خفاشان، با بیش از 1300 گونه شناخته شده، دومین راسته پستانداران از نظر تنوع زیستی پس از جوندگان هستند. در میان این تنوع شگفت‌انگیز، 15 گونه از 6 خانواده تاکنون در سیستان و بلوچستان شناسایی شده‌اند.

نقشی حیاتی در کنترل آفات:

خفاشان سیستان و بلوچستان عمدتاً حشره‌خوار هستند و به عنوان بزرگترین شکارچیان حشرات شناخته می‌شوند. حضور آنها در نزدیکی مناطق مسکونی و مزارع فواید بسیاری برای انسان‌ها دارد. این موجودات شب‌گرد با از بین بردن حشرات موذی و مزاحم و آفات مزارع به حفظ سلامت انسان و محصولات کشاورزی کمک می‌کنند.

تنوع غذایی شگفت‌انگیز:

رژیم غذایی خفاشان سیستان و بلوچستان بسیار متنوع است و شامل انواع حشرات و بندپایان مانند موریانه، مورچه، بید، ساس، عنکبوت، ملخ، جیرجیرک، سوسک، سوسری، آخوندک و غیره می‌شود.

جالب است بدانید که برخی از این خفاشان در شکار نوع خاصی از حشرات تخصص دارند. برای مثال، خفاش نعل اسبی بلاسیوس متخصص شکار بیدها و خفاش دم موشی مسقطی متخصص شکار قاب‌بالان هستند. خفاش بیابانی نیز از خزندگان کوچک تغذیه می‌کند.

تنها عضو میوه‌خوار:

خفاش میوه‌خوار مصری تنها گونه میوه‌خوار در سیستان و بلوچستان است. این خفاش از میوه‌های بسیار رسیده و نرم مانند خرما، انجیر و زردآلو تغذیه می‌کند.

متاسفانه، برخی کشاورزان این خفاش را با آفت اشتباه می‌گیرند، در حالی که میوه‌های مصرفی آن غیرقابل مصرف و برداشت هستند.

زیستگاه‌های متنوع:

زیستگاه خفاشان در سیستان و بلوچستان بسیار متنوع است و آنها را می‌توان در اکثر زیستگاه‌های طبیعی و مصنوعی یافت.

این موجودات در پناهگاه‌های طبیعی مانند غارهای کوهستانی و نزدیک رودخانه، دره‌های صخره‌ای، درز و شکاف دیواره‌های صخره‌ای و سنگی و پناهگاه‌های مصنوعی مانند تونل، زیرزمین، ویرانه‌های باستانی، قنات‌ها، معادن متروکه، خانه‌های متروکه، چاه‌های روباز، زیر پل‌ها و شکاف‌های ساختمان‌ها زندگی می‌کنند.

معمولاً خفاشان اطراف مناطق خاصی را برای پناهگاه خود انتخاب می‌کنند که به نخلستان‌ها، باغات و مزارع، آبگیرهای باز و رودخانه‌ها، مراتع کوهستانی، دامنه‌های درخت‌دار و مناطق شهری و روستایی دسترسی داشته باشند؛ چرا که در این مناطق شکارهای فراوانی برای آنها وجود دارد.

تهدیداتی که باید جدی گرفت:

تخریب پناهگاه و زیستگاه‌ها، آفت‌کش‌های مزارع، مزاحمت انسان‌ها در هنگام خواب زمستانی، نابودی درخت‌زارها (قطع شدن، آتش‌سوزی و... )، فعالیت‌های معدنی، جنگل‌تراشی و بازدید گردشگران از غارها مهم‌ترین خطراتی هستند که خفاشان را تهدید می‌کنند.

حفاظت از این موجودات ارزشمند، که نقش حیاتی در کنترل آفات و حفظ تعادل اکوسیستم دارند، وظیفه‌ای همگانی است. با افزایش آگاهی عمومی و حمایت از زیستگاه‌های طبیعی می‌توانیم به بقاپذیری این گنجینه‌های ناشناخته در دل کویر کمک کنیم.

اهمیت حفاظت از خفاشان:

خفاشان موجوداتی بسیار سودمند هستند و نقش مهمی در تعادل اکوسیستم ایفا می‌کنند. با تغذیه از حشرات، به طور طبیعی از افزایش بی‌رویه جمعیت آفات جلوگیری کرده و به سلامت محصولات کشاورزی کمک می‌کنند.

همچنین، خفاشان با پراکنده کردن گرده گل‌ها هنگام تغذیه از شهد برخی گیاهان، به گرده‌افشانی و تولید میوه کمک می‌کنند.

علاوه بر این، فضله خفاشان که به عنوان گوアノ شناخته می‌شود، نوعی کود طبیعی به شمار می‌رود و در برخی از نقاط جهان برای حاصلخیزی خاک مورد استفاده قرار می‌گیرد.

راهکارهای حفاظت از خفاشان:

• کاهش استفاده از سموم دفع آفات: با استفاده از روش‌های طبیعی کنترل آفات می‌توان جمعیت حشرات را کنترل کرد و از آسیب به خفاشان جلوگیری نمود.
• حمایت از زیستگاه‌های خفاشان: با ممانعت از تخریب غارها، دره‌ها و سایر پناهگاه‌های طبیعی و همچنین حفظ درختان کهنسال می‌توان به حفظ زیستگاه‌های خفاشان کمک کرد.
• جلوگیری از مزاحمت در زمان خواب زمستانی: خفاشان در زمستان به خواب زمستانی فرو می‌روند. در این دوره، آنها به مکانی امن و آرام نیاز دارند. بنابراین، باید از ورود به غارها و پناهگاه‌های خفاشان در فصل زمستان خودداری کرد.
• افزایش آگاهی عمومی: با برگزاری کارگاه‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی از طریق رسانه‌های جمعی می‌توان آگاهی مردم را نسبت به اهمیت و نقش خفاشان در طبیعت بالا برد.

 گونه‌های خفاش در سیستان و بلوچستان

۱- خفاش میوه‌خوار مصری
۲- خفاش نعل اسبی بلاسیوس
۳- خفاش دُم‌موشی بزرگ
۴- خفاش دُم‌موشی کوچک (مسقطی)
۵- خفاش بیابانی
۶- خفاش بینی برگه‌ای ایرانی
۷- مایوتیس ژوفرآ (گوش‌بریده)
۸- خفاش گوش‌بلند کوهستانی
۹- پی‌پسترل کول (بال‌سفید)
۱۰- سروتین بُتا
۱۱- خفاش بینی‌برگه‌ای سه‌دندانه‌ای
۱۲- خفاش مقبره‌ای شکم‌برهنه
۱۳- پی‌پسترل عربی
۱۴- پی‌پسترل ساوی
۱۵- سروتین سندی