مقدمه

تاریخ شفاهی به عنوان یکی از روش‌های نوین در تدوین تاریخ معاصر، در چند دهه اخیر توجه بسیاری از محققان و پژوهشگران را به خود جلب کرده است. این روش که به نظر می‌رسد از کشورهای دیگر وارد شده باشد، به دلیل نیاز مبرم به ثبت و ضبط اطلاعات فرهنگی، تاریخی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و معماری که در سینه مردمان جای دارد، اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است.

تعریف و تفاوت‌ها

تاریخ شفاهی به جمع‌آوری اطلاعات از منابع انسانی و ثبت آن‌ها به صورت مصاحبه و گفت‌وگو می‌پردازد. این اطلاعات که ممکن است در هیچ منبع مکتوبی یافت نشود، می‌تواند به تکمیل و تصحیح تاریخ مکتوب کمک شایانی کند. تفاوت اصلی تاریخ شفاهی با خاطره‌نویسی در این است که در خاطره‌نویسی، فرد خود به ثبت خاطراتش می‌پردازد و آن‌ها را به شکلی که می‌خواهد عرضه می‌کند. اما در تاریخ شفاهی، اطلاعات به صورت هدفمند و مطابق با برنامه‌ای از پیش تعیین شده از منابع انسانی اخذ می‌شود.

پیشگامان و مراکز تحقیقاتی

دانشگاه کلمبیا به سرپرستی دکتر حبیب لاجوردی یکی از پیشگامان در گردآوری تاریخ شفاهی ایران بوده است. این دانشگاه از طریق مصاحبه با دولتمردان و شخصیت‌های ایرانی دوران پهلوی، اطلاعات ارزشمندی را جمع‌آوری کرده است. همچنین بسیاری از دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقی در کشورهای مختلف به این کار پرداخته‌اند. به عنوان مثال، دانشگاه ریاض سعودی نیز مراکزی را به این کار اختصاص داده است.

فعالیت‌های داخلی

در ایران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی فعالیت‌های گسترده‌ای در زمینه تاریخ شفاهی انجام داده است. این مرکز اطلاعات خوبی را درباره وقایع سیاسی قم از سال ۱۳۴۲ و اطلاعات جانبی دیگر مانند حوزه علمیه قم جمع‌آوری کرده است. اما برای تکمیل اطلاعات و پوشش دادن به وقایع دیگر شهرها، نیاز است که هر چه سریع‌تر به منابع موجود رجوع شود.

نتیجه‌گیری

تاریخ شفاهی به عنوان یک روش موثر در تدوین تاریخ معاصر، می‌تواند به ثبت و ضبط اطلاعات ارزشمندی که در سینه مردمان جای دارد، کمک کند. این روش با جمع‌آوری اطلاعات به صورت هدفمند و مقایسه آن‌ها با منابع دیگر، می‌تواند به تکمیل و تصحیح تاریخ مکتوب کمک شایانی کند. بنابراین، توجه به این روش و استفاده از آن در پژوهش‌های تاریخی، امری ضروری و حیاتی است.