مقدمه

دوران حکومت دومین شاه قاجار، فتحعلی‌شاه، نقطه عطفی برای شهر مذهبی قم به شمار می‌آید. این شهر به خاطر وجود حرم حضرت معصومه (سلام‌‌الله‌علیها) و حضور علما و دانشمندان بزرگ، به ویژه میرزای قمی، اهمیت ویژه‌‌ای یافت. فتحعلی‌شاه با احترام زیادی که به قم گذاشته بود و اقدامات متعددی که در راستای توسعه این شهر انجام داد، نقش مهمی در تاریخ آن ایفا کرد. این مقاله به بررسی مهم‌ترین اقدامات عمرانی و فرهنگی فتحعلی‌شاه قاجار در قم می‌پردازد.

تعمیرات و توسعه حرم مطهر

یکی از برجسته‌ترین اقدامات فتحعلی‌شاه در قم، تعمیرات و توسعه حرم حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) بود. شاه اسماعیل صفوی و سلسله صفویان قبل از او نیز تغییرات اساسی در این حرم ایجاد کرده بودند، اما نذر فتحعلی‌شاه مبنی بر وقف صد هزار تومان جهت توسعه این مکان مقدس، نقش بسزایی ایفا کرد. او در سال 1218 هجری قمری گنبد حرم را با بقایای خشت‌های طلایی که از نادرشاه افشار به جا مانده بود، مطلا نمود. وی همچنین درهای جدیدی از طلا و نقره برای حرم ساخت و کف حرم را با سنگ مرمر پوشاند.

احداث کاروانسراها و مساجد

فتحعلی‌شاه تعدادی کاروانسرا و مسجد نیز در قم احداث کرد. این بناها نه‌تنها به بهبود زیرساخت‌های شهر و افزایش رفاه عمومی مردم کمک کرد، بلکه این شهر را به یک مکان مهم تجاری و فرهنگی تبدیل نمود. از جمله اقدامات شاه در این زمینه می‌تواند به احداث کاروانسراهای متعدد و مسجد‌هایی با طراحی‌های زیبا و منحصر به فرد اشاره کرد.

تعمیر و توسعه صحن مدرسه فیضیه

مدرسه فیضیه که یکی از مدارس تاریخی و مهم قم است، با تأسیس و توسعه توسط شاه طهماسب صفوی آغاز شده بود، توسط فتحعلی‌شاه بازسازی و گسترش یافت. او مدرسه‌ای جدید در کنار صحن مدرسه ساخت و تزئینات و امکانات جدیدی به آن افزود. این مدرسه به یکی از مراکز علمی و مذهبی برجسته قم تبدیل شد و نقش مهمی در آموزش علما و دانشجویان علوم دینی ایفا کرد.

اقدامات بهداشتی و رفاهی

فتحعلی‌شاه قاجار در راستای بهبود بهداشت عمومی و رفاه مردم، حمام‌ها و آب‌انبارهایی در قم ساخت. این امکانات به بهبود وضعیت بهداشتی و رفاه عمومی مردم کمک بسزایی کرد. آب‌انبارهایی که ساخته شدند نیز برای تامین آب کافی و سالم برای ساکنین و زائران به کار آمدند.

توجه به تفریحات درباری

قم علاوه بر جایگاه مذهبی‌اش، به عنوان یکی از تفریگاه‌های شاه و دربار نیز شناخته می‌شد. شکارگاه‌های وسیع و مناظر طبیعی پیرامون شهر، مکان‌های مناسبی برای تفریحات و استراحت شاه و اطرافیانش فراهم می‌کردند. این مناطق تفریحی نه تنها برای تفریحات درباریان بلکه به عنوان نشان‌دهنده توجه ویژه شاه به مناطق مختلف کشور استفاده می‌شد.

وقف و موقوفات

فتحعلی‌شاه با وقف زمین‌ها و موقوفات متعدد برای حرم حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) نقش مهمی در بهبود اقتصاد و اداره این مکان مقدس داشت. او قریه‌هایی از جمله تبرته و سرتومن را وقف حرم نمود که این موقوفات تاکنون نیز درجریان قرار دارند و مدیریت آنها را خادمین آستانه به عهده دارند.

نتیجه‌گیری

اقدامات فتحعلی‌شاه قاجار در قم نشان‌دهنده توجه ویژه او به توسعه و بهبود زیرساخت‌های این شهر مقدس بود. ساخت و تعمیر حرم حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها)، احداث کاروانسراها و مساجد، بازسازی مدرسه فیضیه، و وقف زمین و موقوفات برای حرم، همگی تأثیرات مثبت و ماندگاری بر تاریخ و توسعه قم داشتند. این اقدامات همکاری و توجه شاه قاجار به سنت‌ها و ارزش‌های مذهبی و فرهنگی مردم ایران را نیز به خوبی نشان می‌دهد.