زن منتظر در عصر غیبت مسئولیت هایی در قبال امام زمان علیه السلام دارد. زنان، بخش عمده یک جامعه را تشکیل داده و با توجه به نقش های خاص شان در عرصه خانواده و جامعه، توجه به هر گونه برنامه ریزی ترویج فرهنگ مهدوی، لازم و ضروری است. اینکه جایگاه و تکالیف زنان منتظر در جامعه چیست؟ برای رسیدن به این پرسش از گردآوری منابع و متون دسته اول که مبتنی بر توصیف و تحلیل داده ها است، استفاده شده است. مطابق یافته هایی که خداوند در مورد زن گفته و در روایات بیان شده است وی میتواند، در جامعه اسلامی با ترویج و تبلیغ هرچه بیشتر دین، خودباوری و معنویت را در بین سایر زنان تقویت نمایند و به آنان یادآوری کنند که زن منتظر همان زن مسلمان و باایمانی است که حقیقت اسلام را دریافته و به آن عمل میکند؛ یعنی در عین حال با معرفت و اعتقاد کامل زمینه را برای ظهور مهیا میسازد و در عرصه اجتماع با امر به معروف و نهی از منکر زمینه ظهور را فراهم آورد.

منبع : فصلنامه مطالعات و تحقیقات در علوم رفتاری، تابستان 1401 - شماره 11 , شهبازی، آزیتا؛ کریمی نیا، محمّدمهدی؛ انصاری مقدم، مجتبی

مشخصات نویسنده : سطح سه (کارشناسی ارشد) رشته تفسیر و علوم قرآن، حوزه حضرت ولی عصر (عج)، شهر کرمانشاه / استادیار و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، طلبه و پژوهشگر حوزه علمیه قم (نویسنده مسئول) / دانشجوی دکتری تخصصی علوم قرآن و حدیث دانشگاه میبد

مقدمه

یکی از عرصه های مهم و در عین حال نیازمند، فراهم سازی زمینه سازی زنان در عرصه مهدویت است. زیرا زن منتظر در عصر غیبت مسئولیت هایی در قبال امام خود دارد؛ چون بخش عمده یک جامعه را تشکیل داده و با توجه به نقش های خاص شان در عرصه خانواده و جامعه، توجه به هرگونه برنامه ریزی ترویج فرهنگ مهدوی، لازم و ضروری است؛ زیرا هر چه جامعه خود را در راستای جامعه منتظر قرار دهد، بیشتر به مقصود و هدف میرسد.

آیات و روایات فراوانی به جایگاه و مقام زن پرداخته است و کتاب های فراوانی در این باره نوشته اند؛ از جمله کتب تفسیری هم چون المیزان نوشته علامه طباطبایی، بحار الانور نوشته مجلسی، انسان کامل نوشته مطهری و زن منتظر و منتظر پروری نوشته معین الاسلام را می توان نام برد در این مقاله به ارزش زن در اسلام پی می بریم؛ اینکه وظایف فردی همچون خودسازی، تربیت نسل منتظر و در عرصه اجتماع مثل امر به معروف و نهی از منکر دارد.

در نتیجه زن منتظر با ترویج و تبلیغ هرچه بیشتر دین، خودباوری و معنویت را در بین سایر زنان تقویت نمایند و به آنان یادآوری کنند که زن منتظر همان زن مسلمان و باایمانی است که حقیقت اسلام را دریافته و به آن عمل میکند؛ یعنی در عین حال با معرفت و اعتقاد کامل زمینه را برای ظهور مهیا میسازد و در عرصه اجتماع با امر به معروف و نهی از منکر زمینه ظهور را فراهم آورد.

١. وظایف فردی زن منتظر در جامعه منتظر مهدی علیه السلام

حال که زن منتظر در نگاه اول، انگیزه های لازم را برای کسب شناخت ضرورت و اهمیت حضور فعال به عنوان بانویی در خدمت تحقق انتظار دریافت، باید شناخت خویش را در رفتار صحیح و مورد انتظار صاحب الزمان (عج) انجام دهد.

١-١. خودسازی زن منتظر در جامعه منتظر مهدی علیه السلام

زن منتظر به سمت انسان کامل که نزدیک ترین حالت به پروردگار است حرکت می کند. امیال و غرایز را در مسیر رشد قرار میدهد و مسیر زندگی خویش را به سوی انتظار به حرکت در میآورد و از مرحله محب خدا بودن به مرحله محبوب خدا بودن میرسد. زن با ایمان با عفت و حجاب ضمن سلامت جامعه سعی میکند به درجه ای از تکامل برسد و با رعایت ایمان و عمل صالح به خودسازی خود میپردازد؛ زیرا ایمان باید همراه با عمل صالح باشد. نمایانگر این بیان، آیاتی که در آنها حدود ٤٩ بار «اللذین آمنوا» و «عملوا الصالحات» در قرآن کریم همراه هم آمده که این ایمان همراه با باور و اعتقاد قلبی است. قرآن کریم به زیبایی این مرحله را چنین توصیف میکند:

«قالت الأعراب آمنا قل لم تؤمنوا ولکن قولوا أسلمنا و لما یدخل الإیمان فی قلوبکم و إن تطیعوا الله و رسوله لا یلتکم من أعمالکم شیئا ان الله غفور رحیم، (حجرات /١٤)؛

آن اعراب بادیه نشین گفتند: ما ایمان آورده ایم، به آنان بگو: شما هنوز ایمان نیاورده اید، بلکه بگوئید: اسلام آورده ایم و هنوز ایمان در دل های شما وارد نشده است و اگر خدا و رسولش را اطاعت کنید، خداوند ذره ای از اعمال شما کم نمیکند. همانا خداوند آمرزنده مهربان است».

