مقدمه

آستانه مقدسه حضرت معصومه (علیها السلام) در قم از دیرباز تا امروز شاهد افزایش موقوفات بسیاری بوده است. این موقوفات که شامل املاک و مستغلات، دکان‌ها، و اشیای قیمتی می‌شوند، نشان از ارادت و احترام مردم و فرمانروایان به این بقعه مقدسه دارد. در این مقاله به تاریخچه و تأثیرات موقوفات آستانه پرداخته و نقش این موقوفات در توسعه و اداره این مکان مقدس را بررسی خواهیم کرد.

تاریخچه موقوفات

از ابتدای تأسیس آستانه، مردم و فرمانروایان با اهدای املاک و مستغلات مختلفی به توسعه و حفظ این مکان مقدس کمک کرده‌اند. موقوفات شامل زمین‌های مزروعی، دکان‌ها، و اشیای قیمتی مانند قرآن‌های قدیمی و تزئینات با ارزش است. بسیاری از این موقوفات در طول سالیان دچار ویرانی یا پنهان‌سازی شده‌اند، که نمونه‌ای از آن وقف‌نامه بیوتات شاهی از فتحعلی شاه است که اکنون محل نگهداری آن مشخص نیست.

نقش موقوفات در توسعه آستانه

موقوفات نقش حیاتی در جذب منابع مالی برای آستانه داشته‌اند، به طوری که درآمد حاصل از این موقوفات به طور مستمر برای مصارف معین و نگهداری و توسعه محل استفاده می‌شود. از جمله موقوفات مهم می‌توان به قریه تبرته که وقفی از دوران فتحعلی شاه قاجار است و شریف‌آباد که توسط شاه سلطان حسین وقف شده، اشاره کرد.

اسناد و وقف‌نامه‌ها

اسناد و وقف‌نامه‌های مختلفی مربوط به موقوفات آستانه موجود است. بیش از یکصد طغرا و اسناد مرتبط با موقوفات مانند گازران قم، تبرته و شریف‌آباد همچنان در دست خاندان‌های سرکشیک معصومی و بهاءالدینی است. این اسناد نشان‌دهنده توجه و اهتمام تاریخی مردم و بزرگان به محافظت و بهره‌برداری صحیح از موقوفات است.

نظارت و مدیریت موقوفات

مدیریت و نظارت بر موقوفات از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و بزرگان شیعه معمولاً افرادی را به عنوان وکیل وقف تعیین می‌کرده‌اند تا بر این امور نظارت داشته باشند. این وکالت به تدریج به تولیت تغییر یافت و متولیان با افزایش اختیارات به مدیریت کلیه امور آستانه پرداختند. کهن‌ترین فرمان تولیت مرتبط با آستانه حضرت معصومه (ع) به تاریخ 27 جمادی‌الاول 868 هجری قمری صادر شده است و نشان‌دهنده کنترل دقیق و سازمان‌یافته بر موقوفات و امور آستانه است.

نتیجه‌گیری

موقوفات آستانه مقدسه قم، به عنوان منابع ارزشمند مالی و فرهنگی، نقش حیاتی در توسعه و نگهداری این مکان مقدس دارند. تاریخچه غنی این موقوفات و اسناد مرتبط با آنها نشان‌دهنده عمق احترام و ارادت مردم و فرمانروایان به حضرت معصومه (ع) و آستانه مقدسه است. امروزه نیز نظارت دقیق و مدیریت هوشمندانه این موقوفات توسط متولیان، تضمین‌کننده تداوم رشد و توسعه این مرکز مذهبی است.