استاد فقید دکتر حسین کریمان نویسنده، لغت‌شناس، ‌مورخ و جغرافیدان ایرانی در سال ۱۲۹۲ خورشیدی در حومهٔ تهران (رودبار قصران) به دنیا آمد. تحصیلات ابتدائی و متوسطه را در تهران به پایان برد. از سال ۱۳۱۵ تدریس خود را در مدارس تهران مانند حافظ، منوچهری، ایمان و اتحاد آغاز کرد. در سال ۱۳۲۴ موفق به دریافت لیسانس در رشته ربان و ادبیات فارسی از دانشسرای عالی شد. در همین سال به قم رفت و تحصیل و تدریس خود را در دبیرستان حکیم نظامی این شهر آغاز کرد. در طول اقامت در قم به فراگیری علوم اسلامی در حوزه علمیه قم پرداخت. در سال ۱۳۳۵ دوره دکتری خود در رشته زبان و ادبیات فارسی را به پایان رساند و از سال ۱۳۳۹ به تدریس در دانشگاه شهید بهشتی (ملی سابق) پرداخت و تا پایان عمر بدان مشغول بود.
بی تردید کمتر کسی در جامعه ادبیات فارسی معاصر یافت میشود که نام نامی استاد حسین کریمان را به عنوان یکی از استادان برجسته این حوزه نشنیده باشد.
در جامعه دانشگاهی و در میان قاطبه محققان ایرانی، نام بلند دکتر حسین کریمان نامی آشنا و معزز است. معلمی که حتی پیش از دریافت مدرک لیسانس، تعهد خود به آموزش در این کشور را به بهترین وجه نمایان ساخت و در این راه ثابت قدم بود. او عمر دراز و پر برکتی را وقف آموزش به جوانان کشور خویش کرد و زمان زیادی را نیز صرف پژوهش در عرصه های مختلف علوم انسانی نمود. استاد کریمان جزو استادان متواضعی است که در قید مدرک نبوده و هر چه به مدارج بالاتری دست میافته، حس مسولیت بیشتری در خصوص آموزش در مقاطع مختلف تحصیلی از جمله تحصیلات دبیرستانی داشته است. آثار ارزنده وی در بخش فعالیت علمی مشهود است. اهل قلم، استاد فقید را به خوبی می شناسند. که از این جمله آثار می توان به عنوان مولف کتاب گران‌قیمت «ری باستان» اشاره کرد.این در حالی است که استاد کریمان آثار گرانسگ بسیار معتبر دیگری نیز دارد که در ادامه به آنها اشاره خواهد شد. تحقیقات وزین و ارزنده و کم‌نظیر وی معرف سبک کار و شیوه پژوهش و روح جستجوگیز و دقیق او در این آثار است و بی‌گمان حاصل روزگاران طولانی فعالیت‌های علمی آن استاد فقید محسوب می شود. به اضافه که استاد در تداوم همان مطالعات، تتبعات ارجمند دیگری نیز به عمل آورد و کتاب نفیس «رودبار قصران» و «پیشینه تاریخی تهران» و زندگی زیدبن علی (ع) را تالیف کرد که از آن میان، کتاب اخیر برنده جایزه بهترین تالیف تاریخی سال شد و افتخار علمی دیگری آفرید.
ایشان قریب ده سال و بلکه بیشتر با دانشمند بزرگ معاصر «استاد بدیع الزمان فروزانفر» همکاری نزدیکی داشت و در کنار دیگر استادان نامی دانشگاه تهران، مسئولیت تدوین و تصحیح مجلدات مثنوی شریف را عهده‌دار بود. متاسفانه با مرگ نا بهنگام روانشاد فروزانفر این امر مهم ناتمام ماند.
دکتر کریمان به جز مراتب علمی بی بدیل خود، انسان اخلاقی والامقامی بود که سزاوار است از دیدگاه‌های دیگری چون یک معلم شایسته، شریف و یک همکار بزرگ و با فضیلت دانشگاهی مورد اعتنا واقع شود. در این زمینه وی به تمام معنا، عالم عامل و ایرانی هوشیار فرد راسخ العقیده‌ای بود که به هر آن چه می‌گفت عمل می‌کرد و نیکو سرشت و پارسا می‌نمود.از جمله نمودهای بارز تعهد ایشان میتوان به این نکته اشاره کرد که دانشجویان ایشان خوب به خاطر دارند که استاد با شنیدن صدای زنگ کلاس از صندلی خود بر می‌خاست و با وقار و طمانیه خاص خویش راهی اتاق درس می‌ شد.به نحوی که غالبا پیش از اکثریت دانشجویان، در صحن کلاس حاضر می‌شد و بلافاصله هم به ایفای وظیفه می‌پرداخت.
