکولوژیکی اراضی در این حوزه برای کاربری‌های مختلف از جمله کشاورزی، مرتعداری و حفاظت تعیین شد.
• کاربری‌های فعلی اراضی در حوزه آبخیز با توان اکولوژیکی آنها مطابقت ندارد.
• الگوی کاربری‌های بهینه برای حوزه آبخیز دادقان پیشنهاد شد.

پیامدها:

• یافته‌های این مطالعه می‌تواند برای تدوین طرح‌های آمایش سرزمین در سایر حوزه‌های آبخیز در ایران مورد استفاده قرار گیرد.
• اجرای الگوی کاربری‌های بهینه پیشنهادی می‌تواند به بهره‌برداری منطقی و بهینه از منابع، امکانات و حفظ محیط زیست در حوزه آبخیز دادقان کمک کند.