علامه طباطبایی در تفسیر شریف المیزان میفرماید:

«کلمه ایمان به معنای اذعان و تصدیق و لوازم آن است... پس صرف اعتقاد، ایمان نیست مگر آنکه به لوازم آن چیزی که بدان معتقد شده ایم ملتزم شویم وآن را بپذیریم»، (طباطبایی، المیزان، ج ١٥، ص ٤).

ایمان و عمل صالح بدون ولایت ائمه علیهم السلام و بیزاری از دشمنان آنها محقق نخواهد شد. ابو بصیر بیان میکند:

امام صادق (ع) روزی فرمودند: آیا به شما در مورد چیزی خبر ندهم که خداوند عملی از بندگان را بدون آن قبول نمیکند؟ گفتم: آری، فرمود: شهادت به یگانه بودن خدا و این که محمد (ص) بنده او و رسول اوست و اقرار بدان چه خدا به آن امر نموده است یعنی ولایت ما و بیزاری از دشمنان ما، و طمأنینه و تلاش و انتظار قائم را داشتن (مرتضوی، امام خمینی و الگوهای دین شناختی در مسائل زنان، ج ١، ص ١٥٦).

یکی دیگر از راه های پاک سازی درون خویشتن داری و تسلط بر نفس است. افرادی که بر مبنای اخلاق کار می کنند تذکر دهنده درونی دارند خطاهای خویش را می پذیرند و به فکر اصلاح خود و دیگران هستند، به اصولی معتقدند که شاید برای دیگران معقول نباشد، این تسلط به نفس بر شخص توانایی مقاومت در برابر طوفان های هیجانی را می دهد، خداوند متعال در این زمینه می فرماید:

«قد أفلح من زکاها وقد خاب من دساها، (شمس /٩-١٠)؛

هرکس نفس خویش را تزکیه کند به یقین رستگار شده واگر ناامید و محروم گردد آن کس که نفس خود را به گناه آلوده سازد».

امام صادق (ع) در همین سوره به دوران غیبت اعم از زن و مرد میفرماید:

«من سره أن یکون من أصحاب القائم فلینتظر و لیعمل بالورع و محاسن الأخلاق و هو منتظر، فإن مات و قام القائم بعده کان له من الأجر مثل أجر من أدرکه، فجدوا و انتظروا هنیئا لکم أیتها العصابۀ المرحومۀ، (نعمانی، الغیبه، ج ١٢، ص ١٦)؛ هرکه دوست دارد از یاران قائم باشد، پس باید انتظار کشد و در حالی که منتظر است، پارسایی و اخلاق نیک را در پیش گیرد. اگر (با چنین حالتی) از دنیا برود و بعد از مرگ او، قائم قیام کند، همانند اجر کسی را دارد که قائم را درک کند. پس (در کار و عمل) بکوشید و منتظر باشید؛ گوارایتان باد ای جماعت مشمول رحمت».

به همین خاطر این نجوای امام حسن (ع) وجود زن منتظر را فراگرفته و به آن عمل میکند که:

«ای فرزند آدم! وقتی از شکم مادر به دنیا آمده ای در حال سپری کردن عمر خود هستی، پس از این سرمایه استفاده کنید چرا که مؤمن در تهیه زاد و توشه است و کافر در فکر لذت و بهره از این عالم، (مجلسی، بحارالانور، ج ٧٥، ص ١١٢).

او میداند که همان گونه نوع تکلیف یک فرد عالم با یک بازاری ساده فرق دارد. پس تکلیف زن منتظر با زن عادی فرق دارد.

بنابراین منتظرین واقعی همه اعمال و رفتار خویش را مطابق عمل معصومین قرار میدهد و حرکت در مسیر انسان کامل را انجام میدهد یعنی از هرگونه همکاری با ظلم و فساد اجتناب می کند؛ زیرا انتظار می رود الگوی نجابت و حیا و پاکی باشند و از آنان که خود را شیعه زهرا (س) و امت محمد (ص) می دانند، حجاب و عفاف را رعایت کنند وگرنه رضای خدا و رسول و امام زمان (عج) را نمی توانند کسب کنند، (مطهری، انسان کامل، ص ٨١).

٢-١. زن منتظر در جامعه منتظر مهدی علیه السلام و معرفت و شناخت به امام

از جمله ویژگیهای انسان میل فطری او به شناختن حقایق از واقعیت است تا حوادث خلقت را بررسی کند که این میل فطری دارای ابعاد گسترده همراه با سعادت و شقاوت است اینکه شناخت پیدا کنیم که هدف از آفرینش بندگی خداوند است.

خداوند می فرماید:

«ما خلقت الجن والإنس إلا لیعبدون، (ذاریات / ٥٦)؛ و جن و انس را نیافریدم مگر برای آنکه مرا عبادت کنند».

و اساس بندگی شناخت خداوند است این معرفت زمانی به کمال می رسد که پیامبران به ویژه خاتم را بشناسی (صدوق، توحید، ص ٣٤).

در عالم یک خورشید وجود دارد که مظهر کمال الاهی است که هر کسی به اندازه معرفت خویش بهره می برند (مصباح یزدی، مشکات، ص ٢٦٤).

از این رو مهم ترین وظیفه ای که هر شیعه منتظری برعهده دارد شناخت وجود مقدس امام و حجت زمان خویش است چرا که امام او در روی زمین برای هدایت انسان ها از مهمترین وظایف مؤمنان محسوب می شود، به همین دلیل در حدیث آمده است که:

«من مات لا یعرف إمامه مات میتۀ جاهلیۀ، (نعمانی، الغیبه، ص ١٣٠؛ کلینی، اصول کافی، ص ٣٧٧)؛ هرکس بمیرد و امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است».