خدمات فرهنگی استاد
همانطور که در بالا نیز اشاره شد، آغاز خدمات فرهنگی استاد، آموزگاری در دبستان‌ها و سپس دبیری و تدریس مطالب متنوع علمی آن زمان در دبیرستان های قم و تهران بود. نام استاد حسین کریمان به دلیل ایفای نقشی که در پرورش صدها دانش آموز موثر در عرصه ملی و بین المللی دبیرستان حکیم نظامی قم (امام صادق فعلی) داشته است؛ برای همیشه در این شهر به مثابه یادگاری ماندگار جاودان میماند. این استاد گرانقدر خدمات بسیار ارزشمندی در این دبیرستان ماندگار که به حق آن را دارالفنون دوم نامیده اند انجام داده و نام نامی خود را برای همیشه در این باغ-دبیرستان ثبت نموده است. بعد از پایان تحصیلات عالی در دانشگاه تهران و اخذ درجه دکتری در زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید بهشتی تا مرحله استادی تمام پرداخت. در اینجا نیز کلیه دروس مربوط به ادبیات فارسی را تدریس و بیشتر گرایش به تدریس متون دینی، چون متون تفسیری داشت.
استاد کریمان سالیان متمادی یکی از ارکان دانشکده ادبیات و گروه زبان فارسی بود و در پیشبرد برنامه‌های درسی رشته زبان و ادبیات فارسی، به ویژه بعد از انقلاب اسلامی سهم به‌سزایی داشت.
دکتر کریمان، به آیات عظام و مراجع تقلید، ارادت خاصی داشت و آیت الله العظمی نجفی مرعشی یک حلقه انگشتری به جهت اعتقادات دینی قوی وی ، به او اهداء کرده بودند که تا پایان عمر چون یادگاری ارزنده همراه داشت. آن استاد علاوه بر مقامات دین‌داری و علمی، صاحب خطی خوش بود که بعضی اذکار و ادعیه را برای شخص خود به خط خوش کتابت کرده بود.این امر به واسطه شاگردی در محضر خوشنویسان نامی ایران بوده و با بهره‌گیری از خطوط میر عماد قزوینی و درویش عبدالمجید، صاحب خطی خوش گردید و آثار زیبایی در خوشنویسی از خود بر جای گذاشته است.
استاد، مطالب علمی و تحقیقی دیگری نیز از خود به یادگار گذاشته که از آن جمله، کتاب بسیار معروف «طبرسی و مجمع البیان» می باشد؛ ده ها مقاله منتشر شده در نشریات مختلف نیز از جمله آثار ارزشمند آن استاد است.در زیر لیست آثار ایشان قرار داده شده است، اما ذکر این نکته واجب است که این استاد گرانقدر بیشتر عمر شریف خود را صرف امور آموزشی کرده اند.
آثار
دکتر کریمان از مؤلفان «دائرهالمعارف تشیع» بود. از آثار وی: «جغرافیای شهرستان قم»؛ «طبرسی و مجمع البیان»، در دو مجلد؛
«ری باستان»، در دو مجلد؛ «قصران»، در دو مجلد؛ «آثار بازمانده از ری»؛ «تهران در گذشته و حال»؛ «سیره و قیام زید بن علی»؛ «فرهنگ نویسی در ایران»؛ «جغرافیای دره رودبار» و «پژوهشی در شاهنامه» است.
علاوه بر اینها بیش از هشتاد مقاله و رساله در موضوعات دینی و علمی و ادبی و تاریخی نوشته‌است که از نمونه های آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
برج طغرل؛ نظرى به مقاله رى، مندرج در دایرهالمعارف اسلام؛ توضیحى بر مقاله «معرفى کتاب رى باستان»؛ آستانه حضرت عبدالعظیم؛ ابوالفتوح رازى؛ بى‌بى شهربانو؛ تفسیر ابوالفتوح رازى؛ قصران.
دکتر حسین کریمان در ٣٠ آذر ۱۳۷۲ در سن هشتاد سالگی به سبب سکتهٔ قلبی درگذشت و در شهر قم به خاک سپرده شد. محل تولد و زندگی در دهستان آهار در بخش رودبار و قصران توسط مسولان فرهنگی کشور به عنوان «خانه موزه کریمان» ثبت شده است.
منابع:
کتاب نامه کریمان، یادمان شادروان استاد حسین کریمان
اسناد موجود در بایگانی دبیرستان ماندگار امام صادق (ع)- حکیم نظامی
سایت دانشگاه شهید بهشتی
گردآوری و تنظیم: سید محمد (مهیار) موسوی
سی ام آذر مصادف با بیست و پنجمین سالروز وفات استاد حسین کریمان