در باور عموم، شاید کاشان، مشهد، شیراز و چند شهر دیگر را خاستگاه اصلی قالیبافی در ایران بدانند. اما باستان‌شناسان و پژوهشگران فرش، گره‌ای دیگر از این داستان کهن را در دل خاک تهران گشوده‌اند. شواهد و یافته‌های ارزشمند از کاوش‌های باستان‌شناسی در تپه قیطریه، گواه بر سابقه‌ای چند هزار ساله قالیبافی در پایتخت ایران دارد.

کاوش در اعماق زمان:

سفر به تاریخ قالیبافی در تهران، ما را به بیش از 3 هزار سال پیش می‌برد. جایی در دل تهران باستان و در محدوده تپه قیطریه که امروزه یکی از محله‌های شمالی شهر است. حدود 5 دهه پیش، گروهی از باستان‌شناسان زبده به سرپرستی "سیف‌الله کامفرمهر" نخستین کاوش‌ها را در این تپه باستانی آغاز کردند.

حاصل این کاوش‌ها، گنجینه‌ای شگفت‌انگیز از رازهای تمدنی غنی در این منطقه بود. 350 گور دسته‌جمعی با انبوهی از ظروف و اشیای سفالی و مفرغی در کنار اسکلت مردگان 3 هزار ساله، حکایتی از عصر آهن را بازگو می‌کردند.

ظروف سفالی، حکایتگر زندگی:

در میان 2500 ظرف سفالی، مفرغی و... که از زیر خروارها خاک بیرون کشیده شدند، ردپای سبک زندگی و کسب و کار ساکنان آن دوران به وضوح قابل مشاهده بود.

ظروف سفالی با دهانه کوچک که در برابر حرارت مقاوم بودند، احتمالاً برای گرم نگه داشتن غذا استفاده می‌شدند. نقوش شاخه زیتون روی بدنه ظروف نیز نشان از کشت این محصول در آن منطقه داشت.

اما کشف ارزشمند دیگری که مهر تأییدی بر سابقه قالیبافی در تهران بود، ابزار و آلات بافت فرش در میان اشیای تدفین شده در گورها بود.

قلاب‌های بافندگی، شاهدان خاموش:

تورج ژوله، کارشناس حوزه فرش، در توصیف این ابزار کهن می‌گوید: "قلاب‌های بافندگی امروزی شبیه چاقویی با برجستگی در انتها هستند که آنها را از ابزارهایی مثل کاردک متمایز می‌کند. قلاب‌های کشف شده در تپه قیطریه با وجود قدمت چند هزار ساله، از همین ساختار برخوردار بودند."
 

سندی از 3 هزار سال پیش:

با استناد به این یافته‌ها، می‌توان پیشینه‌ای چندهزارساله برای قالیبافی در تهران در نظر گرفت. ژوله با اشاره به کتاب "پژوهش باستان‌شناسی در زیراندازبافی ایران" می‌گوید: "در این کتاب به صراحت از کشف ابزارهای قالیبافی در کاوش‌های تپه قیطریه با قدمت بین 800 تا 1300 سال قبل از میلاد مسیح(ع) سخن رفته است.

این موضوع نشان می‌دهد که سابقه قالیبافی در تهران به 3 هزار سال یا حتی بیشتر از آن می‌رسد. نکته قابل توجه این است که این یافته‌ها نه از بافت نمد یا گلیم، بلکه از قالی با مشخصات خاص آن یعنی گره، پرز و... حکایت دارد."

پایانی بر یک تصور غلط:

کاوش‌های تپه قیطریه، دریچه‌ای نو به سوی تاریخ قالیبافی در ایران گشوده و تصور رایج مبنی بر عدم سابقه این هنر در پایتخت را به چالش کشیده است.

این یافته‌ها نشان می‌دهد که تهران نیز در زمره خاستگاه‌های اولیه قالیبافی در ایران بوده و این هنر اصیل، ریشه در اعماق تاریخ و فرهنگ این مرز و بوم دارد.