در میان سقاخانه‌های کهن و تاریخی شهر تهران، سقاخانه مسجد رضاقلی‌خان جایگاهی ویژه دارد و از شهرت و داستان‌های بسیاری برخوردار است.

بر اساس گفته‌های "علیرضا عسگری"، پژوهشگر سقاخانه‌ها، بانی این بنا، "رضاقلی‌خان هدایت" بود. او از رجال ادیب و فرهیخته عصر قاجار و ناظم مدرسه دارالفنون به شمار می‌رفت.

آغاز ساخت سقاخانه:

داستان ساخت این سقاخانه با بنای تکیه‌ای در آن محل آغاز شد. عسگری در شرح این واقعه می‌گوید: "رضاقلی‌خان هدایت که از اهالی محله چال‌میدان و از شخصیت‌های دوره ناصرالدین شاه بود، به واسطه موقعیت شغلی و اجتماعی خود، مورد توجه عام و خاص بود."

او در ادامه می‌افزاید: "هدایت با هدف ایجاد مکانی برای عزاداری در ایام محرم، در محل زندگی خود تکیه‌ای بنا کرد و آن را وقف امور عام المنفعه نمود. این اقدام نیکو، موجب شد تا نام کوچه و تکیه به احترام او به "رضاقلی‌خان" تغییر یابد.

علاوه بر تکیه، هدایت با نیت ثواب دنیوی و اخروی، مسجد، سقاخانه و آب‌انباری نیز در آن محل احداث کرد."

زندگی‌نامه رضاقلی‌خان هدایت:

هدایت در ابتدا در خدمت "محمدمهدی خان شحنه" به تحصیل علم پرداخت و در جوانی به ملازمت شاهزاده فرمانفرما و فرزندان او درآمد و مورد حمایت و عنایت ایشان قرار گرفت.

او از سنین پایین به سرودن شعر روی آورد و در زمان سفر فتحعلی شاه به شیراز، مورد توجه وی قرار گرفت و لقب "ملک‌الشعرایی" را پس از درگذشت فتحعلی خان صبا دریافت کرد.

هدایت پس از مرگ فتحعلی شاه به ندیمی نواب فیروز میرزا منصوب شد و دو سال بعد با انتصاب فیروز میرزا به حکومت کرمان، به همراه او به آن دیار عزیمت کرد.

در سال 1254 هجری شمسی، از سوی فرمانفرمای فارس به تهران فرستاده شد و در شمار مقربان و ملازمان ناصرالدین شاه درآمد و تربیت عباس میرزا را نیز به عهده گرفت.

هدایت پس از درگذشت محمد شاه، در مراسم استقبال از ناصرالدین شاه که از تبریز عازم تهران بود، حضور یافت و به خدمتگزاری گماشته شد.

اما به دلایلی از این خدمت استعفا کرد و به گوشه عزلت فرو رفت. مدتی بعد مجددا مورد توجه قرار گرفت و به سفارت خوارزم اعزام شد.

پس از بازگشت از این سفر، ریاست و نظامت مدرسه دارالفنون به او واگذار شد.

سرنوشت سقاخانه در دوره پهلوی:

به گفته عسگری، در دوره پهلوی اول و در جریان نوسازی و مدرن‌سازی تهران، برای احداث خیابان و جدول در محله سیروس، بخشی از تکیه، مسجد و سقاخانه رضاقلی‌خان تخریب شد.

امروزه تنها بخش کوچکی از تکیه و یک تابلوی نمادین از سقاخانه، از موقوفات این نیکوکار و ادیب برجسته باقی مانده است.

تکیه رضاقلی‌خان:

این تکیه در "راسته سرچشمه" که دومین گذر طولانی محله اودلاجان بود، قرار داشت. اهالی محل هر ساله در ایام عزاداری محرم، این تکیه را راه‌اندازی می‌کردند.