پای لنگ جامعه‌شناسی در تحلیل مناسک اسلامی
نقدی بر زنجیرزنی دختران بی‌حجاب؛
رحا مدیا | آزاده ابراهیمی فخاری
فقها اصول «فقه عزاداری» را با تأکید بر پیام اصلی عاشورا و ضرورت ترویج معارف دینی در عزاداری پایه‌ریزی کرده‌اند، آیا بی‌حجابی به عنوان نفی یک ضروری دین از جمله این اعمال غلط و انحرافی محسوب نمی‌شود؟
مقاله «نگاهی متفاوت به عزاداری دختران بی‌حجاب زنجیرزن؛ فرصتی در دل یک تهدید» توسط کاظم راغبی، به بررسی حضور دختران بدون حجاب در مراسم عزاداری محرم می‌پردازد و آن را از منظری جامعه‌شناسانه تحلیل می‌کند.
نکات اصلی مقاله را می‌توان در موارد ذیل احصا کرد:
مردمی بودن: مناسک محرم، برخلاف سایر مناسک مذهبی، ماهیتی مردمی دارد و توسط روحانیت به طور کامل کنترل نمی‌شود. این امر زمینه‌ای را برای نوآوری و انطباق این مناسک با بافت‌های مختلف اجتماعی و فرهنگی فراهم می‌کند.
اعتراض و گفتمان‌سازی: ایشان با استناد به نظرات جامعه‌شناسانی چون گرد باومن، حضور دختران بی‌حجاب را نوعی “شورش مردمی” علیه گفتمان رسمی دین و روحانیت می‌داند. این حضور، شکاف‌های موجود در جامعه دینی را آشکار می‌کند و به دنبال بازتعریف هویت‌های جمعی است.
معنابخشی و کسب هویت: نویسنده معتقد است که این دختران از طریق حضور در مراسم عزاداری، به دنبال معنابخشی دینی به زندگی خود و کسب هویتی دینی هستند.
فرصت و تهدید: وی این پدیده را در عین حال که تهدیدی برای انحراف از گفتمان رسمی دین می‌داند، فرصتی برای شنیدن صدای بخش‌هایی از جامعه می‌داند که در تعاریف رسمی دین جایی ندارند.
در پاسخ باید گفت؛ ادعای ماهیت مردمی داشتن و عدم کنترل روحانیت بر اجرای مناسک در فضایی از سوی نویسنده محترم عنوان می‌شود که فقهای محترم اصول «فقه عزاداری» را با تأکید بر پیام اصلی عاشورا و ضرورت ترویج معارف دینی در عزاداری پایه‌ریزی کرده‌اند و به این مسأله اهتمام دارند که برخی از اعمال غلط و انحرافی، می‌توانند این هدف را تحت‌الشعاع قرار دهند. آیا بی‌حجابی به عنوان نفی یک ضروری دین از جمله این اعمال غلط و انحرافی محسوب نمی‌شود؟
روحانیون به عنوان متخصصان دین، وظیفه‌ی تبیین و ترویج آموزه‌های دینی در میان مردم را بر عهده دارند. آنها از طریق وعظ، تدریس، تألیف کتاب و سایر روش‌ها به مخاطبان خود کمک می‌کنند تا دین را درک کنند و به آن عمل کنند. روحانیون به عنوان راهنمایان معنوی، به مردم در مواجهه با چالش‌های زندگی، یافتن آرامش و معنا، و ارتقای ایمان و تقوای آنها یاری می‌رسانند. آنها همچنین در برگزاری مراسم مذهبی، انجام فرایض دینی و پاسخ به سؤالات و شبهات دینی مردم نقش دارند. با این وجود آیا شورش علیه اسلامِ همراه روحانیت همان تهی‌سازی اسلام از غنای در محتوای هدایتی نیست؟
به عقیده برخی از جامعه‌شناسان، برای فهم جامعه‌شناسی یک دین، شعایر و آداب از اهمیت بسیاری برخوردارند. از طرفی دیگر باید گفت، شکی نیست که حجاب به عنوان ضروری دین، نشانه‌ای از دین‌داری و تعلق به مذهب اسلام شناخته می‌شود. زنان مسلمان با رعایت حجاب، هویت دینی خود را به دیگران نشان می‌دهند و این مهم می‌تواند در تقویت ایمان و تعهدات مذهبی آنها مؤثر باشد. با این وجود آیا می‌توان گفت که عده‌ای با زیر پا گذاشتن ضروری و نماد دین، به دنبال معنابخشی دینی به زندگی خود و کسب هویتی دینی هستند؟
تبدیل تهدید به فرصت، استراتژی و مهارتی ارزشمند است که می‌تواند در تمامی ابعاد زندگی، یاری‌گر انسان و جامعه باشد. اما چگونگی به کارگیری این روش در ایجاد تحول در عامل تهدیدگر و تبدیل آن به فرصتی مغتنم بدون باقی ماندن اثرات مخرب تهدید، بررسی همه جوانب مسأله را می‌طلبد.
تنها از دریچه دید دانشمندان جامعه‌شناسی و با صرف نظر از ایدئولوژی اسلامی، نمی‌توان امور دینی و مناسک غنی مذهبی را تحلیل کرد.
نظر شما