یک قرن قالی قم (۵)
همچنین در همین مدت زمان ارزش وزنی صادرات فرش دستباف نیز از ۲۶ هزار و ۳۰۰ تن در سال ۱۳۷۸ به ۸.۳ هزار تن تا سال ۱۳۸۹ رسیده بود که به سه هزار تن در سال ۱۳۹۸ و ۳.۹ هزار تن در سال ۱۳۹۹ و ۲.۱ هزار تن در هفت ماهه نخست امسال رسیده است. همه اینها به این معنی است که صادرات فرش دستباف ایران طی سالهای ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۹ به لحاظ وزنی سقوط ۵۳ درصدی و به لحاظ ارزش دلاری نیز سقوط نزدیک به ۸۷ درصدی را تجربه کرده است."
(فرهیختگان، ص ۱۴۰۰)
مزیت صادراتی قالی قم
باالتبع قالی قم هم مانند سایر مناطق ایران تحت تأثیر این رکود قرار داشته است. اما در پژوهشی که با عنوان "ارزیابی اثرات آزادسازی تجاری بر صنعت فرش دستباف ایران با استفاده از ماتریس تحلیل سیاست نمونه موردی قم" صورت گرفته آمده است: "با توجه به ویژگیهای ساختاری و تنوع و تخصصهای منطقهای گوناگون در خصوص شیوه بافت، طرح و نقشه، و رنگآمیزی فرشهای ایران، استان قم به عنوان یکی از عمدهترین مراکز تولید فرش دستبافت در ایران جهت مطالعه حاضر انتخاب شده است. این استان با توجه به پیشینه و خصوصیات ظاهری و ویژگیهای منحصر به فرد بافت خود در حال حاضر فرش دستباف ۶۵ رج چله ابریشمی گل ابریشم کرک را به عنوان فرش برتر تولیدی - صادراتی خود معرفی نموده است لذا ما در این تحقیق برای ارزیابی اثرات آزادسازی تجاری بر صنعت فرش دستباف از دادهها و اطلاعات مربوط به این نوع فرش در سال ۱۳۸۵ استفاده نمودیم. نتایج حاصل از این مطالعه حاکی از آن است که شاخص توان رقابت صادراتی برابر با ۹۳/ است که نشان میدهد فرش دستباف ۶۵ ابریشمی استان قم در شرایط فعلی در بازارهای جهانی دارای توان رقابت است. همچنین شاخص مزیت نسبی براساس هزینه واحد که همان مزیت رقابتی واقعی در شرایط رقابت آزاد) شرایط بعد از پیوستن ایران به (WTO است، برابر با ۸۴/ بوده و این نشان میدهد استان قم در تولید فرش مذکور دارای مزیت نسبی است."
(نجارزاده، رضاقلی، و حسینی ۱۳۸۵، ص ۵۷ - ۵۸)
تا اواسط حکومت پهلوی دوم هنوز سفالگری در قم رونقی داشت اما بهتدریج این هنر - صنعت کم فروغ شد تا امروزه که دیگر اثری از آن در قم دیده نمیشود. بیم آن میرود که هنر - صنعت قالی دستباف این شهر نیز به همین سرنوشت دچار شود. این که دیگر زنان قمی رغبتی به بافت قالی نشان نمیدهند و بار قالیبافی قم را زنان مهاجر بهویژه زنان افغانستانی به دوش میکشند، زنگ خطری جدی است که باید مورد مطالعه قرار گیرد.
وضعیت قالیبافی در قم به روایت آمار
جدول شماره یک - چگونگی توزیع دستگاههای قالی در سال ۱۳۱۹ش (۱۹۲۰م) (یارشاطر و دیگران، ۱۳۸۴، ص ۱۱۳)
شهر/ ناحیه جمع دستگاهها دستگاههای شهری
کاشان: ۱۲.۰۰۰ ۴.۰۰۰
قم: ۱.۰۰۰ ۱.۰۰۰
تبریز: ۱.۰۰۰ ۱.۰۰۰
هریس: ۲.۲۵۰ -
همدان: ۳۰.۰۰۰ -
ملایر: ۲.۵۰۰ ۱۰۰
بیجار: ۱.۰۰۰ -
اراک: ۱۰.۰۰۰ ۱۵۰۰
مشهد: ۳.۰۰۰ ۲۰۰۰
بیرجند ۱۰۰۰ -
کرمان: ۳.۹۵۰ ۱۷۴۵
یزد: ۳۰ ۳۰
اصفهان: ۲.۵۰۰ ۲۰۰۰
جمع: ۷۰.۲۳. ۱۳۲۷۵
به طوری که ملاحظه می شود در سال ۱۳۱۹ش در شهر قم یک هزار دستگاه قالی برپا بوده که تمام آنها نیز در شهر قم مستقر بودهاند؛ یعنی آن زمان هنوز بافت قالی شهریباف به روستاهای قم سرایت نکرده و در روستاها - که ساکنان آنها عمدتاً عشایر یکجانشین شده بودهاندد- سنت قالیبافی خودشان یعنی به صورت ذهنیباف رایج بوده است.
جدول شماره (۲) تعداد قالیبافان قم به تفکیک زن و مرد، بافنده و خودبافنده سال ۱۳۳۵ حوزه سرشماری قم
(نقل از درگاه ملی آمار، سرشماری ۱۳۳۵، ص ۲۵ - ۲۶)
تعداد جمعیت به تفکیک قالیکار
تعداد قالیباف
خودبافنده بافنده بدون مزد کارفرما جمع نسبت به کل جمعیت
مرد ۸۱۲۱۶ ۲۰ ۳۹ ۱
۳ ۶۳ ۰۸/.%
زن ۷۹۶۶۵ ۲۰۵ ۱۵۴۵ ۲۳ ۴ ۱۷۷۷ ۲۳/۲ %
مرد و زن ۱۶۱۹۸۱ ۲۲۵ ۱۵۸۴ ۲۴ ۷ ۱۸۴۰ ۳۱/۲ %
ابوالفضل رنجبر
نظر شما