«بازی تندور؛ تندور کی؟»

مقدمه
بازی‌های محلی بخشی از میراث فرهنگی و اجتماعی روستاهای ایران محسوب می‌شوند که نسل به نسل منتقل شده و ریشه در زندگی روزمره و باورهای مردم دارند. یکی از این بازی‌ها که در روستای دستگرد از توابع شهرستان کهک قم رواج داشته، بازی «تندور؛ تندور کی؟» است. این بازی، که به دوران قدیم و سنت‌های مردم روستا برمی‌گردد، نمایانگر سبک زندگی مردم و فرهنگ کار جمعی و به نوعی یادآور زندگی سنتی و تعاملات روزمره مردم روستا بوده است.

تعریف و پیشینۀ بازی
واژه «تَندور» در گویش محلی روستای دستگرد به معنای«تنور نانوایی»است. در گذشته، اکثر خانه‌های قدیمی این روستا دارای تنورهای خانگی بودند که به‌ویژه در فصول سرد و زمستان‌های سخت، برای پخت نان استفاده می‌شدند. تنورهای اصلی که مردم در طول سال نان خود را در آن‌ها می‌پختند، به چند نانوای محلی معروف تعلق داشتند که در برخی از خانه‌ها صاحب همان خانه نان هم می‌پخت: از جمله تنور ملاابراهیم، تنور ملاکریم، تنور آسیدآقا، تنور یوسفعلی‌ها. تنور مشهدعلی اکبری و ... .

سن افراد بازی‌کن
این بازی بیشتر در میان نوجوانان و جوانان روستا، در سنین پانزده تا ۲۵ سال، انجام می‌شد. جوانان در دو گروه به رقابت می‌پرداختند تا نام تنورهای محلی را حدس بزنند.

تعداد افراد بازی‌کن
بازی معمولاً بین دو گروه اجرا می‌شد و مجموع تعداد افراد بازی‌کن حدود بیست تا سی نفر بود. تعداد شرکت‌کنندگان باید زوج می‌بود تا تعادل در بازی حفظ شود.

مکان و زمان اجرای بازی
این بازی در محله‌های مختلف روستای دستگرد برگزار می‌شد. زمان اجرای آن معمولاً در فصل زمستان، ایام نوروز و روزهای جمعه و تعطیلات بود. فصل زمستان، به دلیل سردی هوا و اوقات فراغت بیشتر کشاورزان، بهترین زمان برای این بازی بود.

روش اجرای بازی
انتخاب اوسّا و شاگرد: در ابتدا، دو نفر به عنوان «اوسّا» یا سرپرست انتخاب می‌شدند که گروه‌های خود را هدایت می‌کردند.

نام‌گذاری تنورها: هر دو اوسا نام یکی از تنورهای محلی معروف را به صورت مخفیانه و محرمانه به هم می‌گفتند سپس هر اوسا خطاب به شاگردان خود و با اشاره به سمت تندور (تنور) مورد نظر سوال می‌کرد که منظور تنور کدام خانه هست.

پرسش و پاسخ: اوسا از شاگردانش می‌پرسید: «بچه‌ها، تندور، تندور، تندور کی؟» و یکی از شاگردان یا همه آن‌ها باید پاسخ می‌دادند. اگر پاسخ صحیح بود، گروه مقابل موظف می‌شد تا افراد گروه برنده را کول (بر دوش) گیرند و تا محل تنور ببرند و بازگردانند. اوسا همزمان با حرکت دست و اشاره انگشت به سمت محله یا مکان مورد نظر، سه بار سوالش را به این صورت تکرار می‌کرد: «تندور، تندور، تندور کی؟» پاسخ‌دهنده (شاگردان) نیز باید تنها به نام صاحب‌خانه محل استقرار تنور اشاره می‌کردند.

نوبت‌دهی و تغییر گروه‌ها: اگر گروه اول نتوانست پاسخ صحیح بدهد، نوبت به گروه دیگر می‌رسید. این روند تا زمانی که یکی از گروه‌ها پاسخ درست دهد، ادامه داشت. در حین بازی، سن و قدرت افراد برای دوش گرفتن در نظر گرفته می‌شد و اوسّاها از (کول کردن) معاف بودند.

خاطره‌ای جالب از این بازی
حاج سیدرضا حسینی، یکی از قدیمی‌های روستای دستگرد، خاطره‌ای جالب از این بازی قدیمی را چنین نقل می‌کند:
"در یکی از این بازی‌ها، «تندور» مزرعۀ جانِِباد (جهان‌آباد)، که حدود دو کیلومتری روستا بود، به عنوان هدف انتخاب شد. تیم بازنده مجبور بود اعضای تیم برنده را روی کول گرفته و تا آن مزرعه پیاده ببرند. این اتفاق به یکی از خاطره‌انگیزترین لحظات این بازی تبدیل شد و هنوز هم بین برخی ازاهالی روستا نقل می‌شود."

گفتنی است بازی «تندور؛ تندور کی؟» و دیگر بازی‌های محلی، نمایانگر فرهنگ جمعی و همبستگی اجتماعی و بخشی از هویت فرهنگی روستای دستگرد و نمادی از همکاری و کار گروهی است. این بازی نه تنها یک سرگرمی بود، بلکه به مردم روستا کمک می‌کرد تا همبستگی و کار تیمی را تجربه کنند. حفظ و احیای چنین بازی‌های محلی، به تداوم فرهنگ و هویت روستاها کمک می‌کند. این بازی‌ها باید به عنوان بخشی از میراث معنوی جامعه مورد توجه قرار گیرند تا ارزش‌های اجتماعی و فرهنگی نسل‌های پیشین به نسل‌های آینده منتقل شود.

مصطفی جعفرزاده دستجردی