در این نوشتار، به بررسی نام‌های قدیم قم، "زهرا" و "صفرا" می‌پردازیم.

نام "زهرا"

• روایت ابن فقیه همدانی: در کتاب "البلدان" ابن فقیه همدانی، علی بن ابی‌طالب(ع) قم را در زمان آشوب و جنگ، سالم‌ترین شهر می‌داند و یاران کسی را که بهترین نسب را دارد، از این شهر می‌داند و نام آن را "زهراء" ذکر می‌کند.
• نام "زهراء" در منابع دیگر: این نام در منابع دیگر نیز برای قم ذکر شده است.

نام "صفرا"

• روایت "تاریخ قم": در کتاب "تاریخ قم" آمده است که قم در قدیم "صفرا" نامیده می‌شده است.
• معنای "صفرا": در یکی از نسخ خطی "تاریخ قم"، "صفرا" به معنای "زردآب" آمده است.
• ارتباط با کم‌آبی: در "تاریخ قم" ذکر شده که در دوره عجم تا زمان نزول آل سعد بن مالک به قم، آب در این شهر کم و عزیز بوده است.

برداشت علمی نگارنده

نگارنده بر اساس این اطلاعات، برداشت علمی خود را از این دو نام ارائه می‌دهد:

1. "صفرا": ترجمه عربی "زهرا" در دوره اسلامی است. "صفراء" در عربی به معنای زردرنگ و "زردآب" و "کیسه صفرا" است.
2. "زهرا": نامی باستانی برای قم است که به صورت "زهراب" بوده و "ب" پایانی آن حذف شده است.
3. ریشه "زهرا": "زهرا" از دو بخش "زهر" و "ا(ب)" تشکیل شده است. "زهر" ریشه "زرد" و "ا(ب)" به معنای آب است.
4. معنای "زهرا": "زهرا" به معنای "زردآب" است.
5. دلیل نام‌گذاری: نام‌گذاری قم به "زهرا" و "صفرا" به دلیل کم‌آبی و احیانا گل‌آلودگی آب‌های این شهر در دوره باستان بوده است.

نکات پایانی

• این برداشت علمی نگارنده است و قم‌پژوهان می‌توانند در تکمیل آن یاری‌رسان باشند.
• نام‌های "زهرا" و "صفرا" نشان‌دهنده قدمت و پیشینه تاریخی قم است.
• بررسی نام‌های قدیم قم، دریچه‌ای به سوی شناخت فرهنگ و تمدن این شهر در دوره‌های گذشته است.

منابع:

• البلدان، ابن فقیه همدانی
• تاریخ قم، تحقیق محمدرضا انصاری قمی
• فرهنگ ریشه شناختی زبان فارسی، محمد حسن دوست

آیا اطلاعات دیگری در مورد نام‌های قدیم قم یا تاریخ این شهر دارید؟

توجه:

• نگارنده در این نوشتار، به روایت "تاریخ قم" استناد کرده است. ممکن است روایت‌های دیگری نیز در مورد نام‌های قدیم قم وجود داشته باشد.
• برای مطالعه بیشتر در مورد تاریخ قم، می‌توانید به منابع معتبر تاریخی و پژوهشی مراجعه کنید.

بازنویسی متن دکتر علیرضا فولادی