مؤلف کتاب مکیال المکارم می فرماید: شناخت امام زمان جز به دو امر حاصل نمی گردد: اول شناختن امام به نام و نسب، دوم شناخت صفات و خصائص او و تحصیل این شناخت از اهم واجبات است (موسوی اصفهانی، مکیال المکارم، ج ٢، ص ١٦٧).

نشاط حقیقی هر کس به انس با خداست و حجت خدا راهی است تا انسان به آن انس برسد و باعث تأسی به امام زمان میشود.

حضرت علی(ع) در این باره می فرماید:

«رجال مؤمنون عرفات الله حق معرفته و هم معرفته و هم أنصار المهدی فی آخر الزمان، (صدوق، کمال الدین، ج ٢، ص ٤٢٣)؛ مردان مومنی که خدا را در کمال شایستگی شناخته اند و ایشان یاوران مهدی آخر زمان اند».

یک زن به منزله یک فرد مسلمان و انسانی که در تربیت و ساختن انسان های با معرفت، مؤثر است. باید حضرت زهرا (ع) را الگوی خود قرار دهد؛ چرا که بالاترین و بهترین زن نمونه است که تمام زن ها و مسلمانان از او درس میگیرند (طاهرزاده، بصیرت و انتظار فرج، ص ٩٢).

پیامبر اکرم صل الله علیه و آله و سلم فرمودند:

«یا علی أعجب الناس إیمانا وأعظمهم یقینا قوم یکونون فی آخر الزمان لم یلحقوا النبی وحجب عنهم الحجۀ فآمنوا بسواد علی بیا ض، (مجلسی، بحارالانور، ج ٢١، ص ٣٦٦)؛

ای علی! ایمان آن مردمی شگفت آورتر و یقینشان باعظمت تر است که در آخر زمان خواهند بود. پیامبر را ندیده اند و حجت هم از آنان در پرده [ی غیبت] است و با این حال، به سیاهی ای که بر روی سفیدی است [یعنی قرآن]، ایمان می آورند».

انسان فطرتا کمال جو و در پی یافتن فرد اکمل می باشد معرفت در پی شناخت از محبوب است، خداوند حجتی است برای ما و در سر راه زندگیمان، همان طور که جد گرامی اش فرمود:

«المهدی طاووس اهل الجنۀ، (گلپایگانی، منتخب الاثر، ص ١٨٥)؛ مهدی طاووس اهل بهشت است».

عدم شناخت امام زمان کفر و نفاق و گمراهی است برای شخصی که معرفت الهی صورت گرفته، ولی در پذیرفتن آن کوتاهی کرده است؛ زیرا همه فضیلت ها و ارزش ها در بندگی خدای متعال و محبت امام و ملتزم شدن به آن برمی گردد (سلیمانیان، درسنامه مهدویت، ج ٢، ص ٢٢٤).

٣-١. زن منتظر در جامعه منتظر مهدی علیه السلام و تربیت نسل منتظر

خانواده بهترین محیط برای بروز استعداد زن است، زیرا با توجه به نقش بی بدیل انسان سازی زن که متناسب با قوای جسمی و روحی او در محیط خانواده، مناسب ترین گزینه در بنیان اجتماع است (زیبایی نژاد، درآمدی بر نظام شخصیت زن در اسلام، ص ٨٣).

بنابراین اگر ولایتمداری به ولی خدا از مهمترین ارزش یک فرد است، پس خانواده متولی انتقال آن است، همان رسالتی که در جهان هستی، خالق انسان ها قرار داده شده، معمار انقلاب، حضرت امام خمینی (ره) نیز آن را چنین بیان نموده که:

«همان طور که قرآن انسان ساز میباشد، زن نیز انسان ساز است»، (امام خمینی(ره)، جایگاه و نقش زن در نظام های مختلف، ص ١٤٧).

همچنین بزرگ بانوی اسلام حضرت زهرا (علیها السلام) می فرمایند:

«آن گاه که زن در منزل به امور خانه و تربیت فرزند مشغول است به خدا نزدیک تر میشود»، (دشتی، فرهنگ سخنان حضرت زهرا (علیها السلام)، ص ١٤٦).

زنان شیعه با بهره گیری از آموزه های دینی، آن را به فرزندان منتقل کرده اند، اما در عصر جدید تربیت انسان دیندار از اهمیت بالایی برخوردار است. مادران منتظر باید بدانند یکی از مسئولیت ها تلاش برای تربیت یک نسل ولایی است. چرا که تمامی ارزش دینی، اخلاقی، ملی وغیره در درون خانواده است که شکل میگیرد، و به جامعه منتقل میشود. زیرا ولایتمداری از جمله ارزش ها یی است، که دشمن متوجه آن میشود. او از طریق خانواده وارد میشود که از نسلی به نسل دیگر منتقل میگردد (معین الاسلام، زن منتظر و منتظر پروری، ص ١٢٣).

از این رو رسول گرامی اسلام (ص) به والدین سفارش کردند:

«أدبوا أولادکم علی ثلاث خصال: حب نبیکم، و حب أهل بیته، و قراءة القرآن، (کنتوری، خلاصه عرفات الانوار، ج ٤، ص ٢٥٥)؛ فرزندان خود را بر سه خصلت تربیت کنید: دوست داشتن پیامبرتان، دوست داشتن اهل بیت او و خواندن قرآن».

