دهه سی شمسی دورانی از رشد سریع و بی‌سابقه جمعیت در شهر تهران بود. این رشد که عمدتاً ناشی از مهاجرت گسترده از سایر نقاط ایران به پایتخت بود، پیامدهای متعددی در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی به دنبال داشت.

ریشه‌های مهاجرت به تهران

عوامل متعددی در مهاجرت گسترده به تهران در این دوره نقش داشتند:

• تمرکز امور اقتصادی و سیاسی در پایتخت: تهران به عنوان مرکز ثقل سیاسی و اقتصادی کشور، فرصت‌های شغلی و رفاهی بیشتری را در مقایسه با سایر نقاط ایران ارائه می‌کرد.
• بحران اقتصادی در برخی مناطق: خشکسالی، قحطی و بیکاری در برخی مناطق روستایی، مردم را به جستجوی زندگی بهتر در شهرها و به خصوص در پایتخت سوق می‌داد.
• جنگ جهانی دوم: ناامنی و بی‌ثباتی در دوران جنگ جهانی دوم، بسیاری از مردم را به پناهگاه امن‌تری مانند تهران رهنمون می‌شد.
• اصلاحات ارضی: اصلاحات ارضی در زمان شاه، برخی از کشاورزان را از زمین‌های خود محروم کرد و آنها را به مهاجرت به شهرها وادار کرد.
   

پیامدهای مهاجرت گسترده

رشد سریع جمعیت در تهران، چالش‌های متعددی را به وجود آورد:

• کمبود مسکن: تقاضای زیاد برای مسکن، منجر به افزایش قیمت‌ها و تراکم جمعیت در مناطق مختلف شهر شد.
• مشکلات زیرساختی: کمبود آب، برق، فاضلاب و سایر خدمات شهری، به خصوص در مناطق حاشیه‌ای شهر، به مشکلی جدی تبدیل شد.
• افزایش بیکاری: با وجود فرصت‌های شغلی بیشتر در تهران، مهاجرت گسترده به افزایش رقابت برای شغل و در نهایت بیکاری منجر شد.
• رشد ناآرامی‌های اجتماعی: نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی، نارضایتی و ناآرامی‌های اجتماعی را در شهر افزایش داد.

راه‌حل‌های اتخاذ شده

در دهه سی شمسی، دولت برای مقابله با مشکلات ناشی از مهاجرت گسترده به تهران، اقداماتی انجام داد:

• سیاست عدم تمرکز: دولت تلاش کرد تا با تمرکززدایی از امور اداری و اقتصادی، از مهاجرت به تهران جلوگیری کند.
• انتقال برخی از نهادهای دولتی به شهرستان‌ها: جابه‌جایی برخی از ادارات دولتی به شهرهای دیگر، بخشی از جمعیت را از تهران خارج کرد.
• محدودیت در اعزام کارمندان دولتی به تهران: برای جلوگیری از افزایش جمعیت اداری در تهران، محدودیت‌هایی برای انتقال کارمندان به پایتخت اعمال شد.
• مطالعه تجارب کشورهای دیگر: دولت از تجارب سایر کشورها در زمینه کنترل مهاجرت به پایتخت استفاده کرد.

جمع‌بندی

گسترش بی‌رویه شهر تهران در دهه سی شمسی، پدیده‌ای پیچیده با ریشه‌های عمیق در ساختار اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ایران بود. راه‌حل‌های اتخاذ شده توسط دولت در آن زمان، تا حدی در مهار این پدیده موفق بود، اما این مشکل تا به امروز نیز به عنوان یکی از چالش‌های اصلی کلان‌شهر تهران باقی مانده است.