کاوش‌های باستان‌شناسی در گورستان یوسف‌خان خاوه قم منجر به شناسایی یکی از توسعه‌یافته‌ترین فرهنگ‌های عصر مفرغ قدیم در جنوب غرب آسیا شد. این فرهنگ که به فرهنگ کورا-ارس یا ماوراء قفقاز قدیم موسوم است، با کشف بقایای گورستانی تاریخی در منطقه خاوه قم معرفی گردید.

سیامک سرلک، باستان‌شناس پژوهشکده باستان‌شناسی، خبر از این کشف داد و توضیح داد که در زمستان سال ۱۳۹۸، عملیات خاکبرداری توسط اهالی روستای خاوه به کشف اتفاقی بقایای این گورستان منجر شد. این گورستان در تپه یوسف‌خان قرار داشت و تا پیش از خاکبرداری، هیچ نشانه‌ای از وجود آثار تاریخی در آن مشاهده نشده بود.

پس از اطلاع‌رسانی از طریق دهیاری و شورای روستا، اداره کل میراث فرهنگی استان قم با استقرار یگان حفاظت در محل، کاوش‌های اضطراری را با همکاری پژوهشگاه میراث فرهنگی آغاز کرد. نتایج این کاوش‌ها نشان داد که گورستان یوسف‌خان خاوه به یکی از جنوبی‌ترین محوطه‌های فرهنگ کورا-ارس در فلات ایران تعلق دارد.

بر اساس نتایج تاریخ‌گذاری مطلق به روش کربن ۱۴، قدمت این گورستان بین ۲۸۰۰ تا ۲۴۰۰ پیش از میلاد تخمین زده شده است. نمونه‌هایی از بقایای تدفین‌ها نیز برای مطالعات ژنتیک باستانی به کشورهای دانمارک و ایتالیا ارسال شده‌اند.

کشف گورستان خاوه و نتایج مقدماتی پژوهش‌ها چندین نکته مهم را در باستان‌شناسی عصر مفرغ دشت قم تبیین کرد. نخستین نکته این است که توالی گاهشناختی دشت قم تکمیل شد؛ تا پیش از این کاوش‌ها، شواهد کافی از ارتباط این منطقه با فرهنگ کورا-ارس در دست نبود. دومین نکته اینکه، مدارک به‌دست‌آمده نشان‌دهنده حضور مستقیم این فرهنگ در مناطق کوهستانی دشت قم و تعامل آن با فرهنگ بومی منطقه است.

همزیستی فرهنگ‌های کورا-ارس و بومی، همچنین تنوع معماری قبور و وجود اشیای مفرغی و نقره‌ای در قبور، نشان‌دهنده پیشرفت‌های فرهنگی و اقتصادی این جامعه است. این محوطه‌ها از نظر معیشتی بر پایه کوچ‌نشینی یا نیمه‌کوچ‌نشینی قرار داشته و احتمالا به پرورش دام متکی بودند.

نتایج کاوش‌های گورستان یوسف‌خان خاوه اهمیت بسیاری در روشن‌تر کردن وضعیت توالی گاهشناختی دشت قم و ارتباطات فرهنگی آن با سایر مناطق دارد و کشف این گورستان به تکمیل پروژه‌های باستان‌شناسی پیش از تاریخ دشت قم کمک شایانی کرده است.