پس زنان باید این مقام را به منزله یک رسالت الهی که خداوند بر دوش آنها قرار داده است، حفظ کنند و از خداوند در انجام چنین مسئولیت خطیری، یاری بخواهند، با تربیت نسل منتظر زمینه برای ظهور آماده و بر نیروهای توانمند بیفزایند و خود در زمره یاران مهدی در زمان غیبت و رزمندگان راه او باشد. و یاد امام عصر را در محیط خانه زنده نگاه دارد که از کودکی خو بگیرند و رابطه قلبی برقرار نماید و حضور حضرت صاحب را در منزل از کودکی احساس نمایند (معین الاسلام، زن منتظر و منتظر پروری، ص ١٧١).

بر اساس روایت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) میفرمایند:

«کلکم راع فمسؤول عن رعیته، و الرجل راع علی أهل بیته و هو مسؤول عنهم و المرأة راعیة علی بیت بعلها و ولده و هی مسؤولة عنهم، (سیوطی، جامع الصغیر، ص ٩٥؛ محمد محمدی ری شهری، تحکیم خانواده از نگاه قرآن و حدیث، ص ٢٦٤)؛

هر یک از شما که [به گونه ای] سرپرست است، در باره زیردستش بازخواست می شود. مرد، سرپرست خانواده خویش است و در باره آنها از او بازخواست می شود. زن نیز سرپرست خانه شوهر خود و فرزندان اوست و در باره آنها از او سؤال خواهد شد».

زن مسلمان در مقام انتظار با پرداختن به خانواده و تربیت فرزندان مؤثرترین نقش اجتماعی را دارد که با ارائه الگوی برتر از یک زن کامل، هدایتگر سایر زنان گردد، تا دنیا شاهد قدرت عظیم فرهنگی و دینی زنان باشد. بدانند همچنان که زنانی در سقوط پرچمدار هبوط نفس انسانی اند، در معنویت نیز بانوانی مؤمن و با استقامت پاسداری از دین را به عهده داشته و با پرورش فرزندانی که یاور انقلاب مهدوی اند، زمینه را برای تحولی بزرگ فراهم می آورند. زن منتظر با خودسازی و تهذیب نفس به ترتیب فرزندان خود با فرهنگ انتظار به آنان، آگاهی های لازم را در خصوص انتظار و ظهور حضرت حجت (ع) را به ایشان می آموزد تا یاورانی پاک و شجاع برای یاری بقیه الله الاعظم (عج) بپروراند (حیدری، زن انتظار ظهور، ص ٧).

٢. وظایف اجتماعی زن منتظر در جامعه منتظر مهدی علیه السلام

زنان با توجه به مواهب طبیعی خود، باید در جهت سرشت خاص خود تلاش کنند و در راه تکامل بشر به نقش خود که بزرگ تر از نقش مردان است، اهمیت دهند و بیتفاوت از کنار آن نگذرند (مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، ص ١٩٥). زنان به منزلۀ جزئی از اجتماع، باید علاوه بر نقش فردی، به نقش اجتماعی خود نیز توجه داشته باشند و خود را از اجتماع بر کنار ندانند و به صورت دائمی در این عرصه فعالیت کنند، چرا که دین برای انسان، هویت جمعی است و در این رابطه، قرآن کریم یک سلسله وظایف جمعی را مطرح مینماید:

«إنما المؤمنون الذین آمنوا بالله ورسوله وإذا کانوا معه علی أمر جامع لم یذهبوا حتی یستأذنوه» (نور /٦٤)؛

جز این نیست که مؤمنان کسانیاند که به خدا و پیامبرش گرویده اند و هنگامی که با او بر سر کاری اجتماع کرده اند، تا از وی کسب اجازه نکنند، نمیروند».

١-٢. زن منتظر در جامعه منتظر مهدی علیه السلام و امر به معروف ونهی از منکر

یکی از ساز و کارهای مهم برای کاهش ناهنجاری ها در عصر غیبت امر به معروف ونهی از منکر است، منتظر واقعی همواره به این فرضیه مهم اهمیت داده، موجب زنده نگه داشتن ارزش ها و هنجارهای دینی در جامعه می شود. پیامبر اکرم (ص) در حدیثی یکی از وظایف منتظران را اقتدا به آن حضرت بیان کرده، فرموده اند:

« طوبی لمن ادرک قائم اهل بیتی و هو مقتد به قبل قیامه، (مجلسی، بحارالانور، ج ٥٢، ص ١٣٠، حکیمی، خورشید مغرب، ص ٢٧٢)؛

خوشا به حال کسی که زمان حضرت مهدی را درک کند، در حالی که از اقتدا کنندگان به آن امام عصر باشد قبل از قیام».

زن منتظر نمی تواند در قبال جور حاکم ساکت بماند، در طول تاریخ زنان شجاعی بودند که در مقابل ظلم ایستادگی کردند، و حاکم را امر به معروف و نهی از منکر کردند که شاخص ترین نمونه آن حضرت زهرا (ع) است که در مقابل حاکم خود ایستاد و در نهایت او را به ذلت کشاند. و زینب کبری (ع) حتی در حالت اسارت از رسالت کوتاهی نکرد و حاکم زمان خود را رسوا کرد، براساس آیه «ولتکن منکم أمۀ یدعون إلی الخیر ویأمرون بالمعروف وینهون عن المنکر وأولئک هم المفلحون، (آل عمران /١٠٤)؛ در میان شما گروهی هستند که به نیکی فرمان دهند وبه کار شایسته هدایت کنند و آنان رستگارانند».

