مقدمه

در دوران حکومت ناصرالدین شاه قاجار، قم شاهد تحولات عمرانی و اقتصادی قابل توجهی بود. این تحولات، با اقداماتی که توسط شاهزادگان، دولتمردان و افراد وابسته به دستگاه حکومتی صورت گرفت، نقش عمده‌ای در بهبود زیرساخت‌ها و شرایط زندگی مردم قم داشت.

اقدامات عمرانی در قم

نصب ضریح سیمین و موارد مرتبط

یکی از نخستین اقدامات عمرانی در قم، نصب ضریح سیمین در سال 1274 هجری قمری بود. این ضریح با حمایت و تلاش‌های ناصرالدین شاه نصب گردید و منجر به افزایش جنبه‌های زیارتی و فرهنگی قم شد.

بنای مأذنه‌ها و گلدسته‌ها

حسین خان شهاب الملک شاهسوند در سال 1285 هجری قمری مأذنه‌های ایوان طلا را بنا کرد. او همچنین دو گلدسته‌ای را در ایوان شمالی در سال 1286 هجری قمری تجدید بنا نمود. این گلدسته‌ها با تذهیب قبه‌های مأذنه توسط کامران میرزا نایب‌السلطنه در سال 1301 هجری قمری تکمیل شدند.

هدایا و بناهای مرتبط

میرزا نصرالله فراهانی در سال 1276 هجری قمری درهای خاتم را اهدا کرد و عزت الدوله، خواهر ناصرالدین شاه، نیز درب خاتم دیگری را در سال 1293 هجری قمری تقدیم نمود. این هدایا نشان از تداوم حمایت‌های خاندان قاجار از توسعه و تزئین حرم مطهر حضرت معصومه (س) داشت.

صحن نو و مسافرخانه‌های شهاب الملکی

بنای صحن نو و ایوان‌های مربوطه، از دیگر اقدامات مهم عصر ناصرالدین شاه بود. ساخت مسافرخانه‌های معروف به خانه‌های شهاب الملکی و وقف درآمد آنها برای مؤذن‌ها و روشنایی گلدسته‌ها، نشان از برنامه‌ریزی‌های دقیق برای ارائه خدمات به زائران و افزایش رفاه آنان داشت.

حفر قنات و توسعه آب شرب

یکی از اقدامات مهم ناصرالدین شاه، حفر قنات برای تأمین آب شرب در قم بود. این قنات‌ها برای محله‌های مختلف قم احداث شدند و تاثیر چشمگیری در بهبود وضعیت شهر داشتند. وقف‌نامه این قنات‌ها توسط میرزا حسن خان مستوفی حاکم قم و ساوه به تاریخ 1278 هجری قمری نگاشته شد و بر سنگی به یادگار گذاشته شد.

بنای تیمچه بزرگ قم

از دیگر اقدامات ماندگار عصر ناصری، بنای تیمچه بزرگ قم به طراحی استاد حسن معمار باشی در سال 1301 هجری قمری بود. این تیمچه به علت وسعت و اهمیت تجاری خود، مشهور به “تیمچه بزرگ” شد و به مرکزی مهم برای تجارت قم تبدیل گردید. بانی این تیمچه، سید محمود طباطبایی، از تاجران بزرگ قم بود.

حوادث و بلایای طبیعی در دوره ناصری

با وجود تمامی تحولات مثبت، قم در دوران ناصری شاهد بلایای طبیعی و حوادث غیرمترقبه نیز بود. شیوع وبا در سال 1269 هجری قمری، وقوع زلزله شدید در یازدهم جمادی الاولی 1285 هجری قمری و قحطی عظیم در سال‌های 1287 و 1288 هجری قمری از جمله این حوادث بودند که تأثیرات زیادی بر زندگی مردم قم گذاشتند.

نتیجه‌گیری

دوران ناصرالدین شاه قاجار، قم را با تحولات قابل توجهی روبرو کرد. از اقدامات عمرانی مثل نصب ضریح سیمین و بنای مأذنه‌ها تا توسعه زیرساخت‌های اقتصادی مانند بنای تیمچه بزرگ، همه نشان از تلاش‌های گسترده برای بهبود وضعیت این شهر مذهبی دارند. این اقدامات همگی به بهبود رفاه و ارتقاء وضعیت زیرساختی قم کمک شایانی کردند و نام ناصرالدین شاه را در تاریخ این شهر ماندگار نمودند.