روزنامه اعتماد، چهارشنبه ۱۰ امرداد ۱۴۰۳، شماره ۵۸۲۳

درس هایی از کشورهای در حال گذار

کامران مشفق آرانی

در عصر دیجیتال، هوش مصنوعی به عنوان نیرویی تحول آفرین، چشم انداز سیاسی جهان را دگرگون خواهد کرد. این تحول در کشورهای در حال گذار به دموکراسی، چالش ها و فرصت های منحصربه فردی را ایجاد کرده است. بررسی تجربیات کشورهایی چون ونزوئلا، بولیوی، گرجستان، بلاروس، روسیه و کره شمالی، تصویری روشن از این پویایی پیچیده ارایه می دهد، هر چند که چنین کار پیچیده ای در چند سطر امکان پذیر نیست.

ونزوئلا، کشوری که سال هاست با بحران های سیاسی و اقتصادی مواجه است، نمونه ای از نقش دوگانه هوش مصنوعی در فرآیندهای دموکراتیک است. پلتفرم های مبتنی بر هوش مصنوعی به مخالفان امکان سازماندهی و بیان آزادانه عقاید را می دهند، مثلا استفاده از شبکه های اجتماعی هوشمند برای هماهنگی اعتراضات مسالمت آمیز، نقشی کلیدی در جنبش های مردمی داشته و از سوی دیگر، همین فناوری در دست حکومت به ابزاری برای نظارت گسترده و سرکوب بدل شده است. گزارش هایی از استفاده از سیستم های پیشرفته تحلیل داده برای شناسایی و هدف قرار دادن فعالان سیاسی وجود دارد.

بولیوی، با تاریخ پرفراز و نشیب سیاسی خود، مثال دیگری از تاثیر دوگانه هوش مصنوعی است. در این کشور، استفاده از سیستم های هوشمند برای مدیریت منابع طبیعی به توزیع عادلانه تر ثروت و تقویت دموکراسی اقتصادی کمک کرده است. الگوریتم های پیشرفته برای بهینه سازی استخراج لیتیوم، یکی از منابع اصلی کشور به کار گرفته شده اند. این امر نه تنها به افزایش بهره وری، بلکه به شفافیت بیشتر در مدیریت این منبع ارزشمند منجر شده است، اما همزمان نگرانی هایی درباره استفاده از این فناوری برای دستکاری در نتایج انتخابات وجود دارد.

گرجستان، به عنوان کشوری که در مسیر گذار به دموکراسی گام برمی دارد، از هوش مصنوعی برای مبارزه با فساد و افزایش شفافیت دولتی استفاده کرده است. سیستم های هوشمند در این کشور به شناسایی الگوهای مشکوک در معاملات دولتی کمک می کنند. به عنوان مثال، پروژه ای به نام «چشم دیجیتال» راه اندازی شده که با استفاده از هوش مصنوعی، تمام قراردادهای دولتی را برای یافتن نشانه های فساد بررسی می کند، این اقدام به افزایش چشمگیر اعتماد عمومی به نهادهای دولتی منجر شده است.

در مقابل، بلاروس مثالی هشداردهنده از استفاده نادرست از فناوری های پیشرفته است. در این کشور، گزارش هایی مبنی بر استفاده از سیستم های تشخیص چهره برای شناسایی و سرکوب معترضان وجود دارد. دولت بلاروس از شبکه ای از دوربین های مجهز به هوش مصنوعی در سراسر کشور استفاده می کند که قادر به شناسایی افراد در تظاهرات و ردیابی حرکات آنها هستند. این امر نگرانی های جدی درباره نقض حریم خصوصی و آزادی های مدنی ایجاد کرده است.

روسیه، به عنوان یکی از پیشگامان توسعه هوش مصنوعی، نمونه ای پیچیده از کاربرد این فناوری در یک نظام اقتدارگراست. از یک سو، روسیه سرمایه گذاری عظیمی در توسعه هوش مصنوعی برای پیشرفت اقتصادی و علمی انجام داده است، پروژه هایی مانند «شهر هوشمند مسکو» از هوش مصنوعی برای بهبود خدمات شهری استفاده می کنند و از سوی دیگر، گزارش هایی از استفاده گسترده از این فناوری برای کنترل اینترنت، سانسور و نظارت بر شهروندان وجود دارد. سیستم های پیشرفته تشخیص چهره در مترو مسکو و سایر اماکن عمومی، نگرانی های جدی درباره حریم خصوصی ایجاد کرده است. همچنین، استفاده از هوش مصنوعی برای تولید و انتشار اطلاعات نادرست در رسانه های اجتماعی، چالشی جدی برای دموکراسی نه تنها در روسیه، بلکه در سطح جهانی پدید آورده است.

در پایان اما می رسیم به کره شمالی، این کشور به عنوان یکی از بسته ترین نظام های سیاسی جهان، رویکردی منحصربه فرد به هوش مصنوعی دارد. اطلاعات دقیق درباره وضعیت هوش مصنوعی در این کشور محدود است، اما گزارش هایی از تلاش های حزب کمونیست برای توسعه این فناوری، عمدتا برای اهداف نظامی و امنیتی وجود دارد. برخی منابع ادعا می کنند که کره شمالی از هوش مصنوعی برای تقویت سیستم های نظارتی خود و همچنین برای حملات سایبری استفاده می کند. این مثال نشان می دهد که حتی کشورهای منزوی نیز از اهمیت هوش مصنوعی در شکل دادن به آینده سیاسی آگاه هستند.

این تجارب متنوع، ضرورت ایجاد چارچوب های قانونی و اخلاقی برای استفاده از هوش مصنوعی در حوزه سیاست را برجسته می کند. کشورهای در حال گذار و جوامع دموکراتیک باید راهی برای بهره برداری از مزایای این فناوری بیابند، درحالی که از حقوق اساسی شهروندان محافظت می کنند.

برای کشورهای در حال گذار و جوامع دموکراتیک، مسیر پیش رو پر از چالش است. اما با درس گرفتن از تجارب یکدیگر و تعهد به اصول دموکراتیک، می توان از هوش مصنوعی به عنوان ابزاری برای تقویت دموکراسی استفاده کرد. این امر مستلزم همکاری بین دولت ها، جامعه مدنی و بخش خصوصی است تا اطمینان حاصل شود که توسعه و استفاده از هوش مصنوعی در جهت منافع عمومی و تقویت ارزش های دموکراتیک است. درنهایت، آینده دموکراسی در عصر هوش مصنوعی، به تصمیمات و اقدامات امروز ما بستگی دارد. با هوشیاری، آموزش مداوم و تعهد به اصول دموکراتیک، می توانیم از این فناوری قدرتمند برای ساختن جوامعی آزادتر، عادلانه تر و مشارکتی تر بهره ببریم، درحالی که از خطرات سوءاستفاده از آن در نظام های اقتدارگرا آگاه هستیم و با آن مقابله می کنیم.