همچون سدی مستحکم که در مقابل پلیدی بایستد، افراد امت باید دعوت کننده به خیر باشند و مذهب ما اعیان است یعنی اگر ممکن باشد امر به معروف ونهی از منکر کند زیرا از کارهایی است در دین معین شده (هاشمی رفسنجانی، تفسیر راهنما، ج ٢، ص ٥٧٨؛ عاملی، تفسیر عاملی، ج ٢، ص ١٧٦).

انجام این فریضه باعث محکم شدن و تعادل در اجتماع میشود زیرا ناهنجاری جامعه را به خطر میاندازد و موجب نابودی میشود زیرا دشمنان در تلاش تخریب فرهنگ مهدویت هستند و باید زنان از روی بصیرت و آگاهی همچون سربازی جان فدا، از مهدویت دفاع کنند خداوند متعال در قرآن کریم در سوره اعراف به زیبایی بیان می فرماید:

«و اسألهم عن القریۀ التی کانت حاضرة البحر إذ یعدون فی السبت إذ تأتیهم حیتانهم یوم سبتهم شرعا و یوم لا یسبتون لا تأتیهم کذالک نبلوهم بما کانوا یفسقون. و إذ قالت أمة منهم لم تعظون قوما الله مهلکهم أو معذبهم عذابا شدیدا قالوا معذرة إلی ربکم و لعلهم یتقون. فلما نسوا ما ذکروا به أنجینا الذین ینهون عن السوء و أخذنا الذین ظلموا بعذاب بئیس بما کانوا یفسقون. فلما عتوا عن ما نهوا عنه قلنا لهم کونوا قردة خاسئین، (اعراف /١٦٣ -١٦٦)؛

و (ای پیامبر!) از آنان درباره ی (مردم) آن آبادی که کنار دریا بود سؤال کن! آنگاه که (به قانون،) در روز شنبه تجاوز میکردند، هنگامی که روز تعطیل (شنبه)، ماهیها (به روی آب در) کناره های دریا نزد آنان میآمدند، و(لی) روزی که تعطیل نبودند، ماهیان آشکار نمیشدند. ما این گونه آنان را به خاطر تجاوز و فسقشان آزمایش میکردیم؛ و (به یاد آور) زمانی که گروهی از آنان (بنیاسرائیل، به گروه دیگر که نهی از منکر میکردند) گفتند: چرا شما قومی را موعظه میکنید که خدا هلاک کننده ی ایشان است، یا عذاب کننده ی آنان بر عذابی سخت است ؟ گفتند: برای آن که عذری باشد نزد پروردگارتان و شاید آنها نیز تقوا پیشه کنند؛ پس چون تذکری را که به آنان داده شده بود فراموش کردند، کسانی را که نهی از منکر میکردند نجات دادیم و ستمگران را به سزای نافرمانی که همواره انجام میدادند، به عذابی سخت گرفتیم؛ پس چون از آنچه نهی شده بودند تجاوز کردند، به آنان گفتیم: به شکل میمون های طرد شده درآیید».

بعضی از مردم قوم بنی اسرائیل، روستای ساحلی که از صید کردن در روز شنبه منع شده بودن، نهی از منکر نکرده بودند سکوت کردند و حتی کسانی هم که حرف می زدند اعتراض کردند و این سبب نابودی شد (ربانی خوارسانی، بررسی کارکردهای اجتماعی، ص ٧٦).

زنان نقش ویژه ایی در این آموزه ها دارند و به همین خاطر باید به آن جهت کاربردی بدهند زیرا علاوه بر اینکه جامعه را از آسیب انحرافات حفظ میکنند بلکه زمینه ظهور را فراهم و اینکه هر بنده ایی که به هر میزان در مسیر امر به معروف ونهی از منکر تلاش کند می تواند درجه ای از درجات بی پایان تخلق به اخلاق الله کسب نماید (معین الاسلام، رسالت های زن منتظر و زن پروری، ص ١٧١).

علاوه بر این در عصر کنونی، که هر روز شاهد زنانی بدحجاب با قیافه ای غربی زده که آگاهانه یا از روی نادانی به ترویج و اشاعه فرهنگ مبتذل بیگانه می پردازند و در ملأ عام ظاهر گشته و جوانان را به سوی پرتگاه های سقوط می کشانند، زنان مؤمن منتظر با پرداختن به امر معروف و نهی از منکر از فساد جامعه جلوگیری نمایند، (حیدری، زن انتظار ظهور، ص ٦).

٢-٢. زن منتظر در جامعه منتظر مهدی علیه السلام و حضور آگاهانه در اجتماع

یکی از مهم ترین وظایف، آمادگی دائمی و راستین است. از اموری که باعث رغبت همه میشود معرفت اجتماعی و دائمی بودن در عرصه ظهور که ابعاد مختلفی دارد: ازجمله پارسایی، آمادگی نظامی، فکری و فرهنگی اما آنچه مورد نظر است این حضور باید در تمام ابعاد باشد و همه زنان باید یکدیگر را یاری کنند که در این زمینه قرآن کریم می فرماید:

«یا أیها الذین آمنوا اصبروا وصابروا ورابطوا واتقوا الله لعلکم تفلحون، (آل عمران / ٢٠٠)؛

ای کسانی که إیمان آورده اید صبر کنید ویکدیگر را به صبر وادارید و خدا ترسی را پیشه سازید باشد که رستگار شوید».

محمد بن ابراهیم نعمانی بیان میکند: خبرمان داد علی بن احمد (نیدیحی) از عبید [الله] بن موسی (علوی عباسی) از هارون بن مسلم، از قاسم بن عروه، از برید بن معاویه ی عجلی، از حضرت ابو جعفر محمد بن علی باقر (ع) در باره فرموده ی خداوند:

«ای کسانی که ایمان آورده اید صبر کنید ویکدیگر را به صبر وادارید و بپیوندید»، فرمود: «بر ادای فرایض صبر کنید وبا دشمنتان پایداری کنید و به امامتان بپیوندید»، (نعمانی، الغیبه، ص ١٠٥).

