منظریه، نامی که در تاریخ سفرهای ناصرالدین شاه قاجار به قم به چشم می‌خورد، یادآور منزلگاهی است که در مسیر جاده قدیم قم – تهران بنا شده بود. این جاده و تفرجگاه‌هایش به دستور امین‌السلطان، از رجال پرنفوذ قاجار، احداث گردید و راه پیشین که از میان حوض سلطان می‌گذشت را متروک کرد.

امین‌السلطان و منظریه:

امین‌السلطان در منظریه اقدام به احداث مجموعه‌ای شامل قنات، مهمان‌خانه و کاروان‌سرا نمود. حفر قنات منظریه با چالش‌های فراوانی همراه بود و به گفته ناصرالدین شاه، آب آن از میان سنگ بیرون می‌آمد. کاروان‌سرای منظریه اما در زمان ناصرالدین شاه از شهرت و اعتبار بالایی برخوردار بود و به عنوان یکی از بهترین کاروان‌سراهای ایران توصیف شده است. مهمان‌خانه منظریه اما از نظر ناصرالدین شاه چندان مطلوب نبود.

وجه تسمیه منظریه:

در خصوص وجه تسمیه منظریه، دو نظریه وجود دارد. نظریه اول به زیبایی و چشم‌نواز بودن این مکان در مقایسه با سایر مهمان‌خانه‌ها اشاره دارد. نظریه دوم اما وجه تسمیه را به دلیل نمایان بودن گنبد حرم حضرت معصومه(س) و شهر قم از منظریه می‌داند. شواهدی در متن سفرنامه ناصرالدین شاه نیز این نظریه را تقویت می‌کنند.

مسیر منظریه تا قم:

مسیر منظریه تا قم به دلیل کویر و شوره‌زار بودن، برای مسافران طاقت‌فرسا بود. ناصرالدین شاه در سفرنامه خود از سختی‌های این مسیر و نارضایتی کاروانیان از اقدامات امین‌السلطان سخن می‌گوید.

چال دریا:

در دو فرسنگی قم، قهوه‌خانه‌ای به نام "چال دریا" وجود داشت که آب آن از قم تأمین می‌شد. نام این قهوه‌خانه به دلیل وجود صدف‌های دریایی در آن منطقه و اعتقاد به وجود دریا در گذشته آن محل بود.

نکات:

• با توجه به قرارگیری کاروان‌سرای منظریه در محوطه پادگان نظامی، لازم است با هماهنگی اداره کل میراث فرهنگی، امکان بازدید آسان این بنا برای پژوهشگران و علاقه‌مندان فراهم گردد.
• وجود منطقه چال دریا و شواهد موجود، پتانسیل مطالعات باستان‌شناسی و بررسی امکان وجود فسیل‌های دریایی در آن منطقه را نشان می‌دهد.
• پیشنهاد بازسازی جاده کهن (ناصرالدین شاهی) توسط جناب آقای محسنی، می‌تواند به احیای این مسیر تاریخی و رونق گردشگری در منطقه کمک کند.

منابع:

• سفرهای ناصر الدین شاه به قم، فاطمه قاضی‌ها، پژوهشگاه اسناد سازمان اسناد ملی ایران،۱۳۸۱٫

بازنویسی متن حمید صادقی