"به غیر از قحطی سال ۱۲۸۸ق که در تمام ایران شایع شد و در قم باعث آدم‌خواری، قحطی قبل از آن یعنی سال ۱۲۲۳ زمان حکومت فتحعلی‌خان صبا (شاعر دوران فتحعلی‌شاه) اتفاق افتاد. فتحعلی‌خان در این [باره] قصیده‌ای سروده که ابیاتی از آن در زیر می‌آید:
شهر قم که مباد از حادثات خراب
به هر خراب غریبی افتاده در تب و تاب
در این دیار شدم من قریب مرگ ز رنج
جدا زیاری یاران و صحبت احباب
گهی زتابش تب چون حریق در آتش
گهی ز ریزش خِوی چون غریق در گرداب
(خِوی: عرق)
مگر ز رنج تن و ناتوانی جانم 
خبر رساند حبیب مرا یکی ز احباب
(مرا ز یکی احباب؟)
از آن سپس که به من مویه کرد موی‌کنان
گشاده شد بیجاده رنگ را به عتاب
که از حضور شهنشاه آسمان اورنگ
چرا طلب نکنی درد خویش [ ز؟] جلاب"
(فتحعلی‌خان صبا، ابراهیم صفایی، مجله ارمغان، دوره ۲۷، شماره ۵ و ۶ ، ص ۱۹۵ - ۱۹۶)

حاشیه 
شرح حال خوبی یحیی آرین پور از فتحعلی‌خان صبا از شاعران دوران فتحعلی‌شاه قاجار در جلد اول از صبا تا نیما به دست می‌دهد. وی شهنشاه‌نامه را با اقتباس از شاهنامه فردوسی در مدح وی سروده است. اما آن کجا و این کجا؟
در خصوص قحطی قم در ۱۲۸۸ میرزا علی‌اکبر خان فیض رساله‌ای به نام وقایع قحط سال قم دارد که خاورشناس انگلیسی جان گرنی آن را با توضیحات مفصلی تصحیح و چاپ کرده است. استاد محمد اسفندیاری فرمودند برای تکمیل تحقیقات به قم آمد و روستاهای قحطی‌زده آن زمان از جمله کرمجگان را هم دیدن کرد.  
یکی از ایران‌شناسان ژاپنی و دو تن از ایران‌شناسان آمریکایی هم تحقیقاتی در این خصوص دارند که نامشان را فعلا فراموش کرده‌ام.
قحطی‌های ایران از موضوعات طرف توجه ایران‌شناسان خارجی است.  
از قحطی‌های دیگر قم می‌توان از قحطی جنگ جهانی اول یاد کرد که به خاطر دارم  پدر بزرگ مادری‌ام مرحوم استاد حسین تقی‌زاده صانعی روایت‌هایی از فلاکت مردم تعریف می‌کرد. هم‌چنین قحطی زمان جنگ جهانی دوم که پدرم خاطراتی را از جمله ربودن نان از دست پیرزنان و پیرمردان به دست لات‌های خیابان ارم  و سرکوب آن‌ها به دست برادرش مرحوم حاج سیدمحمد محسنی (که بنا به اقوال در زمان خودش بزن بهادر  بوده است) تعریف می‌کند. 
قحطی‌های ناشی از جنگ‌‌های جهانی در قم نیازمند به  تحقیقات مستقلی است. متاسفانه بیشتر راویان شفاهی آن به دیار خاموشان ره سپر شده‌اند. در نهایت باید گفت چون در قحطی‌ها و کمبودها رفتارها عوض می‌شود، تشخیص قواعدِ تغییر رفتار ممکن است نمودی از رفتارهای بعدی در شرایط مشابه را به ما نشان دهد.

سیدمحسن محسنی