امام باقر علیه السلام در رابطه با این آیه فرمود:

«إصبروا علی أداء الفرائض و صابروا عدوکم و رابطوا إمامکم المنتظر (علیه السلام)، (نعمانی، الغیبه، ص ١٩٩)؛

برانجام واجبات شکیبایی کنید و برابر دشمنان یک دیگر را کمک کنید و برای یاری پیشوایان منتظر همواره آمادگی خود را حفظ کنید».

شیعیان به صورت عملی آمادگی داشته باشند در زنده نگهداشتن اعتقاد به انتظار و تلاش برای ظهور، که در زیارت چنین آمده:

«و نصرتی لکم معدة، (شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، زیارت اربعین)؛ همیشه آماده یاری شما هستیم».

امام خمینی (ره) در خصوص آماده باش همیشگی و همه جانبه می فرماید:

«ما باید خودمان را برای ظهور آماده کنیم برای اینکه اگر موفق به زیارت شدیم روسفید باشیم به همین خاطر تمام دستگاه ها و مردم باید حضور دائمی و آمادگی داشته باشند، (خمینی، صحیفه نور، ج ١٣، ص ٢٠٧).

در آیات قرآن مومنین راستین را افرادی می داند که علاوه بر اعتقاد به خدا و رسول، در امور اجتماعی شرکت کنند و بدون اجازه از رهبر از حضور در اجتماع خودداری نمیکنند. نشانگر آن بیان (الذین آمنوا) همه را شامل می گردد اعم از زن و مرد را در بر می گیرد و زنان نقش اساسی دارند که بر حضور دائمی آنان تأکید میکند، (جوادی آملی، زن در آیینه جلال و جمال، ص ١٢٣).

خداوند در قرآن کریم می فرماید:

«یا أیها الذین آمنوا لا یحل لکم أن ترثوا النساء کرها و لا تعضلوهن لتذهبوا ببعض ما آتیتموهن إلا أن یأتین بفاحشۀ مبینۀ و عاشروهن بالمعروف فإن کرهتموهن فعسی أن تکرهوا شیئا و یجعل الله فیه خیرا کثیر، (نساء/ ١٩)؛

ای کسانی که ایمان آورده اید! برای شما حلال نیست که زنان را به اکراه به ارث برید و بر آنان سخت نگیرید تا بعضی از آنچه را به آنان بخشیده اید، خود ببرید، مگر آنکه مرتکب فحشاء آشکار شوند و با آنان به نیکویی رفتار کنید و اگر از همسرانتان خوشتان نیامد چه بسا شما چیزی را خوش نداشته باشید، ولی خداوند، خیر فراوان در آن قرار داده باشد».

برخی از مفسرین این آیه را نیز دلیل برجواز حضور زن در اجتماع دانسته اند. در این بخش قرآن می فرماید: با زنها معاشرت نیک داشته باشید و زن را همچون مرد بدانید و اگر خوشایندتان نیست که آنها در مجامع تان شرکت کنند این کار ناخوشایند را بکنید چرا که ممکن است خیر فراوانی در آن باشد" (آملی، زن در آینه جلال و جمال، ص ٣٦٩).

به نمونه هایی از زنان که حضورشان در اجتماع به صورت عفیف و با حیاء مؤثر بوده است از جمله:

جریان حضور سوده در بارگاه معاویه نیزاز اهمیت این حضور قاعده مند زن در اجتماع می باشد. او دختر عماربن اسک همدانی بعد از رحلت علی بن ابیطالب، به عزم شکایت به دربار امویان رفت و با معاویه سخن گفت. وقتی معاویه این بانو را شناخت گفت تو همان نیستی که در تشجیع برادرانت در جنگی که علی بن ابیطالب بر علیه امویان داشت شعر انشا می کردی و آنها را تحریک می کردی سوده گفت:

دع عنک تذکار ما قد نسی مات الرأس؛ یعنی گذشته ها را رها کن. آنکه رهبر این گروه بود رحلت کرده است و اثری دیگر از آنها نیست. معاویه گفت جریان برادرت یک جریان کوچکی نبود او جزء سلحشوران نام آور جنگ علوی بود و تو باید از راه فرهنگی، سیاسی و اقتصادی شکل فعالیت کنی، در این صورت زنان در سرشت خاص خود بکوشند و در تکامل بشر به نقش خود بی تفاوت نگذرند و خود را از اجتماع برکنار نداند بلکه به صورت حضور دائمی آماده باش همیشگی به تلاش ادامه دهند (مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، ص ١٨٥).

٣. آسیب شناسی جامعه منتظر و مقابله با آن

اندیشه و فرهنگ مهدویت با توجه به گستره تاثیرگذاری آن، با دشمن های فراوانی روبه رو است. از جمله فعالیت های گسترده دشمن برای ایجاد فساد در جامعه اسلامی و از بین بردن فرهنگ انتظار، موجب میشود که زن منتظر علاوه بر شناخت آسیب ها باید راه مقابله با فرهنگ مهدویت را انجام دهد (رضوانی، وظایف ما در عصر غیبت، ص ٦٤).

عواملی چون جهل و بی اطلاعی نسبت به مهدویت، تعصبات بی جا، شهوترانی وغیره میتواند از عوامل ستیز و مقابله با فرهنگ مهدویت باشد. برای روشن شدن انحرافات باید اول معنای انتظار را فهمید، «انتظار» یعنی درنگ در امور، نگهبانی، چشم به راه بودن و امید داشتن به آینده است (مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج ١٢، ص ١٦٦).

