روزنامه شرق، یکشنبه ۲۱ دی ۱۳۸۲ - ۱۸ ذیقعده ۱۴۲۴ - ۱۱ ژانویه ۲۰۰۴

دکتر حمید طراوتی: هرم سنی تاریخ جمعیت شناسی یک کشور را منعکس می کند . هرم سنی نشان می دهد که چگونه تولد های جدید جمعیت کشور را افزایش می دهد (و قاعده هرم سنی کشور را با حضور تعداد زیادی کودک کم سن و سال عریض می کند) و پیر شدن چگونه به مرور زمان جمعیت را کاهش می دهد (و با بالا رفتن سن به تدریج تعداد باقی مانده را کم تر و راس هرم را باریک تر می کند) . نامنظمی های موجود در هرم سنی اثرات حوادثی همچون جنگ،کشتار های جمعی و قحطی را بر افراد گروه های سنی خاص نشان می دهد . هرم سنی رد پای تاریخ را تعقیب می کند . هرم های ذیل تاریخ جمعیتی اوکراین را، آنطور که در هرم سنی سال های ۱۹۸۹ و ۲۰۰۱ دیده می شود، نشان می دهد .

تلفات سال های ۱۹۱۹-۱۹۱۴

اولین گسست مهمی که در جمعیت اوکراین مشاهده می شود (و بنابراین در سطح هرم بالاتر از همه قرار دارد ) مربوط به جمعیت افرادی است که در خلال سال های جنگ جهانی اول و انقلاب ۱۹۱۷ (یعنی زمانی که اوکراین برای کسب استقلال برخاسته بود) و جنگ داخلی متعاقب آن متولد شده اند . در این دوره اولاً بسیاری از زنان به سبب جنگ بارداری خود را به تعویق انداختند و دوماً میزان بالای مرگ ومیر شیرخواران و کودکان نیز جمعیت این گروه سنی را به شدت کاهش داد .

قحطی سال های ۳۳-۱۹۳۲

تلفات دیگر مربوط به زمانی است که مقامات شوروی روستائیان کشاورز را وادار کردند مقادیر نامتناسبی از محصول غله خود را به دولت تحویل دهند . در اثر این سیاست قحطی بروز کرد و میلیون ها نفر از روستائیان از گرسنگی تلف شدند . در این دوره نیز بسیاری از زنانی که زنده ماندند فرزند نداشتند و بسیاری از کودکانی که متولد شدند زنده نماندند .

بی رحمی استالین

مدت کوتاهی پس از قحطی، دوران تصفیه های خونین ۳۸-۱۹۳۷ شوروی فرا رسید که طی آن میلیون ها نفر اوکراینی به وسیله پلیس مخفی شوروی ( NKVD) به قتل رسیدند . بعد ها در شهر وینیتسیا (  Vinnytsia) گوری دسته جمعی کشف شد که در آن قریب ۱۰۰۰۰ جسد دفن شده بود . (نیکیتا خروشچف به کنایه می گفت که تصفیه اوکراین «نقص نداشته است» .) کسانی که بین دوره قحطی و دوران تصفیه های حزبی متولد شده بودند در سال ۱۹۸۹ بین ۵۲ تا ۵۷ سال سن داشتند و در واقع نمودار آن سال نشان می دهد که شمار این گروه سنی شدیداً کاهش یافته است . عامل دیگری نیز در عمیق تر کردن فرو رفتگی نمودار مؤثر بوده است و آن این که در اواخر دهه ۱۹۳۰ تعداد مادران بالقوه ای که بتوانند به فکر بچه دار شدن بیفتند بسیار کم بود زیرا زنانی که در آن سال ها در سن فرزنددار شدن بودند عمدتاً فرزندان همان نسلی بودند که جمعیت آن قبلا در اثر جنگ اول و انقلاب روسیه شدیداً کاهش یافته بود .

گذشت زمان

با گذشت زمان ناهنجاری های جمعیت شناختی به خاطره ها می پیوندد . تا پایان قرن ( نمودار سال ۲۰۰۱)  کم بودن تعداد متولدین سال های ۱۹۱۶ یا ۱۹۱۷ (که تا اول ژانویه ۱۹۸۹ میلادی ۷۲ یا ۷۳ ساله بوده اند )  دیگر به تدریج در هرم محو می شود زیرا کسانی که چند سال از آنها پیر تر بودند و در یک دهه قبل ( ۱۹۸۹ ) جمعیتشان بیشتر از آنها بود همه از سن ۹۰ سالگی گذشته اند و بسیاری از آنها مرده اند . در نتیجه فرورفتگی هرم ناپدید می شود و عمل جمعیت نگاری به سوی پایین هرم حرکت می کند تا اثرات حوادث جدید تر را ثبت کند که مهمترین آنها کوچک شدن ناگهانی قاعده هرم در دهه گذشته است .

طویل تر بودن عمر زنان

در هر دو نمودار دیده می شود که دوام عمر زنان از میانسالی به بعد بیش از مردان است . این تفاوت هم طویل تر بودن طبیعی عمر زنان نسبت به مردان را منعکس می کند و هم بازتابی است از کثرت جمعیت پسرانی که در جنگ دوم کشته شدند . اینها پسرانی بودند که از ۱۹۲۵ به بعد متولد و سپس در دهه ۱۹۴۰ سرباز شدند و تعداد زیادی از آنها در جنگ کشته شدند و بنا براین در ۵۶ یا ۵۷ سال بعد یعنی در سال ۲۰۰۱ جای آنها در نمودار خالی می ماند .

جنگ جهانی دوم

عمیق ترین شکافی که در هرم سنی همواره در نیم قرن گذشته دیده می شود شکافی است که در اثر ویرانگری سال های آخر جنگ ایجاد شده است . بین سال ۱۹۴۳ تا ۱۹۴۵ تعداد کودکانی که در اوکراین متولد شدند نسبت به گذشته بسیار اندک بود و بسیاری از همان تعداد اندک نیز در دوره شیرخواری از بین رفتند . آنها که زنده ماندند تا سال ۲۰۰۱ دیگر به اواسط دهه پنجاه عمر خود رسیده بودند اما تعداد آنها بسیار کم تر از کسانی بود که چند سال قبل از آنها به دنیا آمده بودند .

پژواک جمعیت شناختی

کمبود جمعیت نسل بچه های متولد جنگ جهانی دوم در کم بودن تعداد بچه هایی که خود این افراد در دو سه دهه بعد تولید کرده اند پژواک می یابد . تعداد بچه های جنگ جهانی دهه ۱۹۴۰ چنان اندک بود که تعداد فرزندان خود آنها _ که در اواخر دهه ۱۹۶۰ به دنیا آمده و در سال ۱۹۸۹ به سال های آخر نوجوانی و یا اوایل دهه ۲۰ زندگی خود رسیده بودند _ نیز بالنسبه ناچیز بود .

ضربه دوران انتقال

بحران اقتصادی و اجتماعی طولانی و عمیقی که در دوران انتقالی پس از سقوط کمونیسم گریبان اوکراین را گرفته است به سقوط مجدد میزان باروری و باریک شدن شدید قاعده هرم سنی انجامیده است . بسیاری از زنان امیدی به آینده ندارند و می گویند مایل نیستند در جهانی که با آینده ای چنین پریشان روبه روست فرزند بیاورند. طبق پیش بینی های به عمل آمده ساختار سنی جمعیت کشور موجب قارچی شکل شدن هرم سنی جمعیت خواهد شد و این یعنی پیر شدن یک ملت و افزایش نسبت افراد مسن به افرادی که در سن کاری هستند .

World Watch Magazine, Jul-Aug.2003