معرفی کتاب:

کتاب "تاریخ وزرا" اثر نجم الدین ابوالرجای قمی، یکی از متون برجسته‌ی نثر فارسی در اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم هجری است. این کتاب توسط سعدالدین وراوینی، مترجم نامدار "مرزبان‌نامه"، در زمره‌ی امهات متون نثر فارسی برشمرده شده و از آن به عنوان اثری "مالامال از یواقیت نکت و درر امثال" و عاری از "غبار تکلف و تعسف" یاد می‌کند.

محتوای کتاب:

"تاریخ وزرا" به شرح احوال و عملکرد وزرای دربار سلجوقیان در طول پنجاه سال از تاریخ این سلسله می‌پردازد. نثر شیوای ابوالرجای قمی در این کتاب، اوضاع و احوال سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن دوران را به زیبایی به تصویر می‌کشد و نقاط قوت و ضعف وزرای سلجوقی را آشکار می‌کند.

اهمیت کتاب:

این کتاب از جهات مختلف حائز اهمیت است:

• ارزش ادبی: "تاریخ وزرا" نمونه‌ای برجسته از نثر فنی و مصنوع در ادبیات فارسی به شمار می‌رود و از نظر بلاغت و صنایع ادبی، اثری فاخر و ارزشمند محسوب می‌شود.
• ارزش تاریخی: این کتاب منبعی گرانبها برای شناخت تاریخ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران در دوره‌ی سلجوقیان است. اطلاعات و تحلیل‌های ارائه شده در "تاریخ وزرا" به درک بهتر اوضاع و احوال آن دوران کمک می‌کند.
• ارزش فرهنگی: "تاریخ وزرا" تصویری از اندیشه‌ها، باورها و ارزش‌های حاکم بر جامعه‌ی ایرانی در دوره‌ی سلجوقیان ارائه می‌دهد و به شناخت فرهنگ و تمدن آن دوران یاری می‌رساند.

نشر و تصحیح کتاب:

"تاریخ وزرا" نخستین بار در سال ۱۳۶۳ توسط محمدتقی دانش پژوه تصحیح و به چاپ رسید. پس از آن، دکتر حسین مدرسی طباطبایی نسخه‌ی دیگری از این کتاب را با عنوان "ذیل نفثه المصدور" در سال ۱۳۸۶ منتشر کرد.

تاثیر و بازتاب:

کتاب "تاریخ وزرا" مورد توجه پژوهشگران و محققان حوزه‌ی تاریخ، ادبیات و فرهنگ ایران قرار گرفته و تاکنون مقالات متعددی درباره‌ی جوانب مختلف این کتاب به نگارش درآمده است.

نقش کتاب در شناخت تاریخ قم:

علاوه بر ارزش‌های کلی آن، "تاریخ وزرا" حاوی اطلاعات ارزشمندی درباره‌ی تاریخ قم در دوره‌ی سلجوقیان نیز هست. در این کتاب از برخی صاحب‌منصبان قمی آن زمان، از جمله امیره بن دارای قمی، نام برده شده و به نقش آنها در دربار سلجوقی اشاره شده است.

جمع‌بندی:

"تاریخ وزرا" اثری ارزشمند و خواندنی است که به درک بهتر تاریخ ایران در دوره‌ی سلجوقیان، آشنایی با نثر فاخر فارسی و شناخت فرهنگ و تمدن آن دوران یاری می‌رساند.

منابع:

• شرح خطیب رهبر بر مرزبان‌نامه، چاپ پانزدهم
• تصحیح محمدتقی دانش پژوه بر تاریخ وزرا
• ذیل نفثه المصدور، تصحیح حسین مدرسی طباطبایی
• مقالات متعدد درباره‌ی تاریخ وزرا

بازنویسی متن دکتر علیرضا فولادی