تاکنون معلوم شده در نگاه های انحرافی به انتظار به وضع موجود قانع بودند و برای وضع بهتر تلاش نکرده اند و این به خاطر بی مسئولیتی افراد است. در روایت رسول اکرم (ص) در توصیف منتظران که کارگشا است می فرماید: «فیوطئون للمهدی سلطانه، (مجلسی، بحار الانوار، ج ٥١، ص ٨٧؛ محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج ٢، ص ٥٦٨)؛ منتظران و یاوران مهدی برای سلطنت مهدی زمینه سازی می کنند».

امام صادق (علیه السلام) می فرماید:

«یا أبا بصیر، طوبی لشیعة قائمنا المنتظرین لظهوره فی غیبته، و المطیعین له فی ظهوره، اولئک أولیاء الله الذین لا خوف علیهم و لا هم یحزنون، (صدوق، کمال الدین و اتمام النعمه، ص ٣٥٧)؛

امام صادق علیه السلام: ای ابو بصیر! خوشا به حال شیعیان قائم ما که در زمان غیبت او منتظر ظهورش هستند و در زمان ظهورش فرمانبردار اویند. اینان دوستان خدایند که بر آنان نه بیمی است و نه اندوهگین می شوند».

از دیگر انحرافات همچون مکان استقرار حضرت، وضعیت ازدواج، تعداد فرزندان و غیره می توان اشاره کرد و بعضی ها به محض بروز حادثه آن را به نزدیک بودن ظهور حمل می کند و این باعث ناامیدی مردم می شود و موجب انجام گناهان، یکی دیگر از آسیب های مهدویت عده ای همه چیز را در ملاقات ایشان میبینند و در صورت عدم وجود ملاقات نسبت به اعتقاد مهدویت بدبین میشوند و متوجه نیستند که اگر وظایف خود را به درستی انجام دهند حضرت خود به ملاقات آنها می آید و اینکه تحقق این جهان بدون ایمان مستحکم و اعمال صالح امکان پذیر نیست و این افراد با ایمان میتوانند نوید زندگی بدهند و از ظلم و انحرافات دوری کنند (مکارم شیرازی، حکومت جهانی مهدی، ص ١٠٢).

برخی از منحرفین فکر می کنند چون امام را شناختن نیازی به انجام واجبات و وظائف نیست و بعضی ها آن حضرت را وسیله رسیدن به منافع می دانند. غافل از اینکه در روایتی آمده است:

کسی که منتظر ظهور باشد مانند کسی که در راه خدا در خون خود غوطه ور است (صدوق، کمال الدین و اتمام النعمه، ص ٦٤٥).

زن منتظر علاوه بر اینکه خودش را از آسیب های مهدویت حفظ کند بلکه باید به خانواده و اجتماع دقت کند و به اصلاح آنها بکوشد (معین الاسلام، زن منتظر و منتظر پروری، ص ١٨٠).

امام موسی کاظم (ع) می فرمایند:

«یا أبا بصیر، طوبی لشیعۀ قائمنا المنتظرین لظهوره فی غیبته، و المطیعین له فی ظهوره، اولئک أولیاء الله الذین لا خوف علیهم و لا هم یحزنون، (حر عاملی، وسائل الشیعه، ج ١، ص ١٩٥)؛ ای ابو بصیر! خوشا به حال شیعیان قائم ما که در زمان غیبت او منتظر ظهورش هستند و در زمان ظهورش فرمانبردار اویند. اینان دوستان خدایند که بر آنان نه بیمی است و نه اندوهگین می شوند».

هرکسی اسبی را به انتظار امر ما نگه دارد و به سبب آن دشمنان را خشمگین سازد خداوند روزیش را فراخ گرداند و به او شرح صدر دهد، او را به آرزویش برساند و در رسیدن به خواسته هایش یاری کند و به همین دلیل است که در گذشته منتظرینی وجود داشته اند که همواره با خود سلاح و اسبی داشتند که آن را برای در رکاب امام زمان (عج) بودن تهیه کرده بودند».

از آن جا که آمادگی رزمی و نظامی، بیشتر با روحیه مردان سازگاری دارد و زنان از این نظر دورند، باید به گونه ای دیگر که موجب رضای خدا و امام زمان باشد برای قیام حضرت بقیه الله کسب آمادگی کنند. که زنان باایمان و عفیف با خوب شوهرداری کردن و تربیت فرزندان شجاع و سلحشور یاران باوفایی برای امام (ع) تربیت و تحویل جامعه دهند و با تبلیغ فرهنگ انتظار و دادن روحیه یاری گری امام عصر (ع) به مردان و کسب علم و دانش باشند (حیدری، زن انتظار ظهور، ص ٧).

نتیجه گیری

در نتیجه پیشنهاد و راهکارهایی جهت ترویج فرهنگ مهدوی در جامعه ارائه میشود:

١. اطلاع رسانی در معرفت امام زمان و آگاه سازی افراد، به خصوص زنان از طریق وسایل ارتباط جمعی، مثل سایت مخصوص زنان و انتظار برای بررسی بیشتر نقش زنان در زمینه سازی و گسترش آن از طریق رادیو، تلویزیون، پیام های کوتاه.

