پوشش و نوع جامه در طول تاریخ، تحت تأثیر فرهنگ‌ها و تمکن مالی طبقات مختلف جامعه، تغییرات و تنوع زیادی به خود دیده است. آشنایی با نوع پوشش، علاوه بر اهمیت پژوهشی، به خودی خود مقوله‌ای جذاب است. یکی از نمونه‌های جالب از پوشش سنتی در قم، چادر شب یا چادر رختخوابی است که به خصوص در دهه‌های گذشته مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

چادر شب یا چادر رختخوابی: تعریف و کاربرد

چادر شب یا چادر رختخوابی، پوششی است که به طور خاص در قم و برخی از روستاهای اطراف آن در گذشته مورد استفاده قرار می‌گرفته است. این نوع چادر به صورت ساده و معمولاً با طرح شطرنجی رنگی تهیه می‌شد و برای پوشاندن رختخواب‌ها یا به عنوان پوشش شبانه استفاده می‌شد. در دهه شصت، که دوره طفولیت بسیاری از مردم در قم به شمار می‌رود، این چادرها به عنوان یک پوشش رایج در خانه‌ها و اتاق‌های خواب مورد استفاده قرار می‌گرفتند. در صورت کمبود جا، رختخواب‌ها در کمد دیواری یا گوشه اتاق خواب قرار داده می‌شد و بر روی آن چادری با طرح شطرنجی کشیده می‌شد که به آن چادر شب یا چادر رختخوابی گفته می‌شد.

چادر شب در متون تاریخی

مطالعات و منابع تاریخی نشان می‌دهد که چادر شب یا چادر رختخوابی تنها مختص به قم نبوده است. ملاعباسقلی کیوان قزوینی در کتاب خود به نام «کیوان‌نامه» (نسخه خطی ۱۳۴۶ قمری)، به تفصیل به انواع چادرهای زنانه پرداخته است. وی چهار نوع چادر را معرفی می‌کند:

1. چادر نماز
2. چادر شب یا چادر رختخوابی
3. چادر سیاه ریشه‌دار
4. چادر عبائی

در مورد چادر شب، کیوان قزوینی می‌نویسد: «چادر کرباس رنگ‌دار خانه شطرنجی که آن را (چادر شب) و (چادر رختخوابی) هم می‌گفتند و در همه دهات ایران و در قم و یزد و شهرهای کوچک نیز بود و مربع و دو تخته بود مانند قطیفه (هوله) و روبند هم با آن می‌بستند و اکنون نیز در قم و بعض دهات بندرت هست برای زنان فقیر کم شأن.»

تاریخچه و تغییرات فرهنگی

چادر شب، که به صورت مربعی و دو تخته طراحی می‌شد، در گذشته در قم و برخی دیگر از شهرهای ایران مانند یزد و مناطق روستایی به کار می‌رفت. این چادر، به ویژه در میان زنان فقیر و کم‌شأن، رایج بود و به عنوان پوششی ساده و عملی در خانه‌ها استفاده می‌شد. همچنین، گفته می‌شود که چادر شب به نوعی به چادر عبائی که در حال حاضر شبیه به چادر عربی است، شباهت دارد.

نتیجه‌گیری

چادر شب یا چادر رختخوابی نمونه‌ای از پوشش سنتی در قم است که نه تنها به عنوان پوششی کاربردی بلکه به عنوان بخشی از فرهنگ و تاریخ محلی این منطقه به شمار می‌رود. با توجه به تغییرات فرهنگی و اجتماعی، استفاده از این نوع چادر به تدریج کمتر شده است، اما همچنان در منابع تاریخی و متون قدیمی به عنوان یک عنصر مهم فرهنگی مورد توجه قرار دارد.

پوشش‌های سنتی مانند چادر شب، نمایانگر تحول در فرهنگ و نوع زندگی مردم در دوره‌های مختلف تاریخ است و مطالعه آن‌ها می‌تواند به درک بهتر از تاریخ اجتماعی و فرهنگی یک منطقه کمک کند.

حمید صادقی