تاریخچه حضور بلوچ‌ها در زاهدان

اگرچه آبادی دزداب در نتیجهٔ ایجاد راه‌آهن کویته-زاهدان توسط حکومت انگلیسی هند به وجود آمد، از دیرباز ساکنین این منطقه بلوچ‌ها بوده‌اند. در نواحی و روستاهای اطراف شهر اولیهٔ زاهدان، طوایف مختلف بلوچ شامل ریگی، نارویی، گمشادزهی، شه‌بخش، نوتیزهی، گورگیج و دیگران ساکن بودند.

تأثیر احداث راه‌آهن بر ترکیب جمعیتی

با احداث راه‌آهن، دزداب شاهد افزایش چشم‌گیر جمعیت هندی و هزاره تابع هندبریتانیا شد و به تدریج مهاجران ایرانی از استان‌های مختلف نیز به این منطقه آمدند. در دوران اولیه، از مجموع ۵۰۰۰ نفر ساکن در این شهر حدود ۳۰۰۰ نفر از اتباع خارجی بودند. با گذر زمان و از بین رفتن امتیازات ویژه اتباع حکومت انگلیسی هند، موج مهاجرت خارجی‌ها کاهش یافت و بسیاری از آن‌ها به موطن خود بازگشتند.

موج‌های مهاجرت در دوره پهلوی

در دوره پهلوی، زاهدان با موج مهاجران زابلی، بیرجندی، یزدی، کرمانی و خراسانی روبرو شد. همچنین طوایف بلوچ اطراف شهر نیز به تدریج در زاهدان سکونت گزیدند. این جریان‌ها سبب شد تا برای اولین بار جوامع ایرانی غالب جمعیت زاهدان را تشکیل دهند. به مرور زمان، بلوچ‌های سایر مناطق بلوچستان ایران و افغانستان نیز وارد زاهدان شدند و در ابتدا در مساکن خشتی‌گلی ساکن شده و به تدریج سازه‌های سنتی مانند گدام (سیاه‌چادر) و کپر (کلبهٔ چوبی) نیز در تصاویر قدیمی شهر زاهدان مشاهده شدند.

ویژگی‌های فرهنگی و زبانی بلوچ‌ها

لهجهٔ بلوچ‌های زاهدان که به آن زاهدانی می‌گویند، شاخه‌ای از زیرگویش سرحدی از گویش رخشانی (بلوچی) است. این لهجه از ادغام لهجه‌های طوایف مختلف بلوچ‌ها در منطقه سرحد، سیستان و دشت رود هیلمند افغانستان ایجاد شده و به دلیل هم‌جواری با دیگر ساکنان فارسی‌زبان زاهدان تأثیرات زیادی از فارسی پذیرفته است. همچنین جمعیت‌هایی از بلوچ‌های براهویی‌زبان و جدگال‌زبان نیز در این شهر زندگی می‌کنند.

مراسم مذهبی و اجتماعی بلوچ‌ها

اکثریت بلوچ‌ها اهل‌سنت و از شاخه حنفی هستند و مراسم مذهبی خود را با شور و شوق فراوانی برگزار می‌کنند. این مراسم شامل نمازهای جماعت پنجگانه و جمعه، اعیاد سعید فطر و قربان، ماه رمضان، ختم بخاری و دیگر مراسم‌های مذهبی است.

بزرگ‌ترین مسجد شهر زاهدان، مسجد مکی، است که با کمک‌های مردم و خیرین ساخته شده و به عنوان مرکز تجمع مذهبی بلوچ‌ها و اجرای این مراسم‌ها شناخته می‌شود. این مسجد نمادی از اتحاد و همدلی میان جوامع مختلف بلوچ در زاهدان است.

بطور کلی، حضور و نقش پررنگ بلوچ‌ها در تاریخ، فرهنگ، و توسعه زاهدان، تاثیرات بزرگ و ماندگاری در این شهر داشته و خواهد داشت.