٢. فرهنگ سازی انتظار؛ به گونه ای که جامعه، نشانه ای از انتظار فرج داشته باشد. از قبیل تابلوهای تبلیغاتی به خصوص پیام های دینی از طریق صدا و سیما به صورت مداوم، به گونه ای که انتظار برای مردم امری مأنوس گردد و به جای تشویق زنان به اسراف و تجمل گرایی، متمایل به قناعت و فرهنگ اسلامی گردند.

٣. مراکز علمی، حوزه های علمیه، آموزش و پرورش هر کدام در سطح خود به انتشار آموزه های فرهنگ مهدویت بپردازند، تا مردم به طور مستمر در طول سال، ماه و هفته و ایام و اعیاد اسلامی با پیام های جدید قرآنی، اسلامی و مهدوی روبه رو شوند.

٤. توجه دادن به غیبت امام زمان و عوارض آن؛ بر خلاف تبلیغات رسانه های غربی که ظهور امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف را همراه با قتل و غارت نشان میدهند، حقایق غیبت و عوارض آن برای مردم بیان شود و به جای آن، رفاه و امنیت مهدوی، خصوصا امنیت و آرامش روانی زنان مطرح شود تا رغبت افراد به انتظار و زمینه سازی بیشتر گردد.

منابع

* قرآن کریم

* نهج البلاغه، سیدرضی، ترجمه محمددشتی، بی تا.

١- جوادی آملی، عبدالله (١٣٨٨)، زن در آیینه جلال و جمال، قم: نشر اسرا.

٢- حکیمی، محمد رضا (١٣٨٨)، خورشید مغرب، قم: ایرانسال.

٣- حیدری، ارغوان (١٣٨٢)، زن انتظار ظهور، ماهنامه شمیم یاس.

٤- حرعاملی، محمدبن حسن (١٣٨٨)، وسائل الشیعه، قم: انتشارات جامعه مدرسین.

٥- خمینی، روح الله (بی تا)، جایگاه و نقش زنان در نظام های مختلف، تهران: دفتر پژوهش اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی.

٦- خمینی، روح الله (١٣٧٩)، صحیفه نور، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

٧-خسروانی، علی رضا (١٣٩٠)، تفسیر خسروی، تهران: انتشارات اسلامیت.

٨- خارسانی،

٩-دشتی، محمد(بی تا)، فرهنگ سخنان حضرت زهرا، سازمان تبلیغات اسلامی.

١٠- رضوانی، علی اصغر(١٣٨٥)، وظایف ما در عصر غیبت، قم: انتشارات مسجد مقدس جمکران.

١١- زیبایی نژاد، محمد رضا و محمد دقیق سبحانی(١٣٨٥)، درآمدی بر نظام شخصیت زن در اسلام، قم: دفتر مطالعات و تحقیقات زنان.

١٢- سلیمانیان، خدامراد(١٣٨٣)، درسنامه مهدویت، قم: دفتر بنیاد فرهنگی مهدی.

١٣- سیوطی، جلال الدین (١٣٨٠)، الاتقان فی علوم القرآن، تهران: نشر کبیر.

١٤- صدوق، محمدبن علی بن بابویه (١٣٨٠)، کمال الدین و اتمام النعمه، قم: دارالحدیث.

١٥-صدوق، محمد بن علی بن بابویه (١٣٩٨)، توحید، قم: انتشارات جامعه مدرسین.

١٦-طاهرزاده، اصغر (١٣٩٠)، بصیرت و انتظار فرج، اصفهانی:لب المیزان.

١٧-طباطبایی، محمد حسین (١٣٩٠)، تفسیرالمیزان، قم: -انتشارات جامعه مدرسین.

١٨-طبرسی، فضل بن حسن (١٣٦٠)، مجمع البیان، تهران: انتشارات فراهانی.

١٩ -عاملی، ابراهیم (١٣٦٠)، تفسیر عاملی، تهران: انتشارات صدوق.

٢٠- کلینی، محمدبن یعقوب (١٤١٤)، اصول کافی، بیروت، قم: دارالتعاریف للمطبوعات.

٢١-کنتوری، حامد حسین بن محمد قلی(١٣٨٣)، خلاصه عبقات الانوار، نشر بنا.

٢٢-گلپایگانی، صافی(١٤١٩)، منتخب الاثر، قم: السیده معصومه.

٢٣- مطهری، مرتضی (١٣٧٠)، انسان کامل، تهران: صدرا.

٢٤- ----------،(١٣٧٠)، نظام حقوق زن در اسلام، تهران: صدرا.

٢٥ - مجلسی، محمد باقر(١٣٧٤)، بحارالانور، تهران: کتاب فروشی اسلامیت.

٢٦-مکارم شیرازی، ناصر(١٣٨٧)، حکومت جهانی حضرت مهدی.

٢٧-مصطفوی، حسن (١٤١٧)،التحقیق فی کلمات القرآن کریم، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

٢٨- محمدی ری شهری،محمد(١٣٧٧)، میزان الحکمه، قم: دارالحدیث.

٢٩-مصباح یزدی، محمد تقی (١٣٩٦)، مشکات، قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).

٣٠-موسوی اصفهانی، محمد تقی (١٣٦٣)، مکیال المکارم، تهران: انتشارات بدر.

٣١-مرتضوی، سید ضیاء(١٣٧٨)، امام خمینی و الگوهای دین شناختی در مسائل زنان، قم: نشر و چاپ دفتر تبلیغات اسلامی.

٣٢- معین الاسلام، مریم (١٣٨٨)، زن و منتظر پروری، قم: مریم معین الاسلام.

٣٣- نعمانی، محمد بن ابراهیم بن جعفر(١٣٧٦)، الغیبه.

٣٤ -هاشمی رفسنجانی، اکبر(١٣٨٦)، تفسیر راهنما، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.