مقدمه

دوران حکومت پنجاه ساله ناصرالدین شاه قاجار یکی از ادوار پرفراز و نشیب تاریخ ایران است که با تحولات سیاسی، اقتصادی و عمرانی گسترده‌ای همراه بود. شهر قم نیز از این تحولات بی‌نصیب نماند و شاهد اقدامات مهمی بود که توسط صدر اعظم‌های مشهور دوره، از جمله امیرکبیر، میرزا آقا خان نوری، و میرزا حسین خان سپهسالار به انجام رسید.

اقدامات عمرانی و اقتصادی در قم

دوره‌ی صدارت امیرکبیر

در دوران کوتاه صدارت امیرکبیر، وی اقدامات اقتصادی مهمی در قم انجام داد. احداث کارخانه‌های بلورسازی و چینی‌سازی و همچنین توسعه صنایع دستی از جمله تولید قلیان سفالی، از جمله این اقدامات بود. امیرکبیر همچنین به مرمت قنات‌های مخروبه‌ی قم که از دوران صفویه به جا مانده بودند، پرداخت.

سفر ناصرالدین شاه به اصفهان و انتصاب برادرش

یکی از مسائل مهمی که بر سرنوشت امیرکبیر تأثیر بسزایی گذاشت، سفر ناصرالدین شاه به اصفهان و همراهی برادر کوچکترش عباس میرزا و مادرش جیران خانم بود. امیرکبیر برای جلوگیری از هرگونه توطئه در غیاب شاه، توصیه کرد که عباس میرزا و مادرش شاه را در این سفر همراهی کنند. این امر موجب سوء‌تفاهماتی میان شاه و امیرکبیر شد و نهایتاً یکی از دلایل عزل امیرکبیر گردید.

اقدامات بعد از عزل امیرکبیر

پس از عزل امیرکبیر، میرزا آقا خان نوری به عنوان صدر اعظم انتخاب شد. وی با تطابق خوبی با انگلستان توانست قدرت خود را تثبیت کند. اما این دوره همراه با فساد و رشوه‌خواری بود. نوری بعد از اینکه اعتماد شاه را از دست داد، به قم تبعید شد و در این شهر درگذشت. در همین دوره، به دستور وی، مسجد و مدرسه‌ای برای حاج ملا محمد صادق قمی احداث شد.

صدارت میرزا حسین خان سپهسالار

میرزا حسین خان سپهسالار نیز، با اینکه اقدامات عمرانی قابل توجهی در قم انجام نداد، ولی نقش مهمی در نگارش و تدوین منابع محلی قم ایفا کرد.

بهبود وضعیت حرم مطهر

امین‌السلطان با اقدامات عمرانی خود، تحول بزرگی در ساختار حرم مطهر قم ایجاد کرد. وی صحن آیینه را که پایه‌گذاری آن توسط پدرش، ابراهیم، انجام شده بود، تکمیل کرد و دومین صحن حرم را با زیباترین معماری بنا نهاد.

نتیجه‌گیری

دوران حکومت ناصرالدین شاه با تمامی پیچیدگی‌ها و تحولات خود، تأثیرات قابل توجهی بر شهر قم گذاشت. از توسعه صنایع دستی و مرمت قنات‌ها تا اقدامات گسترده عمرانی در حرم مطهر، همه نشان از تلاش‌های انجام‌شده در این دوره برای بهبود وضعیت قم دارد. هرچند برخی سیاست‌ها و درگیری‌های داخلی نیز تأثیرات منفی بر این تحولات داشت، اما نمی‌توان از نقش و تأثیرات مثبت این اقدامات در ارتقای سطح زندگی و توسعه زیرساختی این شهر گذشت.