مقاله ای که در ادامه مشاهده می کنید، توسط "جناب آقای سیدعلی ملکوتی" تألیف و در جلد دوازدهم کتاب "پژوهشهای ایرانشناسی ناموارۀ دکتر محمود افشار" به چاپ رسیده است.

در حال حاظر از آن همه باغ های با طراوت و روح افزا تنها قطعه ای از «باغ دراز» و «باغ حیدری» و تمامی باغ وقفی «زنبیل آباد» به جا مانده است در حالی که قسمت هایی از پرچین این باغ بزرگ فرو ریخته و آماده برای احداث بعضی تأسیسات است. باغی که در مرغوبیّت و فراوانی میوه شهرت داشت: «زنبیل آباد[۳۰] در قدیم الأیام مزرعه ای بوده مرحمت و غفران مآب میرزا ابوطالب اعلی الله مقامه در آنجا باغ ساخته وقف روضه خانی خامس آل عبا کرده. جناب متولّی باشی او را عریض و طویل کرده. از باغ مشهور قم تا شهر نیم فرسخ مسافت دارد میوۀ بهاره و پاییزه زیاد دارد به قدر هشتاد جریب است.» (تاریخ دارالإیمان صص ۸۰-۸۱)
بزرگترین و کوچکترین باغ

بزرگترین، در محدودۀ شهر باغ معصوم آباد بود: «وقفی سرکار فیض آثار است، داخل بارۀ شهر است میوۀ انار و انجیر دارد به قدر یکصد و سی جریب است.» (ص۷۹)

این همان باغ بزرگ وقفی است که تولیت آستان حضرت معصومه (س) هفتاد و پنج هزار متر مربع آن را به وزارت معارف آن زمان واگذاری کرد و دبیرستان حکیم نظامی با آن وسعت و با همۀ تأسیسات و تجهیزات در آن بنا گردید. نخستین سنگ بنا در بیست و یکم آبانماه ۱۳۱۴ شمسی نصب گردید و پایان آن هجدهم مهرماه ۱۳۱۷ بود. ساختمان دبیرستان در وسط باغ قرار داشت با باغچه های پر از گل های شمعدانی و درخت های توت کهنسال در کنار خیابان بندی که به موازات ساختمان در قسمت شمالی بود.

زمین های ورزشی در قسمت جنوبی ساختمان و باغ انار و انجیر در شمال آن قرار داشت.

باغ را، دو خیابان بندی با کناره های گلکاری شده، یکی به طرف راست و در ورودی ساختمان و دیگری به طرف چپ در تالار اجتماعات و سخنرانی به سه بخش کرده بود. از کناره های دیوار غربی باغ، جوی پر آبی می گذشت. مجموعۀ باغ و بنای زیبای دبیرستان و زمین های ورزشی لطف و جذابیّت خاصّی بر این محیط آموزشی داده بود،[۳۱] مرحوم رشید یاسمی، هماهنگی و یکجا بودنِ باغ با صفا و باغ دانش را در قطعه ای که ماده تاریخ دبیرستان نیز هست؛ سروده و با خطی بسیار خوش، دورادورِ در ورودی ساختمان نقش بسته است. چند بیت از آن شعر چنین است[۳۲].

جوانان اندرین گلزار چینند/ گل کردار نیک و گفتۀ راست

کلید فرهی و کامیابی/ ازین دُر جست هر کش چشم بیناست

به تاریخش رشید یاسمی گفت/ «کلید کامها در دست داناست»

باغ معصوم آباد تقریباً تا میدان بیمارستان (شهدا) امتداد داشت. بخشهایی از شمال شرقی آن بیش از هشتصد متر جزء جلوخان بیمارستان[۳۳] فاطمی شد و قسمت های دیگر باغ، مجاور با دیوار غربی دبیرستان به افراد ذی نفوذ جهت خانه سازی واگذار گردید.

ادامه دارد...

تهیه و تنظیم: مجید داداش نژاد